جشن دویستمین سالگرد اولین اجرای سمفونی نهم بتهوون

فرید پریش

جشن دویستمین سالگرد اولین اجرای سمفونی نهم بتهوون، اثر کرال‌ که دقیقا 200 سال پیش در تاریخ هفتم می‌ 1824 در وین به گوش جهانیان رسید، برگزار شد. به مناسبت این سالگرد، این سمفونی به‌عنوان یکی از برترین آثار هنری غرب، در سراسر جهان مورد توجه و تجلیل قرار گرفته است. امسال در این تاریخ اجراهایی از این سمفونی در پاریس (ارکستر پاریس به رهبری کلاوس مکل)، لایپزیگ (ارکستر گواندهاوس به رهبری آندریس نلسونز)، میلان (ارکستر لا اسکالا به رهبری ریکاردو چایللی)، وین (دو اجرا، یکی با ارکستر سمفونیک وین به رهبری پتر پوپلکا و دیگری با فیلارمونیک وین به رهبری ریکاردو موتی) و لندن (ارکستر ملی به رهبری ریمیا سوشانسکایا در کادوگان هال) برگزار شد. اجرای این سمفونی به رهبری ریکاردو موتی (که در سال ۹۶ تجربه حضور در ایران را داشته) ضبط شده و به‌زودی پس از کنسرت از طرف Apple Music و Apple Music Classical در هر دو نسخه تصویری و صوتی منتشر خواهد شد.

سمفونی شماره ۹ اثر ارکسترال لودویگ فان بتهوون در چهار موومان‌ که در زمان خود نه‌تنها به خاطر عظمت و بزرگی، بلکه به‌ویژه به خاطر موومان پایانی که شامل یک گروه کر کامل و سولیست‌های آوازی است که شعری از فریدریش شیلر به نام «به شادمانی» (سرود به شادی) را اجرا می‌کنند، درخور توجه بود. این اثر آخرین سمفونی کامل بتهوون به شمار می‌رود و پلی مهم از لحاظ سبک بین دوره کلاسیک و رمانتیک در تاریخ موسیقی غرب است. سمفونی شماره ۹ در هفتم می ‌۱۸۲۴ در وین برای اولین بار اجرا شد و با استقبال پرشور مخاطبان روبه‌رو شد. این سمفونی به‌طور گسترده به‌عنوان برترین اثر بتهوون شناخته می‌شود.

سمفونی شماره ۹ بتهوون در نهایت محصول بیش از 30 سال کار بود. اثر محبوب شیلر، «سرود شادی»، در سال ۱۷۸۵ منتشر شد و احتمالا بتهوون اولین تلاش‌های متعدد خود را برای آهنگ‌سازی آن در اوایل دهه ۱۷۹۰ انجام داد. او به‌طور واضح در سال‌های ۱۸۰۸ و ۱۸۱۱ دوباره به سراغ این شعر رفت؛ زیرا دفترچه‌های یادداشت او گواه تلاش‌های متعددش درباره تنظیمات احتمالی این اثر است. سرانجام در سال ۱۸۱۲ بتهوون تصمیم گرفت تنظیم خود از «سرود شادی» را در یک سمفونی باشکوه بگنجاند.

داستان اولین اجرای سمفونی شماره ۹ به‌طور گسترده روایت و مورد مناقشه قرار گرفته است. بتهوون در طول آهنگ‌سازی سمفونی به‌تدریج شنوایی خود را از دست داده بود و تا زمان اولین اجرای آن کاملا ناشنوا شده بود. اگرچه او به‌عنوان مدیر‌کل اجرا روی صحنه ظاهر شد، اما در واقع کاپل مایستر، مایکل اوملاوف، ارکستر را با باتون رهبر رهبری می‌کرد و نشانه‌های تمپو را از بتهوون می‌گرفت.

 طبق یکی از روایت‌های این رویداد، تماشاگران پس از پایان اجرا با صدای بلند تشویق کردند، اما بتهوون که قادر به شنیدن پاسخ نبود، همچنان روبه‌روی گروه کر و ارکستر ایستاده بود. سرانجام یک خواننده او را برگرداند تا بتواند شواهد تأییدیه‌ای را که در سراسر سالن  طنین‌انداز بود، ببیند. 

روایت‌های دیگر حاکی از آن است که این حادثه دراماتیک در انتهای اسکرزوی موومان دوم رخ داده است‌ (در آن زمان، تشویق بین موومان‌ها برای تماشاگران رایج بود). هر زمان که تشویق اتفاق افتاد، اینکه از طرف بتهوون نادیده گرفته شد، نشان می‌دهد که او هرگز حتی یک نت از اثر باشکوه خود را خارج از تخیل خودش نشنیده است.