کاهش 13‌درصدی واردات دارو

‌شرق: بر‌اساس آمار گمرک ایران که برای اولین بار منتشر شده، واردات و صادرات دارو در سال ۱۴۰۲ به ترتیب ۲.۳ میلیارد دلار و ۱۷۰ میلیون دلار بود که بیانگر کاهش ۱۳.۶ درصدی واردات و ۱۱ درصدی صادرات است.

این امر برای اولین بار گزارش واردات و صادرات با بررسی ۳۷۳ شرکت تولیدی دارو، مکمل، مواد اولیه و واردکننده دارو از سوی گمرک ایران منتشر شد.

براساس‌این میزان واردات ۳۷۳ شرکت (صنعت دارو) در سال ۱۴۰۲ به میزان ۲.۳ میلیارد دلار بوده که در مقایسه با سال ۱۴۰۱ کاهش ۱۳.۶ درصدی داشته است. همچنین سهم واردات دارو از کل واردات کشور در سال ۱۴۰۲ حدود ۳.۶ درصد بود.

در سال ۱۴۰۲ از ۳۷۳ شرکت بررسی‌شده، ۹۸ شرکت صادرات داشته‌اند که میزان صادرات صنعت دارو در سال ۱۴۰۲ به میزان ۱۷۰ میلیون دلار بود که ۱۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

پنج شرکت اول واردکننده در سال ۱۴۰2 شامل بهستان دارو، کوبل دارو، اکتوور کو، نو‌و‌نور دیسک پارس و روژین پلاسما بوده‌اند که ۲۵ درصد از ارزش کل واردات در سال ۱۴۰۲ از طرف این پنج شرکت انجام شد.

پنج شرکت اول صادرکننده در سال ۱۴۰۲ شامل درمان آرا، آریوژن فارمد، صنایع شیمیایی کیمیاگران امروز، بهستان پلاسما و تحقیقاتی سیناژن بوده است که ۵۰ درصد از صادرات را دارا بودند.

۳۷۳ شرکت بررسی‌شده در زمینه واردات و صادرات از میان ۲۳۱ سندیکای تولیدکنندگان داروهای انسانی، ۳۱۹ سندیکای تولیدکنندگان داروهای مکمل، ۶۶ سندیکای تولیدکنندگان مواد اولیه و ۵۶ اتحادیه واردکنندگان بوده است. در‌این‌میان واردات برخی شرکت های تولیدکننده دارو به نزدیک صفر رسیده است. به‌عنوان مثال در سال 1402 واردات مواد اولیه از سوی شرکت فرهیختگان زرنام از نظر وزن در مقایسه با سال 1401 حدود 92.9 درصد از نظر وزنی کاهش داشته است یا واردات دارو از سوی شرکت نوین‌آوران در همین مدت حدود 83.2 درصد افت را تجربه کرده است. همین وضعیت درباره شرکت اوزان تکرار می‌شود و این شرکت افت 99 درصدی واردات دارو از نظر وزنی را در سال 1402 در مقایسه با سال 1401 گزارش داده است. شرکت تولیدکننده لابراتورهای رازک در این مدت افت حدود 69 درصدی از نظر وزنی و 77 درصدی از نظر ارزشی را تجربه کرده است و شرکتی مانند داروسازی آریا افت 67درصدی واردات را در این سال گزارش داده است.

شرکت تولیدکننده ویرالیان گروه هم افت 81.4 درصدی وزن واردات دارو را تجربه کرده است یا بیوسان فارمد که تولیدکننده دیگری است، از ریزش 89.5‌درصدی وزن واردات خود خبر داده است.

شرکت دارویی البرز فارمد هم که واردکننده مواد اولیه دارویی است، از افت حدود 90‌درصدی واردات خود از نظر وزنی و 86.7 درصدی از نظر ارزش گزارش داده است.

داروسازی پاک‌ دارو هم در گزارشی مشابه از کاهش 94.9 درصدی وزن واردات خود خبر داده است یا نگین دارو نوآور که واردکننده مواد اولیه دارویی است، از افت 81درصدی واردات خود به لحاظ وزنی در سال 1402 گزارش داده است.

دکتر آرش محبوبی، داروساز و تولیدکننده و واردکننده مواد اولیه دارویی، در گفت‌وگو با «شرق» با بیان اینکه این کاهش واردات آثار خود را هفت، هشت ماه دیگر نشان می‌دهد، گفت: «کمبود یک مرتبه اتفاق نمی‌افتد و یکباره هم خودش را نشان نمی‌دهد. تو به‌عنوان تولیدکننده همیشه ذخیره‌ای در انبارت داری که همان ذخیره استراتژیک است. خیلی وقت‌ها هم هنوز موجودی کارخانه‌ها ممکن است تمام نشده باشد. از یک طرف هم ممکن است منابعی با کیفیت پایین به دست سازنده برسد. درحال‌حاضر ما در شرایطی هستیم که تولیدکننده دارو در حال مصرف ذخایر استراتژیک هستند و برخی از کارخانه‌ها خبر می‌دهند که حتی ذخایر استراتژیکی که داشته‌اند، هم رو به پایان است. او افزود: «مسئله صرف ذخیره نیست. بحث نبود نقدینگی در حال نشان‌دادن خودش است. نبود نقدینگی هفت، هشت ماه دیگر خودش را نشان می‌دهد. نقطه بد این ماجرا این است که وقتی به سمت کمبود دارو برویم و دولت این وضعیت را ببیند و درصدد جبران از طریق دادن وام و ارز بکند، ما با یک پروسه حدود یک‌ساله دیگری برای تشکیل پرونده، گرفتن وام و تولید طرف هستیم، یعنی از حالا حدود هشت ماه دیگر معلوم می‌شود دارو کم است، بعد از آن هشت ماه طول می‌کشد تا دولت دست به کار شود و دارو به خط تولید برسد»‌. محبوبی در پاسخ به این سؤال که چقدر عدم تخصیص ارز دولتی از طرف بانک مرکزی به این شرایط دامن زده، گفت: «مسئله ارز نبود. مسئله این بود که ارز مرغوب به صنعت دارو نمی‌رسید، یعنی کارخانه دار ریال نداشت تا بدهد و دلار تحویل بگیرد. چرا؟‌ چون کارخانه وقتی دارو را از طریق داروخانه به دست مردم می‌رساند، بخش اعظمی از قیمت دارو قرار است از طریق بیمه و دارویار تأمین شود و به کارخانه برسد، اما آنها به تعهدات‌شان عمل نمی‌کنند. وقتی وزارتخانه و سازمان تأمین اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه به تعهدات‌شان در قبال تولیدکننده عمل نمی‌کنند، چک برگشتی زیاد می‌شود، پول نقد در صنعت دارو نیست تا کارخانه‌دار بتواند ارز بگیرد. ما ریال نداشتیم که دلار بخریم... کمبود نقدینگی داشتیم». کمبود دارو آسیب جدی به بیماران و به‌ویژه به بیماران خاص وارد می‌کند. همین چند روز پیش، رئیس انجمن تالاسمی از آمار فوت بالای بیماران تالاسمی به دلیل کمبود دارو خبر داده بود. به گفته یونس عرب: تحریم‌ها روی مبادلات ارزی اثر گذاشته و باعث شده که میزان واردات دارو به کشور به میزان درخورتوجهی کاهش پیدا کند. موضوع این است که ۳۵ تا ۴۰ درصد از بیماران تالاسمی برای زنده‌ماندن، راهی به غیر از مصرف داروی خارجی ندارند، چون دارو‌های تولید داخل، آهن را در بدن این بیماران پایین نمی‌آورد. دلیل بزرگ‌ترش این است که دارو‌های ایرانی عوارض می‌دهند. سال گذشته فقط ۱۲ درصد واردات دارو داشتیم و امسال هم که هنوز وارداتی اتفاق نیفتاده است.

عرب تأکید کرده است دارو‌های داخلی عوارض زیادی برای بیماران تالاسمی دارند؛ از عوارض پوستی گرفته تا درد در محل تزریق و نبود اثربخشی دارو. اگر دارو به بیمار تالاسمی نرسد، حجم بالای آهن در کبد، قلب، کلیه‌ها و دیگر اعضای حیاتی بدنش رسوب می‌کند و بیمار را در مدت سه ماه تا دو سال - بسته به وضعیت جسمی بیمار - از بین می‌برد. قبل از بازگشت تحریم‌ها، سالانه حداکثر ۴۰ بیمار تالاسمی در کشور جان خود را از دست می‌دادند؛ اما از زمان بازگشت تحریم‌ها یعنی از ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ تا الان این آمار بیش از شش برابر رشد کرده و سالانه ۲۶۰ بیمار تالاسمی به دلیل کمبود و نبود دارو جان خود را از دست می‌دهند. حدود ۲۰۰ نفر از فوتی‌ها کودکان زیر ۱۸ سال هستند.

۳۵ تا ۴۰ درصد از بیماران تالاسمی برای زنده‌ماندن، راهی به‌جز مصرف داروی خارجی ندارند، درحالی‌که سال قبل تنها ۱۲ درصد واردات دارو داشتیم.

بیش از ۱۰ هزار نفر از بیماران مبتلا به تالاسمی بر اثر کمبود دارو آسیب جدی دیده‌اند و در معرض خطر جدی مرگ هستند. عرب در‌این‌باره می‌گوید: خود من جزء این بیماران هستم. اینها وقتی دارو را درست مصرف نکنند یا بریده‌بریده مصرف کنند، قلب یا کبدشان دچار مشکلات خیلی حاد می‌شود، فشار ریه بالاتر از حد نرمال می‌رود و این موضوع باعث می‌شود که به قلب فشار بیاید و بیمار را به مرگ نزدیک کند. علت بیش از ۸۰ درصد مرگ‌و‌میر بیماران تالاسمی، مشکلات قلبی و ریوی است.

برای مثال داروها یکی از مهم‌ترین اجزای مراقبت‌های بهداشتی هستند که دسترسی سریع به آن یکی از مهم‌ترین اهداف سیستم‌های بهداشتی در سراسر جهان است. دسترسی آسان به دارو نیز یکی از دغدغه‌های اصلی دولت‌هاست. از‌این‌رو زنجیره تأمین دارویی در یک کشور ملزم به ارائه داروهای مناسب و باکیفیت با قیمت مناسب، در زمان مناسب و در مکان مناسب برای دستیابی به اهداف یک نظام سلامت و همچنین اهداف است. بنابراین هرگونه شوک غیرمنتظره در صنعت داروساز ممکن است منجر به مصرف گسترده منابع شود که سلامت عمومی را تهدید می‌کند. وابستگی‌های متقابل مختلف در حوزه‌های ملی و بین‌المللی براساس‌این منجر به پیچیدگی و آسیب‌پذیری صنعت دارویی کشور شده و در نتیجه آن را در معرض خطرات بیشتری قرار داده است.

تحریم‌های علیه ایران مشکلات متعددی را در تأمین تجهیزات پزشکی و دارو و مشکلات گسترده‌ای در ایران ایجاد کرده است. مطالعه دیگری همچنین نشان داد که قیمت داروهای جدید شیمی‌درمانی و داروهای سرطان بیولوژیک جدید پس از تحریم، به‌طور درخورتوجهی افزایش یافت، تحریم در کنار تخصیص‌نیافتن ارز مناسب با افزایش عوارض حمل‌ونقل، بر سیستم‌های سلامت تأثیر می‌گذارد.