اخلاق؛ حلقه مفقوده

مریم  لطفی: چند روز پیش خبر رسید که یکی از پیش‌کسوتان فوتبال کشور با آمبولانس از جشن قهرمانی در ورزشگاه آزادی خارج شده است. گرچه برخی از رسانه‌ها مدعی شدند که این آمبولانس خصوصی و در اختیار یک باشگاه ورزشی بوده اما تفاوتی در اصل ماجرا ایجاد نمی‌شود. این کار در‌عین‌حال که غیرقانونی است، غیراخلاقی هم هست. موضوعی که اولین بار نیست شاهد آن هستیم اما امید است با پیگیری نهادهای نظارتی و البته تقویت مباحث اخلاقی در جامعه آخرین‌بار باشد.

   واکنش اورژانس

در پی این اقدام و درباره حواشی استفاده پیش‌کسوتان فوتبال از آمبولانس خصوصی در ورزشگاه آزادی، اورژانس استان تهران اطلاعیه‌ای صادر و اعلام کرد که بلافاصله اداره نظارت بر آمبولانس‌های غیر ۱۱۵ این سازمان ضمن بررسی این موضوع، تمام اقدامات قانونی را در دستور کار قرار داده است «با توجه به اینکه استفاده از آمبولانس به‌ غیر از فوریت‌های پزشکی برای اشخاص و هر نهادی غیرقانونی است، اورژانس استان تهران به‌هیچ‌عنوان به مراکز آمبولانس خصوصی، شرکت‌های تابعه و هر نهاد غیردولتی که از آمبولانس خصوصی استفاده می‌کنند، اجازه نقض دستورالعمل‌های تعیین‌شده را نخواهد داد. به محض اتمام ارزیابی و بررسی‌های لازم درباره انجام این اقدام در ورزشگاه آزادی موضوع به مراجع مربوطه ارجاع داده خواهد شد و به اطلاع مردم شریف خواهد رسید». جعفر میعادفر، رئیس سازمان اورژانس کشور هم این اقدام را غیرقانونی خوانده و تأکید کرده که «قطعا طبق قانون با متخلفان برخورد خواهد شد». همچنین محمد‌ اسماعیل توکلی، رئیس اورژانس تهران با اشاره به دستورالعمل جدید وزارت بهداشت برای ساماندهی آمبولانس‌های غیر ۱۱۵ و بخش خصوصی، توضیح داده است که همکاران‌شان در اداره نظارت بر این آمبولانس‌ها به صورت شبانه‌روزی در همه معابر، مراکز و شرکت‌های مربوطه حضور یافته و الزامات قانونی را به آنها ابلاغ می‌کنند «هر مرکزی که دستورالعمل‌های ما را نقض کند، به مراجع ذی‌صلاح معرفی می‌شود و مجوز آن باطل خواهد شد». تماس خبرنگار «شرق» با اورژانس تهران راه به جایی نبرد و صرفا گفته شد که پس از بررسی این موضوع و حصول نتایج، گزارشی از طریق روابط‌عمومی این نهاد به صورت عمومی منتشر خواهد شد.

سرویس  شخصی؟

چندی پیش هم یکی از فعالان رسانه‌ای سرشناس با انتشار تصویری از یک آمبولانس متعلق به شرکت «بهزیستان پارس» در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «این آمبولانس امروز درحالی‌که با بلندگو مدام از دیگران می‌خواست کنار بروند، از مسیر اتوبان کرج وارد باکری شد. ساعت ۱۰:۱۷ برای پیاده‌کردن خانمی مقابل هایپرمارکت توقف کرد که با خداحافظی گرمی از دیگر سرنشینان جدا شد. بعد دوباره آمبولانس آژیرکشان به اتوبان برگشت. آمبولانس‌ها سرویس شخصی شده‌اند؟». البته همان موقع روابط‌عمومی مرکز آمبولانس «بهزیستان پارس» در گفت‌وگو با فراز جابه‌جایی افراد غیربیمار با آمبولانس را تکذیب کرد. اما یکی از کارکنان این شرکت گفته بود: «شاید همکاران خودمان بوده‌اند. گاهی ممکن است همکارات فنی برای تعمیرات جایی بروند و فقط راننده و تکنیسین در آمبولانس نیست و همکاران دیگر هم ممکن است با آنها بوده باشند».

ماجرای سوءاستفاده از آمبولانس‌ها برای اوامر شخصی به همین‌جا ختم نمی‌‎شود. چند سال پیش هم علی عبدالعالی، استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با ایسنا ضمن طرح موضوع آسیب‌ها و حواشی کلاس‌های آمادگی کنکور گفته بود «عده‌ای از معلمان خصوصی با آمبولانس رفت‌و‌آمد می‌کنند. این معلم‌های کنکور به آمبولانس خصوصی پول می‌دهند که آنها را از خط ویژه از کلاس اول به کلاس بعدی برساند که البته این پول در مقابل شهریه‌های هنگفتی که می‌گیرند، چیزی نیست». همان موقع رئیس وقت اداره آمبولانس خصوصی کشور، این موضوع را تأیید کرد و گفت که این پدیده تا حدی وجود دارد و به آنها هم گزارش شده است، اما وضعیت به آن شدت که مطرح شده، نیست. البته او این نکته را هم گفته که این تخلف مختص معلمان کنکور و قشر خاص نیست و حتی سلبریتی‌ها و هنرپیشه‌های خیلی مشهور هم برای رهایی از غول ترافیک از این ترفند استفاده می‌کنند. فارغ از این موضوعات در یکی، دو سال گذشته هم ویدئوهایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و ادعا شد که از آمبولانس‌ها برای جابه‌حایی نیروهای لازم جهت کنترل تجمعات استفاده می‌شود. ماجرایی که به تجمع اعتراضی پزشکان در مقابل سازمان نظام پزشکی، در اعتراض به «سوءاستفاده از آمبولانس‌ها» و «حضور برخی نیروها در بیمارستان‌ها» منجر شد.

نقض حقوق شهروندی

محمدصالح نقره‌کار، حقوق‌دان و وکیل دادگستری، از باب حقوق شهروندی به این موضوع ورود می‌کند و به «شرق» می‌گوید: «در قاموس منافع جمعی همه‌چیز را نباید در چارچوب خشک مقررات‌گذاری‌ جرم‌انگارانه و تخلف‌های خارج از موازین موضوعه صورت‌بندی کرد. به عقیده او سپهر درخورتوجهی به نام اخلاق اجتماعی داریم و بسیاری از این قبیل اقدامات که غیرصادقانه تلقی می‌شود و به‌نوعی فریب‌کارانه هستند، خلاف اخلاق شهروندی دسته‌بندی می‌شوند». او می‌گوید: «معتقدم همه چیز را نباید در قالب حقوق و تکالیف شهروندی به معنی جزایی یا کیفری آن بدانیم، چراکه قانون‌گذار مواردی را جرم تلقی می‌کند که جامعه از آن دچار خسارت شود. سپس برای جبران ضرر اشخاص حقیقی و شهروندان یا کلیت جامعه مستمسک‌های موضوعه‌ای را برای تنبیه بزهکاران و اصلاح جامعه به کار می‌گیرد. اما در این موضوع مشخص، بیش از همه چیز به اخلاق اجتماعی و احترام‌گذاشتن به آداب و سلوک پیش‌بینی‌پذیرانه اجتماعی نیاز داریم. مثلا از آمبولانس باید برای مقاصدی اورژانسی در راستای حق حیات و سلامت شهروندان استفاده شود. اما در مواردی هم از آن به‌عنوان خطوط محافظتی یا به‌عنوان اقداماتی در راستای حفظ امنیت در برخی تجمعات استفاده می‌شود. در این موارد این اقدام خلاف پیش‌بینی‌پذیری و صدق شهروندی است. به نظر می‌رسد بیش از اینکه بخواهیم درباره آن جرم‌انگاری کنیم، باید به اخلاق و تربیت بنیه‌های ارزشی اجتماعی توجه داشته باشیم. تا به ناروا کسانی از امکانات و امانت شهروندی که در اختیارشان است، سوءاستفاده نکنند». 

این وکیل دادگستری تأکید می‌کند:‌ «در نظامات قانونی سوءاستفاده و تجاوز از اختیارات و استفاده ناروا از اموال دولتی تحت قوانین مرتبط با تخلفات اداری بررسی می‌شوند. این موارد می‌تواند به این شکل مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد، اما من از ساحت حقوق شهروندی به این موضوع می‌پردازم و این اقدام را خلاف اخلاق شهروندی می‌دانم. اخلاق شهروندی سطوحی بالاتر از حقوق شهروندی دارد. اما به هر حال کسانی که در مقاصد و مناصب عمومی ازجمله اورژانس، آتش‌نشانی و دیگر نظامات اورژانسی که از آنها در وضعیت بحران و اضطرار استفاده می‌شود، سوءاستفاده می‌کنند، نوعی سوءاستفاده از قدرت عمومی را انجام می‌دهند که قابلیت تعقیب از نوع تخلفات اداری را هم دارد».

حلقه گم‌شده اخلاق

عالیه شکربیگی، جامعه‌شناس نیز در گفت‌وگو با «شرق» این اقدامات را نوعی بی‌اخلاقی اجتماعی می‌داند که حاصلی جز بی‌اعتمادی اجتماعی نخواهد داشت. او می‌گوید: «بسیاری از چهره‌های ورزشی، هنرمندان و سلبریتی‌هایی که در جامعه زندگی می‌کنند، به‌نوعی سرمایه‌های اجتماعی هستند. اگر این افراد به‌مثابه سرمایه‌ اجتماعی چنین اقداماتی کنند، نوعی بی‌اعتمادی اجتماعی در جامعه به بار خواهد آورد. کسانی که به این افراد اعتقاد دارند و منشأ تعلق اجتماعی آنها هستند، اعتمادشان دچار گسست می‌شود. به‌همین‌دلیل اقدماتی از‌جمله استفاده از آمبولانس برای مصارف شخصی و صرفا دورزدن ترافیک منجر به ناامنی اجتماعی می‌شود. اگر این افراد آگاه به این باشند که جزء سرمایه‌های اجتماعی قلمداد می‌شوند، به خودشان اجازه چنین کاری نمی‌دهند». 

او ادامه می‌دهد: «متأسفانه اکنون جامعه در بسیاری از سطوح دچار بی‌اخلاقی‌های خاصی شده است. طبیعتا اقدام به استفاده شخصی از آمبولانس هم در قالب نوعی بی‌اخلاقی اجتماعی ارزیابی می‌شود». شکربیگی به موضوع احترام به حقوق انسان‌ها اشاره می‌کند: «هر‌یک از ما به‌عنوان یک انسان و شهروند باید این موضوع را در خودمان نهادینه کنیم. اگر هر‌یک از افراد به‌ویژه چهره‌ها و سرمایه‌های اجتماعی فراتر از حرفه و جایگاه خود احترام به حقوق شهروندی و حقوق انسان‌ها در هر وضعیتی را در خودشان نهادینه کنند، دیگر نیازی به نظارت بیرونی و کنترل نهادهای مربوطه نخواهد بود. اما متأسفانه بحث احترام به حقوق شهروندی نه در مدارس و نه خانواده‌ها و نه در اجتماع آن‌طورکه باید، آموزش داده نمی‌شود. سیاست‌مداران و اقتصاددانان و حتی هنرمندان و بسیاری از ما در این زمینه ضعف‌هایی داریم».  او احترام به حقوق شهروندی را حلقه گم‌شده در اجتماع امروز می‌داند و معتقد است: «اگر یک نهاد نظارتی خودش دارای فساد سیستماتیک باشد، چگونه می‌تواند بر اموری اخلاقی و اجتماعی از‌جمله استفاده از آمبولانس برای خروج از ورزشگاه نظارت کند؟ بنابراین ناکارآمدی برخی سازمان‌های نظارتی خود عاملی در راستای به‌وجود‌آمدن این رفتارهای نامطلوب اجتماعی در جامعه ما شده‌اند».