مارهایی که حیات وحش یک جزیره را «منقرض» کردند

فرادید| داگلاس راسِل، متصدی ارشد موزه تاریخ طبیعی لندن، در حال بررسی کلکسیونی از لانه‌های جمع‌آوری شده در جزیره گوام بود که به کشف ناراحت‌کننده‌ای دست یافت: «این لانه‌ها بیش از ۱۰۰ سال پیش برداشته شدند و من با هدف افزودن آن‌ها به مجموعه اصلی موزه، از آن‌ها نگهداری می‌کردم. بالاخره روشن شد آن‌ها یکی از غم انگیزترین مجموعه‌ اشیایی هستند که تا به حال دیده‌ام».

به گزارش فرادید، تقریباً در همه موارد، این لانه‌ها متعلق به پرندگانی بود که روزگاری در جزیره غربی اقیانوس آرام میزیستند، اما اکنون منقرض شده‌اند. «از زمان جمع‌آوری آن لانه‌ها، ده‌ها گونه که بسیاری از آن‌ها در گوام منحصر به فرد بودند، از بین رفته بودند. تمام چیزی که باقی مانده بود، همین یادگار تلخ از حیات وحشی بود که روزگاری در جزیره شکوفا بود.»

حافظان محیط زیست در مورد علت این انقراض، مار‌های درختی قهوه‌ای را مقصر می‌دانند که در پایان جنگ جهانی دوم از راه حمل و نقل ایالات متحده (احتمالاً به عنوان مسافران قاچاق کشتی‌های نظامی) به جزیره آورده شدند. این مارها بیشتر وقت خودشان را روی شاخه‌های بلند سپری می‌کردند؛ یعنی جایی که پرندگان و تخم‌های آن‌ها را می‌خوردند. آن‌ها در نیمه دوم قرن گذشته به آرامی جنگل‌های گوام را پیمودند.

شمار زیادی از پستانداران، مارمولک‌ها و پرندگان بومی، از جمله یلوه گوآم و مگس گیر گوآم، در پی آن از بین رفتند. ظرف چند دهه، مار قهوه‌ای درختی، جنگل‌های جزیره را در خاموشی فروبرد.

مار‌های درختی قهوه‌ای (Boiga irregularis) در پایان جنگ جهانی دوم توسط کشتی‌های آمریکایی به جزیره گوام راه یافتند و جمعیت بومی پرندگان، پستانداران و مارمولک‌ها را از بین بردند.

این داستان ناراحت‌کننده در نمایشگاه «پرندگان: درخشان و عجیب» که روز ۲۴ می‌ در موزه تاریخ طبیعی افتتاح می‌شود، به اشتراک گذاشته می‌شود. این نمایشگاه نشان می‌دهد چگونه پرندگان از گروهی دایناسور گوشتخوار به نام ددپایان (Theropods) تکامل یافته و در نهایت در سراسر سیاره پخش و در تمام قاره‌های آن ساکن شدند.

امروزه بیش از ۱۱۰۰۰ گونه پرنده روی زمین وجود دارد و این نمایشگاه راه‌های عجیب بسیاری که این پرندگان برای زنده ماندن یافتند، نشان می‌دهد. برخی در اسید فرمیک حمام می‌کردند تا انگل‌ها را از بین ببرند. برخی دیگر نیز مانند فنچ خون آشام، به عنوان غذا خون می‌مکیدند.

این نمایش روی تأثیری که انسان بر پرندگان و زیستگاه‌های آن‌ها می‌گذارد نیز تمرکز خواهد کرد و داستان مار درختی قهوه‌ای نمایش مهمی است که شامل تصویر یکی از لانه‌های پرندۀ مگس‌گیر گوآم می‌شود که راسل مطالعه کرده؛ گونه‌ای که به دلیل دخالت انسان در جهان منقرض شده است.

راسل که کتابش با عنوان «لانه‌ها و تخم‌های جالب پرندگان» در سپتامبر منتشر می‌شود، می‌گوید: «لانه‌ها فقط یک هدف دارند. آن‌ها جایی برای پرورش نسل‌های آینده هستند و نگاه کردن به لانه‌ای که هرگز پرنده زنده‌ای در آن نمی‌بیند، داستان غم‌انگیزی است.»

تلاش‌های زیادی برای بازگرداندن پرندگان گمشده گوآم در حال انجام است، از جمله یک پروژه بین‌المللی که انجمن جانورشناسی لندن و چندین دانشگاه ایالات متحده از آن حمایت می‌کنند. هدف این پروژه، بازگرداندن مرغ ماهیخوار گوآم به طبیعت در سال جاری با استفاده از پرندگانی پرورش یافته از اعضای گونه‌هایی است که درست قبل از تسلیم شدن مرغان ماهیخوار در برابر مار درختی قهوه‌ای نجات یافته بودند. این پرندگان پرورش یافته در اسارت در یکی دیگر از جزایر اقیانوس آرام به نام Palmyra Atoll ر‌ها خواهند شد که عاری از شکارچیان است.

با این حال، از دست دادن این پرندگان اثرات نگران‌کننده دیگری روی زیستگاه آن‌ها داشته است. این موضوع در مقاله‌ای در مجله Nature Communications نشان داده شده است. دانشمندان دانشگاه ایالتی آیووا و سایر مراکز تحقیقاتی دریافتند که از بین رفتن پرندگانی که زمانی از میوه‌های محلی گوام تغذیه می‌کردند منجر به از بین رفتن کامل پخش دانه‌ها در آنجا شد. نتیجه این امر، کاهش رشد درختان محلی و کاهش شدید سلامت اکوسیستم‌های سراسر جزیره بود، مشاهده‌ای که بر نقش کلیدی پرندگان در حفظ سلامت زیستگاه‌ها در سراسر سیاره تأکید می‌کند.

وقتی یک گروه کامل از موجودات، مثلاً پرندگان را از یک اکوسیستم خارج می‌کنید، فقط آن موجودات را از دست نمی‌دهید، بلکه کل اکوسیستم آن منطقه آسیب می‌بیند، این اتفاقی است که در گوام افتاده است.

با توجه به اینکه خانه‌های مار‌های درختی قهوه‌ای در سال‌های اخیر در سایپان، جزیره‌ای در شمال گوام، شناسایی شده‌اند، این موضوع به‌ویژه نگران‌کننده است. اکنون این خطر کاملاً ویرانگر وجود دارد که مار‌های درختی قهوه‌ای آنجا مستقر شوند و این اتفاق، تأثیر وحشتناکی بر زندگی پرندگان و زیستگاه‌های جزیره خواهد داشت.

پرندگان موجودات خارق‌العاده‌ای هستند، اما حالا در برابر تأثیرات رفتار انسان بسیار آسیب‌پذیر شدند. کسانی که از این نمایشگاه بازدید می‌کنند، یاد می‌گیرند که باید از شکست‌ها درس گرفت و مهم‌تر از همه، از آنچه که باقی مانده‌، محافظت کرد و آن را گرامی داشت.

مترجم: زهرا ذوالقدر