(تصاویر) سفر به ایران قدیم؛ نخستین انتخابات در ایران، وقتی زنان حق رای نداشتند

اولین نظامنامه‌ای که برای انتخابات مجلس شورای ملی تدوین شده بود ایراداتی داشت که بعدها اصلاح و به صورت متمم به قانون اساسی اضافه شد. تاریخ برگزاری نخستین انتخابات در ایران به دوران مشروطیت و سال ۱۲۸۵ شمسی برمی‌گردد. هر چند نخستین مجلس شورای ملی سرانجام خوبی نداشت و یکسال بعد از تشکیل تعطیل شد، اما با برگزاری انتخابات مجلس، اولین گام برای دمکراسی در ایران برداشته شد. در گفت وگو با «داریوش شهبازی» تهران‌پژوه به شرایطی که در ۱۱۸ سال پیش برای نمایندگان مجلس و رای‌دهندگان تعیین شده بود پرداخته‌ایم.

روزی که مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس را در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ شمسی امضا کرد، تدوین نظامنامه انتخابات یک امر ضروری بود. داریوش شهبازی، تهران پژوه درباره اولین نظامنامه مجلس شورای ملی می‌گوید: «مشیرالدوله صدراعظم مسئول شد تا گروهی را برای تدوین نظامنامه انتخابات تشکیل دهد. براین اساس سران مشروطه در محل مدرسه نظام گرد هم جمع می‌شوند و مباحثی را آغاز می‌کنند.

مشیرالدوله از طرف دولت و ملک المتکلمین از طرف توده مردم به دفاع از حقوق مردم و مشروطه صحبت می‌کنند. این جلسه البته چند روز ادامه داشت، در مدرسه نظام و روز ۲۶ مرداد سال ۱۲۸۵ تشکیل ‌شد. ۱۳ روز بعد نظامنامه انتخابات تدوین و در روز ۱۶ شهریور نظامنامه در ۳۲ ماده به امضای شاه ‌رسید. کمتر از یکماه در ۱۴ مهر ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی بعد از رای‌گیری و برگزاری انتخابات، در ایران بازگشایی شد.»

شادی مردم تهران از برگزاری انتخابات

تدوین نظامنامه برای مشروطه طلبان نشان داد که تلاش آنان و همراهی مردم برای اجرای دموکراسی با موفقیت همراه شده بود. داریوش شهبازی با مراجعه به اسناد تاریخی به جا مانده از آن روزها می‌گوید: «تدوین نظامنامه در دوره استبداد قاجار، شادی‌آور و مایه خرسندی مردم شد. ناظم الاسلام کرمانی از مشروطه خواهان آن دوره می‌گوید : «شب گذشته یعنی شبی که این نظامنامه تصویب شد، مردم خیابان‌های تهران را چراغانی کرده و بسیار شادی می‌کنند.»

این اتفاق بسیار مایه خرسندی مردم و مشروطه خواهان شده بود و البته روحانیون تجدد خواه و مشروطه خواهان کمک بزرگی به این جنبش کردند. جنبش مشروطه بزرگترین زلزله در اندیشه سیاسی ایرانیان حساب می‌شود و بزرگترین دستاورد مشروطه خواهان، تشکیل پارلمان و نهاد قانونگذاری است. جامعه آن روز با قانون مشروطه و با اندیشه‌های نو مطرح شده، آشنا نبود، اما مفهوم قانونگذاری رفته رفته و لنگان لنگان موجودیت خود را تثبیت می‌کرد.»

چه افرادی حق رای داشتند؟

نخستین انتخابات درحالی برگزار شد که همه افراد از حق رای برخوردار نبودند. کارگران، زنان، شاگردان اصناف، دهقانان و روستاییان نمی توانستند رای بدهند. انتخابات در تهران تک مرحله ای برگزار می شد و در ایالات دیگر دو مرحله‌ای و طبقاتی بود. ۶ گروه و طبقه در این نظامنامه حق رای داشتند.

بر اساس قانون انتخابات ۱۲۸۵، طبقه شاهزادگان و قاجاریان، علماء و طلاب، اشراف و اعیان، تجار دارای محل کسب، زمینداران بزرگ (دارای ملکی به قیمت و ارزش یک هزار تومان به بالا) و صنعتگران و مغازه داران و کسبه دارای کرسی انتخاباتی بودند. صاحبان مشاغل کوچک و کم ارزشی مانند باربران و شترداران کرسی نداشتند. تهران ۶۰ نماینده داشت در مقابل تمام ایران که می توانستند ۹۶ نفر را به مجلس بفرستند.

بر اساس قانون انتخابات مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵، نمایندگان مجلس باید سواد خواندن و نوشتن داشته باشند، حتما بتوانند به زبان فارسی حرف بزنند، سابقه کیفری نداشته باشند، مسلمان باشند و به شاه و مردم وفادار باشند.همچنین، بر اساس قانون، قرار بود هر دو سال یکبار انتخابات مجلس برگزار شود. هر نماینده باید در طول این دو سال به عنوان نماینده فعالیت کرده و مصونیت قضایی داشته باشد.

منبع: همشهری