حتشپسوت؛ زنی با ریش فراعنه و معابد باشکوه

فرادید| حَتشِپسوت (Hatshepsut به معنای سرآمد بانوان آزاده) پنجمین فرعون از دودمان هجدهم پادشاهی مصر باستان بود. حتشپسوت، نخست به عنوان نایب‌السلطنه و سپس به عنوان فرعون، در مجموع ۲۱ سال بر مصر حکومت کرد. او یکی از معدود زنان تاریخ مصر بود که قدرت را برای مدت طولانی در دست داشت. او در یکی از ادوار طلایی مصر باستان، زمانی که مصر سرشار از ثروت بود، سلطنت کرد. 

به گزارش فرادید، حتشپسوت آثاری به یاد ماندنی در تمام کشور ساخت: تعداد بی‌شماری معابد و زیارتگاه‌ها، چهار ستون هرمی غول‌پیکر در معبد آمون در کارناک و آثار هنری بی‌شماری در تجلیل از دستاوردهای خود و جاودانه کردن دعاهایش.

نگاه خیره فرعون حتشپسوت به شکل اسفینکس (هیولایی با تن شیر و سر زن). او را با نمادهای سنتی مردانه یعنی یال شیر و ریش فرعون که نشان‌دهنده سلطنت است به تصویر می‌کشیدند. 

زنی که پادشاه شد

حتشپسوت حدود سال ۱۵۰۷ قبل از میلاد به دنیا آمد. پدرش تحوتموس یکم و مادرش ملکه اهمسه بود. حتشپسوت با برادر ناتنی و وارث تاج و تخت، تحوتموس دوم، ازدواج کرد و همسر سلطنتی او شد. تحوتموس دوم در جوانی درگذشت و پسر دو ساله‌ای (از همسر دوم) به عنوان وارث از خود به جای گذاشت. کودک برای حکمرانی بسیار کوچک بود، بنابراین حتشپسوت، خاله و نامادری پسر، به جای او حکمرانی کرد. 

حتشپسوت به تدریج نقش خود را از ملکه نایب‌السلطنه به فرعون آشکار تغییر داد. وقتی تحوتموس سوم بزرگتر شد، معاون فرمانده او شد، اما تا پیش از مرگ حتشپسوت در حدود سال ۱۴۵۸ ق. م. حکمرانی نکرد. سلطنت تحوتموس سوم باشکوه بود، او چنان امپراتوری‌ای پدید آورد که تا آن زمان در مصر دیده نشده بود. او هفده بار لشکرکشی کرد و از شمال سوریه کنونی تا چهارمین آبشار بزرگ نیل در نوبه را به زیر پرچم خود درآورد. اما زمان حکمرانی او، یک کمپین سیستماتیک بر آن شد تا تمام آثار فرعون حتشپسوت را از بین ببرد. هزاران سال بعد، باستان‌شناسان قطعاتی از آثار این فرعون زن را دوباره کنار هم قرار دادند تا جایگاهش را دوباره در تاریخ زنده کنند. 

در معبد هاثور نقش‌برجسته‌های سنگی بسیاری از الهه مصری دیده می‌شود، مانند این یکی که نگهبان سنتی منطقه دیر البحری بود. 

سِنِنموت، حدود ۱۴۷۵ قبل از میلاد، مجسمه بلوکی

ساخت و ساز این ساختمان حدود ۱۵ سال طول کشید و با نظارت سننموت، مقام عالی‌رتبه و مورد علاقه فرعون انجام شد. این ساختمان باشکوه دارای شیب‌گذرها و حیاط‌هایی مانند معبد منتوهوتپ مجاور بود، اما سننموت برای منحصربفرد کردن این ساختمانی، نوآوری‌هایی کرد. این ساختمان به Djeser-Djeseru معروف شد، یعنی «مقدس مقدسات». 

بیشتر معابد یادبود پادشاهی جدید دارای اتاق‌هایی هستند که با دروازه‌های تاریخی (پیلون) از هم جدا شدند، مانند آن‌هایی که هنوز در اقصر و کارناک دیده می‌شوند. از سوی دیگر، معبد حتشپسوت اطراف یک شیب‌گذر مرکزی چیده شد. در امتداد این گذرگاه در ارتفاعات مختلف سه حیاط بزرگ وجود داشت. 

شاید امروزه، دیوارها و حیاط‌های معبد حتشپسوت تا حدودی ساده به نظر برسند، اما آن زمان مملو از رنگ‌های درخشان، باغ‌ها و استخرهای سرسبز و مزین به مجسمه‌ها و نقوش برجسته بودند. هر یک از  آن عناصر زینتی حاوی یک پیام مذهبی یا سیاسی، مطابق با کاربرد تشریفاتی ساختمان بودند. 

حتشپسوت چندین مکان مقدس در معبدش در دیر البحری ساخته بود. از جمله معروف‌ترین آن‌ها، عبادتگاهی است که به احترام هاثور، یکی از قدیمی‌ترین الهه‌های مصر ساخته شده است. یک راهپیمایی باشکوه به افتخار هاثور برگزار شد که شامل قایق‌هایی میشد که مملو از تصاویر مقدس و هدایای الهی از رود نیل عبور می‌کردند. این راهپیمایی مناسبتی روی نقش برجسته چهار تابلویی در محراب هاثور به تصویر کشیده شده که آن را در این بازتولید سال ۱۸۸۸ توسط مصرشناس سوئیسی ادوارد نویل می‌بینید. 

معبد آمون-رع محل اصلی مراسمی بود که هر سال در تبس برگزار میشد: جشنواره زیبای دره. این جشن به پادشاهی میانه برمی‌گردد و زمان حتشپسوت به اوج جدیدی رسید. نقش برجسته‌های امتداد حیاط بالایی معبد حتشپسوت، این جشن‌ها را به تصویر می‌کشند. در ماه دوم فصل برداشت (شمو) در اوایل تابستان، فرعون صفوفی را رهبری می‌کرد که تصویر آمون را حمل می‌کردند و به دنبال آن گروهی از اشراف، کشیشان، رقصندگان و سربازان حرکت می‌کردند. آن‌ها از معبد کارناک شروع کرده، از نیل عبور می‌کردند و از معابد وداع بازدید می‌کردند. 

پس از مرگ حتشپسوت، توتموس سوم دستور داد تمام مجسمه‌ها، بناهای تاریخی و نمادهای او، از جمله تصاویر روی معبد او را تخریب کنند. با این حال این ساختمان در کرانه غربی رود نیل به جا ماند. 

تابوت حتشپسوت توسط هوارد کارتر در مقبره K۲۰ در دره پادشاهان در سال ۱۹۰۳ کشف شد، اما مومیایی حتشپسوت داخل آن نبود.

مترجم: زهرا ذوالقدر