هر لحظه مرا بیم فرو ریختن است
پایتخت‌نشین‌ها محال است 29 آذر سال گذشته را فراموش کنند؛ شبی را که با یک تکان 2/5 ریشتری زمین، به خیابان ریختند و از ترس تکان‌های بعدی، تا طلوع صبح فردا را در خیابان‌ها گذراندند. محال است فراموش کنند که شب‌های بعدی را با کابوس زلزله خوابیدند، کابوس لرزیدن زمین، آوار شدن سقف و مرگ زیر خروارها خاک و بتون و آهن درهم تنیده و مچاله؛ خطری که ساکنان پهنه گسل‌های معروف تهران را بیشتر از بقیه تهدید می‌کند و حالا معاون شهرسازی و معماری شهرداری پایتخت در نامه‌ای خطاب به شهرداران مناطق 22 گانه، با ابلاغ ممنوعیت صدور مجوز ساختوساز روی این پهنه‌ها خطری را یادآوری کرده که زیرپای تهران خوابیده است.
ریشه‌های این ابلاغیه را که بگیریم به مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران می‌رسیم، مصوبه‌ای که تاکیدش بر ممنوعیت ساختوساز ساختمان‌های با اهمیت روی پهنه‌های گسلی است.
مدارس، مراکز آموزش و پرورشی دارای مجوز و جایگاه‌های سوخت حالا علاوه بر موارد ممنوعه قبلی یعنی ساختمان‌هایی که طبق مفاد بند ۱-۶ آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله بهره‌برداری از آنها امری حیاتی است و همچنین ساختمان‌هایی مثل نیروگاه‌ها که خرابی‌شان باعث گسترش مواد مضر و سمی برای محیط‌زیست است و فضاهایی مثل بیمارستانها، مراکز آتش‌نشانی، پل‌ها، مراکز مخابراتی و... جزو ساختمان‌های با اهمیتی هستند که ساخت‌و‌سازشان ممنوع اعلام شده، ممنوعیتی که ضرورتش دلیل و شاهد نمی‌خواهد، فقط کافی است یک لحظه صحنه‌ای را تصور کنیم که به حادثه‌ای در هرکدام از این ساختمان‌ها می‌رسد، حادثه جبران‌ناپذیر که می‌تواند جان خیلی‌ها را به خطر بیندازد.
اتفاقی که به گفته احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران به مخاطره نگران‌کننده‌ای می‌رسد که پایتخت را تهدید می‌کند. صادقی با اعلام این موضوع به ما می‌گوید: یکی از ریسک‌هایی که همیشه در شهر تهران وجود دارد و به عنوان مخاطره می‌تواند نگران‌کننده باشد، ساخت ساختمان‌های مهم و حساس در پهنه‌های گسلی است و بر همین مبنا مجوز ساختوساز بلند مرتبه یا کاربری‌های با اهمیت زیاد و خیلی زیاد مانند مراکز درمانی، خدماتی و عمومی نباید در این پهنه‌ها صادر شود.
مخاطره‌ای که رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران، از آن صحبت می‌کند، هم به ریسک‌پذیری بالای این ساختمان‌ها اشاره دارد و هم آسیب‌پذیری‌شان نسبت به ساختمان‌های دیگری که کیلومترها دورتر از پهنه گسلی ساخته شده‌اند.
دلیلی که باعث می‌شود، صادقی بگوید: ما باید دقت و توجه بیشتری بر ساخت‌وسازهایی که محل تجمع هستند، مثل مدارس، بیمارستانها، ساختمان‌های بلندمرتبه بالای 12 طبقه و موارد مشابه داشته باشیم.
اتفاقی که اگر بیفتد، می‌تواند قسمتی از مخاطرات شهر تهران را به حداقل برساند.
قانونی که دور زده می‌شود
زلزله و مخاطراتش برای گسل‌های معروف تهران برای مهدی زارع، استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، غریبه نیستند و همین آشنایی دلیلی است که او به ما بگوید با این‌که با کلیات تصویب این قانون موافق است، اما نگران ساختمان‌هایی است که در سال‌های گذشته در پهنه گسلی ساخته شده‌اند.
زارع برای ما دانشکده آزاد علوم تحقیقات را مثال می‌زند، فضایی آموزشی که مصداق ساختمان‌های با اهمیت زیاد است و روی گسل‌های شمال تهران ساخته شده و در توضیح بیشتر می‌گوید: ممکن است ابلاغ این قانون، عده‌ای را از ساختوساز روی پهنه گسلی محروم کند، اما همیشه افراد ویژه‌ای هستند که از طرق مختلف قانون را دور می‌زنند و در همین فضای ممنوعه برج می‌سازند، شهرک درست می‌کنند و دانشگاه و دانشکده بنا می‌کنند.
نگرانی این استاد زلزله‌شناسی نگرانی بجایی است؛ مخصوصا وقتی پای آمارها به گزارش ما باز می‌شود، آمارهایی که می‌گویند تعداد ساختمان‌های با اهمیت زیاد که در سال‌های گذشته روی گسل‌های تهران ساخته شده‌اند، کم نیست!
شواهدی که می‌گوید ساختمان مدرن اسناد ملی ایران، دقیقا روی گسل بزرگ سیدخندان و درفاصله صد متری محل تقاطع این گسل با گسل داوودیه ساخته شده، ساختمان عظیم بانک مرکزی هم بین فاصله 200 متری از گسل داوودیه و 400 متری گسل سیدخندان بنا شده، ساختمان وزارت راه هم بین دو گسل تلویزیون باختری و عباس‌آباد، روی تن تهران قد کشیده و برج‌های بلند آتی‌ساز هم در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود برآن ساخته شده‌اند.
پل پارک وی هم روی گسل محمودیه بنا شده و پل‌بزرگراه صدر گسل قیطریه را قطع کرده است.
245 بنا روی گسل
آماری هم که اواخر اردیبهشت امسال از سوی مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی رسانه‌ای شد شاهدی است بر این ادعا، مخصوصا وقتی که علی بیت‌اللهی از وجود 245بنای حساس در حریم گسلی شهر تهران خبر داد و گفت: بر اساس پیمایش در حریم گسل‌های شهر تهران، 15 مرکز درمانی روی پهنه‌های گسلی شهر تهران شناسایی شده است، ضمن آن‌که سه ایستگاه آتش‌نشانی نیز که طبق تعریف آیین‌نامه 2800 جزو ساختمان‌های بسیار مهم تلقی می‌شوند، روی حریم گسل واقع شده‌اند.
در این دسته‌بندی، دو پمپ بنزین، 36 مدرسه، 9 پست برق فشار قوی و 66 برج هم روی گسل‌های تهران بنا شده‌اند، ساختمان‌های حساسی که وقوع حادثه در هر‌کدام‌شان می‌تواند به فاجعه‌ای بزرگ بینجامد.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی البته درباره سرنوشت ساختمان‌های حساس بناشده در حریم گسل‌ها هم گفت: اگر در حریم گسل‌ها ساختمان‌های مهمی مانند انبار سموم یا مواد آتش‌زاست، به دلیل بالا بودن ریسک آن باید جابه‌جا شوند، ولی برخی ساختمان‌ها مانند مدارس و بیمارستانها که نمی‌توان آنها را جابه‌جا کرد، در اولویت مقاوم‌سازی قرار می‌گیرند.
تهران در محاصره گسل‌ها
تهران 13 گسل معروف دارد، گسل‌هایی که نسبت به بقیه ریسک بالاتری دارند، از گسل 75 کیلومتری شمالی‌اش گرفته تا گسل 20کیلومتری‌اش در جنوب ری و ایوانکی، گسل‌هایی که وقتی در کنار راندگی نیاوران و گسل معکوس آهار، امامزاده داوود، کهریزک، محمودیه و ملاصدرا قرار می‌گیرند، خاک تهران را به بستری لرزان تبدیل می‌کنند که هرلحظه می‌تواند زیر پای ساکنانش را خالی کند. اتفاقی که زارع درباره‌اش می‌گوید در گسل‌ها بیشترین تخریب را خواهد داشت، چراکه بیشترین نیروی زلزله در خط گسل‌ها تخلیه می‌شود و چشمه‌های زلزله در خطوط گسلی قرار می‌گیرد و برای کاهش خسارات ناشی از این اتفاق، اجرای ابلاغیه ممنوعیت ساختوساز ساختمان‌های با اهمیت روی پهنه‌های گسلی، یک بخش کار است و بخش دیگر مقاوم سازی سازه‌های مهمی است که قبلا بنا شده‌اند.
تاکید این استاد زلزله‌شناسی اما توجه بیشتر مسئولان به تبعات زلزله احتمالی در تهران است، تبعاتی که باتوجه به بزرگای زلزله فرق می‌کند و از تخریب زیرساخت‌های شهری، وقوع آتش سوزی، تلفات انسانی تا آسیب جدی به ساختار کشور را شامل می‌شود، چراکه بخش قابل‌توجهی از اقتصاد ایران در تهران هدایت می‌شود.
10 کلانشهر روی گسل
تهران اما تنها کلانشهر کشور نیست که در محاصره گسل‌ها قرار گرفته است و تهیه نقشه پهنه‌های گسل 10 کلانشهر دیگربرای سال 97 در دستور کار قرار دارد. این خبر را هم ما از قول معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی می‌نویسیم، از قول محمدسعید ایزدی که می‌گوید: پیرو مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در سال ۹۵ در موضوع تهیه نقشه پهنه‌های گسلی شهر تهران و با توجه به ضرورت تهیه اسناد پایه و تشخیص مناطق پرخطر، کار مشترکی با محوریت مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی انجام و اولین نقشه‌ها برای شهر تهران تهیه شد.
ایزدی در ادامه از تهیه نقشه پهنه‌های گسلی کرج و بیرجند هم خبر می‌دهد و می‌گوید: نقشه پهنه‌های گسلی شهر تبریز نیز آماده شده است.
مدارس، مراکز آموزش و پرورشی دارای مجوز و جایگاه‌های سوخت حالا علاوه بر موارد ممنوعه قبلی یعنی ساختمان‌هایی که طبق مفاد بند ۱-۶ آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله بهره‌برداری از آنها امری حیاتی است و همچنین ساختمان‌هایی مثل نیروگاه‌ها که خرابی‌شان باعث گسترش مواد مضر و سمی برای محیط‌زیست است و فضاهایی مثل بیمارستانها، مراکز آتش‌نشانی، پل‌ها، مراکز مخابراتی و... جزو ساختمان‌های با اهمیتی هستند که ساخت‌و‌سازشان ممنوع اعلام شده، ممنوعیتی که ضرورتش دلیل و شاهد نمی‌خواهد، فقط کافی است یک لحظه صحنه‌ای را تصور کنیم که به حادثه‌ای در هرکدام از این ساختمان‌ها می‌رسد، حادثه جبران‌ناپذیر که می‌تواند جان خیلی‌ها را به خطر بیندازد.
اتفاقی که به گفته احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران به مخاطره نگران‌کننده‌ای می‌رسد که پایتخت را تهدید می‌کند. صادقی با اعلام این موضوع به ما می‌گوید: یکی از ریسک‌هایی که همیشه در شهر تهران وجود دارد و به عنوان مخاطره می‌تواند نگران‌کننده باشد، ساخت ساختمان‌های مهم و حساس در پهنه‌های گسلی است و بر همین مبنا مجوز ساختوساز بلند مرتبه یا کاربری‌های با اهمیت زیاد و خیلی زیاد مانند مراکز درمانی، خدماتی و عمومی نباید در این پهنه‌ها صادر شود.
مخاطره‌ای که رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران، از آن صحبت می‌کند، هم به ریسک‌پذیری بالای این ساختمان‌ها اشاره دارد و هم آسیب‌پذیری‌شان نسبت به ساختمان‌های دیگری که کیلومترها دورتر از پهنه گسلی ساخته شده‌اند.
دلیلی که باعث می‌شود، صادقی بگوید: ما باید دقت و توجه بیشتری بر ساخت‌وسازهایی که محل تجمع هستند، مثل مدارس، بیمارستانها، ساختمان‌های بلندمرتبه بالای 12 طبقه و موارد مشابه داشته باشیم.
اتفاقی که اگر بیفتد، می‌تواند قسمتی از مخاطرات شهر تهران را به حداقل برساند.
قانونی که دور زده می‌شود
زلزله و مخاطراتش برای گسل‌های معروف تهران برای مهدی زارع، استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، غریبه نیستند و همین آشنایی دلیلی است که او به ما بگوید با این‌که با کلیات تصویب این قانون موافق است، اما نگران ساختمان‌هایی است که در سال‌های گذشته در پهنه گسلی ساخته شده‌اند.
زارع برای ما دانشکده آزاد علوم تحقیقات را مثال می‌زند، فضایی آموزشی که مصداق ساختمان‌های با اهمیت زیاد است و روی گسل‌های شمال تهران ساخته شده و در توضیح بیشتر می‌گوید: ممکن است ابلاغ این قانون، عده‌ای را از ساختوساز روی پهنه گسلی محروم کند، اما همیشه افراد ویژه‌ای هستند که از طرق مختلف قانون را دور می‌زنند و در همین فضای ممنوعه برج می‌سازند، شهرک درست می‌کنند و دانشگاه و دانشکده بنا می‌کنند.
نگرانی این استاد زلزله‌شناسی نگرانی بجایی است؛ مخصوصا وقتی پای آمارها به گزارش ما باز می‌شود، آمارهایی که می‌گویند تعداد ساختمان‌های با اهمیت زیاد که در سال‌های گذشته روی گسل‌های تهران ساخته شده‌اند، کم نیست!
شواهدی که می‌گوید ساختمان مدرن اسناد ملی ایران، دقیقا روی گسل بزرگ سیدخندان و درفاصله صد متری محل تقاطع این گسل با گسل داوودیه ساخته شده، ساختمان عظیم بانک مرکزی هم بین فاصله 200 متری از گسل داوودیه و 400 متری گسل سیدخندان بنا شده، ساختمان وزارت راه هم بین دو گسل تلویزیون باختری و عباس‌آباد، روی تن تهران قد کشیده و برج‌های بلند آتی‌ساز هم در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود برآن ساخته شده‌اند.
پل پارک وی هم روی گسل محمودیه بنا شده و پل‌بزرگراه صدر گسل قیطریه را قطع کرده است.
245 بنا روی گسل
آماری هم که اواخر اردیبهشت امسال از سوی مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی رسانه‌ای شد شاهدی است بر این ادعا، مخصوصا وقتی که علی بیت‌اللهی از وجود 245بنای حساس در حریم گسلی شهر تهران خبر داد و گفت: بر اساس پیمایش در حریم گسل‌های شهر تهران، 15 مرکز درمانی روی پهنه‌های گسلی شهر تهران شناسایی شده است، ضمن آن‌که سه ایستگاه آتش‌نشانی نیز که طبق تعریف آیین‌نامه 2800 جزو ساختمان‌های بسیار مهم تلقی می‌شوند، روی حریم گسل واقع شده‌اند.
در این دسته‌بندی، دو پمپ بنزین، 36 مدرسه، 9 پست برق فشار قوی و 66 برج هم روی گسل‌های تهران بنا شده‌اند، ساختمان‌های حساسی که وقوع حادثه در هر‌کدام‌شان می‌تواند به فاجعه‌ای بزرگ بینجامد.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی البته درباره سرنوشت ساختمان‌های حساس بناشده در حریم گسل‌ها هم گفت: اگر در حریم گسل‌ها ساختمان‌های مهمی مانند انبار سموم یا مواد آتش‌زاست، به دلیل بالا بودن ریسک آن باید جابه‌جا شوند، ولی برخی ساختمان‌ها مانند مدارس و بیمارستانها که نمی‌توان آنها را جابه‌جا کرد، در اولویت مقاوم‌سازی قرار می‌گیرند.
تهران در محاصره گسل‌ها
تهران 13 گسل معروف دارد، گسل‌هایی که نسبت به بقیه ریسک بالاتری دارند، از گسل 75 کیلومتری شمالی‌اش گرفته تا گسل 20کیلومتری‌اش در جنوب ری و ایوانکی، گسل‌هایی که وقتی در کنار راندگی نیاوران و گسل معکوس آهار، امامزاده داوود، کهریزک، محمودیه و ملاصدرا قرار می‌گیرند، خاک تهران را به بستری لرزان تبدیل می‌کنند که هرلحظه می‌تواند زیر پای ساکنانش را خالی کند. اتفاقی که زارع درباره‌اش می‌گوید در گسل‌ها بیشترین تخریب را خواهد داشت، چراکه بیشترین نیروی زلزله در خط گسل‌ها تخلیه می‌شود و چشمه‌های زلزله در خطوط گسلی قرار می‌گیرد و برای کاهش خسارات ناشی از این اتفاق، اجرای ابلاغیه ممنوعیت ساختوساز ساختمان‌های با اهمیت روی پهنه‌های گسلی، یک بخش کار است و بخش دیگر مقاوم سازی سازه‌های مهمی است که قبلا بنا شده‌اند.
تاکید این استاد زلزله‌شناسی اما توجه بیشتر مسئولان به تبعات زلزله احتمالی در تهران است، تبعاتی که باتوجه به بزرگای زلزله فرق می‌کند و از تخریب زیرساخت‌های شهری، وقوع آتش سوزی، تلفات انسانی تا آسیب جدی به ساختار کشور را شامل می‌شود، چراکه بخش قابل‌توجهی از اقتصاد ایران در تهران هدایت می‌شود.
10 کلانشهر روی گسل
تهران اما تنها کلانشهر کشور نیست که در محاصره گسل‌ها قرار گرفته است و تهیه نقشه پهنه‌های گسل 10 کلانشهر دیگربرای سال 97 در دستور کار قرار دارد. این خبر را هم ما از قول معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی می‌نویسیم، از قول محمدسعید ایزدی که می‌گوید: پیرو مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در سال ۹۵ در موضوع تهیه نقشه پهنه‌های گسلی شهر تهران و با توجه به ضرورت تهیه اسناد پایه و تشخیص مناطق پرخطر، کار مشترکی با محوریت مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی انجام و اولین نقشه‌ها برای شهر تهران تهیه شد.
ایزدی در ادامه از تهیه نقشه پهنه‌های گسلی کرج و بیرجند هم خبر می‌دهد و می‌گوید: نقشه پهنه‌های گسلی شهر تبریز نیز آماده شده است.