سياوش در گذر آتش
اما پرسش اينجاست در شرايط اجتماعي كنوني كه از يك سو افزايش قيمت سكه و دلار امان مردم را بريده و از سوي ديگر بيم آتش افروزي امريكا به جان مردم افتاده، آيا برگزاري يك يا دو كنسرت مي‌تواند آنها را سر سفره ميهن‌پرستي گرد هم جمع و دل‌شان را خوش كند؟ آيا اين گام همايون شجريان مي‌تواند تداوم‌بخش مسيري باشد كه موسيقي را (كه از سر سفره مردم دور افتاده) دوباره به زندگي مردم باز گرداند و با ساز و آواز آشتي‌شان دهد؟ كدام هنرمندان ايران حاضرند به خيل مردم تشنه شادي بپيوندند و روح و جان خسته‌شان را با نواي ساز و آواز تسلي بخشند؟
از مشروطه تا امروز
موسيقي با وجود انتزاعي بودنش توانسته در تاريخ زندگي بشر تاثير فراواني داشته باشد اگرچه اين گزارش ناظر بر روند تاريخي اين هنر در جهان نيست اما بد نيست به اين بهانه مروري اجمالي بر آثار موسيقايي داشته باشيم كه در طول تاريخ ايران همسو با مردم، دل‌هاي آنها براي شادمانه زيستن گره زده است. از عارف قزويني گرفته كه در دوره مشروطه با ساخت تصنيف‌هاي ملي- ميهني مسير تازه‌اي پيش پاي موسيقي گذاشت تا گروه‌هاي «عارف» و «شيدا» كه در قالب كانون «چاووش» صداي مردم زمانه‌شان شدند. موسيقيدانان بيدار اين سرزمين اگرچه سازشان در رسانه ملي سانسور شد و ساليان سال مورد بي‌احترامي قرار گرفتند، اما در بزنگاه‌هاي مختلف تاريخي نشان دادند همچنان مي‌توانند طلايه‌دار همدلي مردم باشند، سازشان را براي آنها كوك كنند و بي‌هيچ چشمداشتي تنها به نيت خيرخواهي ملت و وطن‌پرستي بنوازند و بخوانند. گواه اين مدعا هم آثاري است كه در طول تاريخ موسيقي ايران ضبط و منتشر شده است؛ « از خون جوانان وطن»، « ژاله خون شد»، «سپيده»، «اي برادر»، «كاروان»، «كجاييد اي شهيدان خدايي»، «شهيد» و...
قدرت مغفول موسيقي در ايران
موسيقي قدرت خارق‌العاده‌اي در گردهم آوري مردم دارد؛ راه را براي گفت‌وگو باز مي‌كند و جوامع مردمي‌اي را كه در يك منطقه زندگي مي‌كنند (و ممكن است هر روز بي‌اعتنا از كنار هم رد شوند) گرد هم جمع مي‌كند. ويويان دومپا، استاد جغرافياي شهري براساس مطالعات كيفي كه انجام داده، مي‌گويد: « وقتي نوازندگان در خيابان بنوازند، فضاي خوشايندتر و سرزنده‌تري براي رهگذران ساخته مي‌شود. موسيقي در تغييرشكل تجربه‌هاي ادراكي و احساسي از فضاي شهري، از باقي قالب‌هاي هنر عمومي موثرتر عمل مي‌كند.»
در اين ميان برگزاري كنسرت‌هاي خياباني در سرتاسر دنيا امري رايج و عادي است؛ هر ساله موسيقيدانان و هنرمندان زيادي (از هر رده كيفي) در قالب جشن‌ها و فستيوال‌هاي مختلف در پارك‌ها و مناطق گردشگري روي صحنه مي‌روند تا براي مردم ايستاده و نشسته برنامه اجرا كنند. در اين اجراها اگرچه مردم دورتر، كمتر از ماوقع صحنه باخبر مي‌شوند اما مانيتورهاي بزرگي كه دور صحنه را گرفته‌اند راوي بصري اجرايند. در چنين شرايطي است كه مردم مي‌توانند ساعت‌ها در كنار هم از شنيدن موسيقي حض تمام ببرند و دست آخر شادمانه و شادان روانه خانه‌شان شوند. اما برگزاري چنين رويدادي در تهران و ساير شهرهاي كشور، نيازمند تامين زيرساخت‌ها و چيدماني است كه بتواند ايده درخشان همايون شجريان را عملي سازد. مضاف بر اينكه دريافت مجوز براي برگزاري كنسرت‌هاي عادي در ايران، گذر از هفت‌خوان رستم است حال اگر قرار بر اجرا در خيابان باشد كه مرد كهن و شير نري مضاعف مي‌خواهد. اما بد نيست نيروي انتظامي كه ركن ركين شوراي تامين استان است، به نيت خيرخواهي مردم اين‌بار دل به دل همايون شجريان دهد و بكوشد تا ايده او را عملي سازد.
روزنامه «اعتماد» در تلاش براي يافتن پاسخ اين پرسش كه نيروي انتظامي چه راهكاري پيشنهاد مي‌كند با سرگرد مرادي- معاون اجتماعي نيروي انتظامي- تماس گرفت كه ايشان پاسخگويي را به زمان ديگري موكول كرد. اما هوشنگ كامكار- موسيقيدان و آهنگساز- معتقد است: «برگزاري چنين كنسرت‌هايي كه باعث همبستگي مردم مي‌شود كاري شايسته و پسنديده است اما اگر قرار باشد كيفيت خوبي از اين اجراها شاهد باشيم، بهتر است گروه برگزار‌كننده چندين شب متوالي در يكي از بزرگ‌ترين سالن‌هاي كشور به رايگان روي صحنه رود. در اين صورت هم مي‌توان از كيفيت صدايي بهتري برخوردار بود و هم مردم مي‌توانند بهتر با نوازنده‌ها و خوانندگان روي صحنه ارتباط برقرار كنند.»
تجربه اجراي ١٠ خواننده در پارك «آزادگان»
همايون شجريان در سال ١٣٩٢ براي اولين‌بار در نشست خبري آلبوم «نه فرشته‌ام، نه شيطان» اعلام كرد كه حاضر است براي مردم ايران بي‌هيچ مناسبتي اجراي خياباني داشته باشد. اين سخن فرزند خلف استاد شجريان در همان سال در پستوي خاطرات اداره ارشاد و دفتر موسيقي مسكوت ماند و كسي پيگيري‌اش را نكرد. بعدها هر بار كه او و نوازندگان گروهش درخواست اجرايي پرمخاطب را (خصوصا در ورزشگاه آزادي) به دفتر موسيقي ارجاع دادند، يا با مخالفت روبه‌رو شد يا بي‌پاسخ ماند. اين در حالي است كه در سال ١٣٩٠، ١٠ خواننده پاپ در قالب اجراي مناسبتي جشنواره بزرگ شعبانيه به همت سازمان ورزش شهرداري تهران در محوطه باز پارك آبي آزادگان روي صحنه رفتند.
رضا يزداني در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره آن اجراها و ايده همايون شجريان مي‌گويد: «طبيعي است كه همه هنرمندان موسيقي از اين جريان حمايت كنند ولي مساله اينجا است كه نمي‌توان وسط خيابان اجرا گذاشت. بنابراين مسوولان بايد محل مشخصي به منظور برگزاري كنسرت‌هاي موسيقي در نظر بگيرند. البته اين پيشنهاد تازه نيست و ما قبلا چنين تجربه‌اي در پارك آزادگان داشته‌ايم. نمي‌دانم امروز چه اتفاقي افتاده كه اين پيشنهاد شنيده مي‌شود ولي جايي خواندم شوراي شهر هم پيشنهاد داده كنسرت رايگان گروه‌هاي موسيقي در پارك آزادگان برگزار شود. درحالي كه همان زمان هم ١٠ خواننده موسيقي پاپ همراه شدند و در حضور ٥٠-٤٠ هزار نفر كنسرت‌هاي رايگان برگزار كردند. آن زمان يك طرف زمين فوتبال استيجي طراحي شد و مانيتورهاي عظيمي وجود داشت كه همه به راحتي شاهد اجراي هنرمندان بودند. در طرف ديگر هم ده‌ها هزار صندلي چيدند تا مردم راحت باشند ولي به جرات مي‌توانم بگويم به تعداد مردم نشسته، تماشاگران سرپا در محل حضور داشتند.» او در ادامه با مقايسه اين اجرا با كنسرت‌هاي خياباني خارج از ايران مي‌گويد: «اين دقيقا مشابه همان چيزي است كه شما از اجراهاي رايگان خياباني موسيقي در كشورهاي خارجي سراغ داريم. يعني محل مشخصي وجود دارد و تعداد زيادي هنرمند در آرامش براي مردم موسيقي اجرا مي‌كنند. آن اجرا به قدري عجيب بود كه اصلا باور نمي‌كردم اينجا ايران است. آن زمان آقاي قاليباف در شهرداري تهران حضور داشت و بعضي مي‌گفتند اين كارها در جهت حضور در انتخابات رياست‌جمهوري است، البته تاكيد دارم نيت‌خواني صحيح نيست و مهم اتفاقي است كه در نهايت رخ داد و مردم استفاده كردند.»
در اجراي فضاي باز ٧ سال پيش به مدت ١٠ شب خواننده‌هايي مثل محسن يگانه، رضا صادقي، بابك جهانبخش، احسان خواجه اميري، گروه سون، بهنام صفوي و... برنامه اجرا كردند كه با استقبال هزاران نفري مردم مواجه شد. مردمي كه نه تنها در شرايط اقتصادي كنوني بلكه پيش از آن هم استطاعت مالي خريد بليت‌هاي چند صد هزار توماني كنسرت را نداشتند و از اين طريق مي‌توانستند يك بار طعم دلچسب شنيدن اجراي زنده موسيقي را تجربه كنند، ساز ببينند و چنان كه پيش‌تر ذكر شد با دل خوش به خانه روند.
رضا يزداني مي‌گويد: «با توجه به اظهارنظر نمايندگان شوراي شهر هيچ بعيد نيست كه يكي دو ماه ديگر شاهد برگزاري چنين كنسرت‌هايي باشيم ولي مساله استمرار است. ما همه براي حضور در چنين برنامه‌هايي اعلام آمادگي مي‌كنيم. همه جاي جهان از اين دست برنامه‌ها وجود دارد ولي تاريخ و محل برگزاري هم مشخص است. پيشنهاد من بوستان «آزادگان» است چون هم براي ميزباني از جمعيت زياد مناسب است، هم ساكنان آن مناطق و محدوده‌هاي اطراف در زمينه دسترسي به محل دشواري چنداني ندارند.»
تهران يا ايران؟
حالا در روزهاي پاياني اولين هفته مردادماه بايد ديد كه مسوولان چه تصميمي درباره پيشنهاد تازه همايون شجريان مي‌گيرند؟ آيا اين ايده به سياق گذشته دستخوش مرور زمان و هيجانات زودگذر مي‌شود يا سرآغازي خواهد شد براي يك اتفاق تازه. اتفاقي كه مي‌تواند هنرمندان ساير رشته‌ها را نيز متوجه خود كند و فصل تازه‌اي در ساحت فرهنگي-هنري ايران بگشايد.
چنان‌كه پيش از اين حضور بانوان در ورزشگاه يكصد هزار نفري آزادي تابويي بود كه وقتي شكسته شد بدون هيچ پيامد ناخوشايندي توانست تجربه‌اي تازه را پيش روي خانواده‌ها قرار دهد.
البته در مورد برگزاري كنسرت در فضاي باز خياباني پرسشي متوجه مسوولان است؛ آيا قرار است چنين اجراهايي در بخش‌هاي محروم پايتخت برگزار شوند يا مثل گذشته در مكان‌هاي معمول مثل كاخ سعدآباد؟ نيز آنكه برپايي چنين شور و نشاطي فقط به پايتخت معطوف خواهد شد يا مردم همه ايران مي‌توانند از طعام اين سفره بهره‌مند شوند؟ اين پيشنهاد فعلاً با استقبال خانه موسيقي، دفتر موسيقي و نمايندگان مجلس و شوراي شهر مواجه شده است اما همچنان جاي خالي اظهار نظر مقامات نيروي انتظامي و استانداري خالي است. دو ركني كه نقشي مهم و اساسي در اجرايي شدن اين ايده دارند.
چگونه شاد شود اندرون غمگينم
حسام‌الدين سراج
وقتي كه سختي و رنج و مشقتي جامعه را دربر‌مي‌گيرد، مردمان غم يكديگر مي‌خورند و به دنبال بهانه‌اي هستند تا همديگر را آرامش دهند و تسلاي خاطر هم باشند.
ز گريه مردم چشمم نشسته در خون است
ببين در طلبت حال مردمان چون است
چگونه شاد شود اندرون غمگينم
به اختيار كه از اختيار بيرون است
با ذكر اين نكته كه اقتصاد حاكم بر جامعه بسيار سخت و مشقت‌بار شده و در اين فضاي رنج‌آور، مسوولان امور بايد به فكر مردم و جامعه باشند و به دنبال راهكاري براي حل مشكلات جامعه،من نيز به عنوان يكي از همين آحاد مردم هميشه براي مردم و با مردم بوده و هستم – براي اجراهاي رايگان براي مردم عزيزمان- براي همدلي و همراهي و همداستاني با مردم كشورم اعلام آمادگي مي‌كنم. اين اجراها به غير از فضاهاي مطلوب شهري مي‌تواند در سالن‌هاي آمفي‌تئاتر بزرگ كشور به صورت رايگان
برگزار شود.