به گزارش اکو ایران، در ادامه سری گزارش‌های مربوط به بررسی روند کل‌های پولی در سال 1402 در این گزارش آمار این متغیرها در شهریور ماه این سال مورد بررسی قرار می‌گیرد. کل‌های پولی همان ذخایر پول در کشور هستند که به اشکال مختلفی خلق می‌شوند. پولی که بانک مرکزی منتشر می‌کند پایه پولی است که توان خلق چندین برابر پول بیشتر را دارد. نقدینگی نیز پولی است که توسط بانک‌ها خلق می‌شود.

 چنانکه آمار بانک مرکزی نشان می‌‌دهد در شهریور ماه 1402 تحولات مهمی در کل‌های پولی رخ داده که برخی از آن‌ها یعنی مثبت شدن دولت به بانک مرکزی و رشد نقطه به نقطه حدود 214 درصدی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در مدت اخیر بی‌سابقه بوده است. افزایش سرعت رشد پایه پولی و افزایش ضریب فزاینده نسبت به مرداد، ادامه افت سرعت رشد نقدینگی و افزایش سهم پول در آن نسبت به ماه قبل از دیگر تحولات مهم پولی در این ماه است.

افزایش سرعت رشد پایه‌پولی و ادامه افت سرعت رشد نقدینگی

 حجم پایه پولی یا پول پر قدرت بانک مرکزی در شهریور ماه 1402 برابر با 981 هزار میلیارد تومان و رشد نقطه به نقطه آن در شهریور ماه 1402 یعنی تغییرات آن نسبت به شهریور 1401 برابر با 42 درصد شد. رشد این متغیر نسبت به شهریور 1401 به مقدار 9 واحد درصد و نسبت به ماه قبل به مقدار 0.4 واحد درصد افزایش یافته بود. این یعنی چاپ پول توسط بانک مرکزی سرعت بیشتری گرفت.

 افزایش سرعت رشد پایه پولی در حالی است که ضریب فزاینده پولی یعنی سرعت تبدیل پایه پولی به نقدینگی نیز افزایش یافت و از 7.20 در مرداد ماه به 7.24 در شهریور ماه رسید و بنابراین 0.04 واحد افزایش یافت. البته افزایش 0.4 واحدی ضریب فزاینده در حالی است که سرعت موتور خلق نقدینگی نسبت به شهریور 1401 به مقدار 0.86 واحد کم شده بود.

 نقدینگی نیز همچون ماه‌های قبل به افت سرعت رشد خود در ادامه داد و رشد نقطه به نقطه آن به 26.9 درصد و حجم آن از مرز 7 هزار همت رد شد. این افت سرعت در نتیجه‌ی سیاست‌های کنترلی شدید بانک مرکزی بر بانک‌ها به منظور کنترل خلق پول و در نتیجه مهار تورم بود.

 اما با وجود افت سرعت خلق نقدینگی، سهم پول در نقدینگی نسبت به سهم شبه‌پول بیشتر شد.

021226

رشد سهم پول، افت سهم شبه‌پول

نقدینگی از دو جزء پول و شبه‌پول تشکیل می‌شود که در میان پول قدرت خلق تورم بیشتری دارد زیرا در مبادلات بیشتر دست به دست می‌شود.

 سهم پول در شهریور 1402 به 25.2 درصد رسید که نسبت به ماه قبل 0.1 واحد درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل 2.5 واحد درصد افزایش یافت. این یعنی در این ماه مقداری پول از حساب‌های بلندمدت بانکی خارج و به حجم پول نقد اضافه شده است، در نتیجه سیالیت نقدینگی و بنابراین قدرت خلق تورم آن بیشتر شد. کارشناسان یک علت این امر را رشد فضای نااطمینانی در اقتصاد کشور می‌دانند.

 اما شاید مهم‌ترین تحولات پولی در این ماه را در اجزای پایه پولی بتوان مشاهده کرد. در این میان بدهکار شدن دولت به بانک مرکزی پس از 15 ماه قابل ملاحظه است.

خالص بدهی دولتی پس از 15 ماه مثبت شد

 منابع پایه پولی 4 جزء دارد که یکی از آن‌ها خالص بدهی دولت به بانک مرکزی است. دولت نزد بانک مرکزی سپرده‌هایی دارد و همچنین در صورت داشتن کسری بودجه و نیاز به منابع از بانک مرکزی استقراض می‌کند. اختلاف این سپرده‌ها و قرض‌ها خالص بدهی دولت به بانک مرکزی را تشکیل می‌دهد.

 در شهریور 1402 دولت پس از 15 ماه به بانک مرکزی بدهکار شد و بدهی‌اش به 77 هزار و 100 میلیارد تومان رسید که ار خرداد 1401 بی سابقه بود. بررسی ارقام سپرده و استقراض دولت از بانک مرکزی نشان می‌دهد در چند ماه اخیر منتهی به شهریور هم حجم سپرده‌های دولت در بانک مرکزی کاهش یافته و هم حجم استقراض آن از بانک مرکزی افزایش یافته است.

 تغییر مهم دیگر در این ماه رسیدن حجم بدهی‌های خارجی به کمترین سطح آن از مرداد 1402 است.

دارایی خارجی در پایین‌ترین سطح دو سال گذشته

 جزء دیگر پایه پولی دارایی‌های خارجی آن است که به معنای ذخایر طلا و ارزی است که از طرق گوناگون در اختیار دارد.

 حجم دارایی‌های خارجی از ابتدای سال 1402 کاهش یافت به طوری که سهم آن در پایه پولی به مقدار قابل توجهی افت کرد. در شهریور نیز این کاهش ادامه یافت و حجم پایه پولی به کمترین سطح آن از مرداد 1400 رسید و برابر با 492 هزار و 730 میلیارد تومان شد که تنها 50.2 درصد از پایه پولی را تشکیل می‌داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد افت سهم دارایی‌ها به تنها نیمی از حجم پایه پولی حداقل از ابتدای سال 1389 بی‌سابقه بوده است.

 برخی کارشناسان این موضوع را حاکی از ارزپاشی این نهاد به منظور حفظ قیمت ارز دانستند، اما بانک مرکزی با ارائه توضیحاتی این موضوع را رد کرد.

 اتفاق مهم دیگر در پایه پولی ادامه رشد بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی بود به طوری که رشد نقطه به نقطه این بدهی‌ها از مرز 200 درصد هم رد شد.  

رشد نقطه به نقطه بدهی بانک‌ها بیش از 200 درصد

 بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی جزء مهم دیگری از پایه پولی است. بانک‌ها در صورت تقاضای زیاد وام از سوی جامعه و عدم داشتن منابع کافی برای پاسخ به این تقاضا از بانک مرکزی استقراض می‌کنند.

 رشد بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی از وقایع ثابت ماه‌های منتهی به شهریور 1402 بود به طوری که بیشترین سهم را در رشد نقطه به نقطه پایه پولی داشتند.

 اما رشد این بدهی‌ها در شهریور این سال رکورد جدیدی را ثبت کرد. حجم این بدهی‌ها در این ماه به 521 هزار و 100 میلیارد تومان رسید که نسبت به شهریور سال قبل 213.9 درصد رشد کرده بود.

 همچنین سهم آن‌ها در پایه پولی به 53.1 درصد رسید که بیشترین سهم بدهی بانک‌ها از بهمن 1397 بود.

 کارشناسان علت این رشد بی‌سابقه را در تنگنا بودن بانک‌ها برای خلق نقدینگی به دلیل اعمال حاکمیت سختگیرانه‌ی بانک مرکزی در این ماه‌ها می‌دانند. به عبارت دیگر سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی به منظور کنترل نقدینگی سبب شد پایه پولی از محلی دیگر رشد کند.