اینترنت ایران همچنان پراختلال، محدود و کند است

انجمن تجارت الکترونیک گزارش سوم خود از وضعیت اینترنت در ایران را منتشر کرد. طبق داده‌های این گزارش وضعیت کیفیت اینترنت آزاد  در ایـران نسبت به گزارش قبلی در زمستان۱۴۰۲، تفاوت چشم‌گیری نداشته است؛  هم‌چنان باید اینترنت کشور را با سه گزاره‌ی پر اختلال، محدود و کند توصیف کرد. در واقع ایران در شاخص‌های کلی کیفیت اینترنت جزو پایین‌ترین رتبه‌ها در رده‌بندی‌های جهانی قرار دارد؛ وضعیتی که بنا به گفته‌ی بسیاری از متخصصان و سیاست‌ پژوه‌های حوزه‌ی اینترنت، نتیجه‌ی سیاست‌گذاری‌های محدودیت‌ساز داخلی و تحریم‌کننده‌ی یک‌جانبه‌ی بین‌المللی است.

به گزارش «فن‌زی»، انجمن تجارت الکترونیک در این گزارش ابتدا وضعیت اینترنت ایران در شاخص‌ محدودیت را مورد بررسی قرار داده است. طبق داده‌های این بخش از گزارش  ایران و چین وضعیت مشابهی در رده‌بندی‌های محدودترین کشورهای دنیا (پایین‌ترین رتبه‌ها در بین ۱۰۰ کشور) دارند، اما در شاخص‌های مرتبط با سرعت و اختلال، چین (رتبه‌ی ۶۱ از ۱۰۰ در گزارش کلادفلر و ۸۷ از ۱۰۰ در گزارش CrUX) در کل وضعیتی بهتر از ایران (۹۷ و ۹۰ از ۱۰۰) دارد.

این وضعیت را باید در کنار اقتصاد بزرگ (+۴۶ برابر ایران) و جمعیت میلیاردی چین (+۱۶ برابر ایران) قرار داد که عملا باعث می‌شود خود‌بسندگی اقتصادی این کشور با ایران قابل مقایسه نباشد. وضعیت زمانی دردناک می‌شود که رتبه‌ی کیفیت اینترنت ایران را در سطح بین‌المللی و در کنار دیگر کشورها بسنجیم. در این رده‌بندی‌ها، ایران جایی میان کشورهای توسعه‌نیافته‌ قرار دارد و این درحالی است که از نظر شاخص‌های اقتصادی توسعه، ایران از نظر GDP وضعیت مطلوبی نزدیک به کشورهای نوظهور جهانی (Economically Emerging) دارد.

همه‌ی این‌ها در حالی‌ست که کاربران ایرانی برای استفاده از اینترنت، بیش از همیشه از فیلترشکن استفاده می‌کنند؛ این ادعا براساس آخرین گزارش ایسپاست که نشان می‌دهد ۸۳.۶ درصد از کاربران اینترنتی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. در گزارش مشابهی «دیتاک» نشان می‌دهد که پس از کاهش مقطعی استفاده از اینستاگرام در شهریور ‍۱۴۰۱، تا اسفند ۱۴۰۲، بیش از ۹۰ درصد کاربران به این شبکه‌ی اجتماعی بازگشتند.

با این  وضعیت به طور خلاصه می‌توان دو بُعد از آسیب کلی به اینترنت کشور را پررنگ کرد:

•             تحریم‌های فناوری گسترده، پرهزینه و به‌شدت علیه مردم ایران است و در عمل استفاده از سامانه‌های «تحریم‌شکن» راهکارهای موثری نیستند.

•             مسدود کردن فیلترشکن‌ها نه تنها از نظر فنی ممکن نیست و موجب تغییر رفتار مردم نمی‌شود، بلکه باعث ایجاد کندی  گسترده و تحمیل هزینه‌های سنگین و جبران‌ناپذیر به کشور می‌شود. راهکار آن اصلاح سیاست‌ها، کاهش تقاضاو نزدیک‌تر کردن آمار مصرف فیلترشکن‌ به میانگین جهانی است.

در میان بدترین کشورها در دسترسی آزاد به اینترنت

در این گزارش در سه شاخص اختلال، محدودیت و سرعت دسترسی آزاد به اینترنت، آخرین اطلاعات پایگاه‌های داده OONI و گوگل CrUX را بررسی و برای اطمینان اطلاعات با سایر پایگاه‌ها از جمله رادار کلادفلر مقایسه شده است. برخلاف گزارش دوم، در این گزارش تعداد کشورهای بررسی شده از ۵۰ به ۱۰۰ کشورِ با بالاترین تولید ناخالص‌ ملی افزایش داده شده  و با تحلیل و مقایسه کشورها در پایگاه‌ داده گوگل CrUX به داده‌های بسیار مطمئن‌تری در رابطه با کندی،  احتمالی و سرعت دست پیدا شده است. در این گزارش آمده که در بخش محدودیت اما رتبه ۲۵ کشور را به‌دلیل فقدان جامعه‌ی آماری کافی، حذف و امتیاز آن‌ها در بخش سرعت و اختلال تعمیم داده شده است.

درنهایت، ایران پس از ترکمنستان، کنگو، سودان و کوبا در جایگاه پنجمین کشور در دسترسی آزاد به اینترنت قرار دارد و اگر کشورهای بدون اطلاعات کافی در رابطه با محدودیت را حذف کنیم، اینترنت ایران در صدر کشورهای دارای محدودیت در دسترسی آزاد به اینترنت قرار می‌گیرد. 

حملات گسترده DDoS و قطع لینک‌ها

براساس این گزارش مهم‌ترین اختلالات مقطعی در ۶ ماه گذشته مربوط به حمله‌های گسترده‌ی DDoS به شبکه‌ی اپراتورها و دیتاسنترهای کشور و در نتیجه‌ی آن قطع لینک‌ها، اشباع ارتباطات و Iran-Access شدن است. در نتیجه دسترسی به  برخی از  وب‌سایت‌های داخلی  از برای کاربران خارج از کشور با قطعی مواجه شده است.

بزرگ‌ترین نگرانی مردم، کندی اینترنت

کندی و محدودیت دسترسی آزاد به اینترنت در ایران از معدود گزاره‌های نگران‌کننده‌ای است که مردم و مسوولان در اصل وجود آن اتفاق نظر دارند. طبق بررسی‌های گزارش «اینترنت در ایران» و به نقل از نظرسنجی انجام شده‌ی ایسپا در اسفند ۱۴۰۲، بیش از  ۴۶ درصد از مردم ایران کندی اینترنت را یکی از نگرانی‌‌های خود در حوزه‌ی اینترنت می‌دانستند تا جایی که در آخرین مناظره کاندیداهای ریاست جمهوری نیز بر اساس آمار رسمی منتشرشده توسط صدا و سیما این موضوع در زمره ۱۰ اولویت مهم از نظر مردم (با حدود ۷ درصد فراوانی) پس از دغدغه‌های رفاهی-معیشتی و سیاست خارجی قرار گرفت.  

انجمن تجارت الکترونیک در گزارش خود اعلام کرده که  بهترین و موثر‌ترین اقدام وزارت ارتباطات در سه سال گذشته، حتما توسعه فیبرنوری در کشور است. پروژه‌ای عظیم، پرهزینه و طولانی‌مدت که با پایان کار دولت سیزدهم، هم‌چنان در اولویت توسعه قرار دارد.

گزارش‌های رسمی دولت در پایگاه Iran FTTX نشان می‌دهد، پوشش خانوار از ۷.۵ میلیون نفر عبور کرده که با رشد چشم‌گیری همراه بوده است، اما از سوی دیگر تعداد مشترکان هنوز کم‌تر از ۵۵۰ هزار مشترک است و در نتیجه هنوز نمی‌توان نتایج گسترش فیبر نوری در کشور را در کیفیت اینترنت مشاهده کرد.

منتقدان، توسعه فیبر نوری را با توجه به ضعف سایر بخش‌های کشور تنها به معنای افزایش سرعت شبکه و نه افزایش سرعت اینترنت قلمداد می‌کنند، اما باید پذیرفت که توسعه‌ی شبکه Access ممکن است به‌تنهایی باعث افزایش سرعت اینترنت نشود، اما یک زیرساخت حیاتی و الزامی برای توسعه اینترنت کشور، کاری زمان‌بر و بسیار پرهزینه است. انجمن تجارت الکترونیک همواره از سرمایه‌گذاری در این بخش استقبال کرده است.

اگر بار دیگر به گزارش CrUX رجوع کنیم، خواهیم دید که حتی در ارتباطات داخلی و بارگذاری وب‌سایت‌های میزبانی شده در داخل کشور هم با رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی فاصله‌ی چشم‌گیری داریم. اگرچه ۱۰۰درصد اشکال در کیفیت پایین بارگذاری این وب‌سایت‌ها را نمی‌توان به‌دلیل ضعف در شبکه Access دانست، اما قطعا این فاکتور مهم‌ترین عامل در این بخش خواهد بود. گزارش و بررسی‌های انجمن تجارت الکترونیک نشان می‌دهد وضعیت فعلی شبکه Access بسیار نامناسب است، در یک نمونه‌ی آماری ۴ روزه از ۱۳ تا ۱۶ خرداد ۱۴۰۳، ارتباط اپراتورهای ثابت در تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و تبریز را بررسی و تحلیل کردیم. متغیر Retransmission که به معنای از دست رفتن اطلاعات و بازارسال یک پکت در شبکه TCP است، در بیش‌تر اپراتورها، بیش از استاندارد (بالاتر از ۰.۵ درصد) و در ساعت پیک به بیش از ۵ درصد افزایش پیدا می‌کند.

برای نمونه در شرکت مخابرات در ساعت‌های اوج مصرف این میزان به بیش از ۲.۵ درصد افزایش و در زمان‌های دیگر به نزدیک ۱.۵ درصد کاهش می‌یابد.

درخواست از کاندیداها و ریاست جمهوری آینده‌ی کشور

در بخشی از این گزارش از دوکاندیدای انتخابات دور دوم ریاست جمهوری درخواست‌هایی برای رفع مشکل اینترنت مطرح شده است. این درخواست‌ها شامل موارد زیر است:

-   تلاش فعالانه برای اصلاح ساختار فیلترینگ و کاهش محدودیت‌های اینترنت  تلاش فعالانه

-   تلاش و گزارش شفاف به مردم برای رفع فیلتر سایت‌های کاربردی و شبکه‌های اجتماعی پر مخاطب

-  شفافیت آرای ۶ نماینده‌ی دولت در کمیسیون تعیین مصادیق مجرمانه

- تلاش برای اصلاح قوانین فیلترینگ شامل: متوقف کردن فیلترینگ هوشمند، ممنوعیت مسدودیت براساس IP یا یک سرویس‌دهنده به‌شکل سراسری، ممنوعیت فیلترینگ سایت‌های ایرانی دارای مجوز، یکسان‌سازی قوانین میزبانی داخل و خارج از کشور و…

- رفع فوری اختلالات ایجاد شده از سوی سیستم‌های فیلترینگ با نظارت نمایندگان بخش خصوصی

- رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت و توسعه پرسرعت اینترنت  اقدام مستقیم

- افزایش سرعت و پهنای‌ باند بین‌الملل

- ادامه و تسریع طرح فیبر نوری در شهرهای پرجمعیت و توسعه‌ی 5G

- گزارش شفاف و برخط شاخص‌های اینترنت به تفکیک اپراتور، استان، محتوای داخل/خارج و…

- 3تقویت دیپلماسی بین‌المللی و تلاش برای رفع تحریم‌های بین‌المللی فناوری اقدام مستقیم

همچنین درخواست‌هایی هم از مجلس مطرح شده از جمله شفافیت انتخاب دو نماینده مجلس و آرای آنان در کمیسیون تعیین مصادیق مجرمانه ، تلاش فعالانه برای اصلاح ساختار فیلترینگ با تصویب قوانین تسهیل‌کننده و بازنگری در سیاست‌های محدودکننده پیشین شامل:بازنگری فوری شورای‌عالی فضای مجازی در موارد محدودیت‌های اعمال‌شده بر پلتفرم‌های خارجی با محوریت رأی‌گیری مجدد درباره تداوم، تمرکز و انحصار تصمیم‌گیری، متوقف کردن فیلترینگ هوشمند، ممنوعیت مسدودیت براساس IP یا یک سرویس‌دهنده به‌شکل سراسری، ممنوعیت فیلترینگ سایت‌های ایرانی دارای مجوز، یکسان‌سازی قوانین میزبانی داخل و خارج از کشور، تمرکز تصمیم‌گیری، شفافیت و پاسخ‌گویی نهاد‌های مسوول برابر سیاست‌های فیلترینگ و اعمال آن، اصلاح قوانین محدودیت‌زا و…، نظارت‌بر عملکرد دستگاه‌های مرتبط با کیفیت اینترنت، درخواست گزارش عملکرد از شوراها، کارگروه‌ها و نهادهای مرتبط با کیفیت اینترنت در حضور نمایندگان بخش خصوصی و انتشار گزارش‌های شش‌ماهه‌ از اقدام‌های انجام شده در راستای بهبود کیفیت اینترنت و نقاط ضعف موجود.