عود، امروز یک ساز جا افتاده در موسیقی ایران است

شرق: جمعه ۱۸ اسفند نشست پژوهشی عود و عودنوازی با حضور محمدرضا درویشی در آخرین روز از جشنواره ملی عود برگزار شد. 

درویشی در ابتدای این نشست گفت: «بعد از ۳۰۰ سال دوره تاریک موسیقی ایران از اواخر دوره قاجار سرو‌کله چند سازی که پیش از این در ایران نبود مثل تار، سه‌تار و سنتور پیدا شد. سابقه این سه ساز را نمی‌شود به دوره قاجاریه محدود کرد. تار را در برخی نقاشی‌های دوره زندیه می‌بینیم. این سه ساز اصلی‌‌ترین سازهای ایرانی شدند و از عود و قانون خبری نبود. این دو ساز به موسیقی دستگاهی ایران برگشت. عود واژه عربی است؛ چیزی که در ایران پیش از اسلام هست بربط نام‌گذاری شده است. اما در دوره جنگ‌های صلیبی که حدود ۹ سال جنگ‌های خونین و وحشتناک به طول کشید، مسیحیان و اروپایی‌ها با عود آشنا شدند و با خودشان این ساز را به اروپا بردند و با تغییر دو حرف در العود شد لوط. از نیمه قرن شانزدهم تا اواخر قرن هفدهم در برخی آثار اروپاییان از‌جمله باخ صدای این ساز را می‌شنوید».

او ادامه داد: «عود، امروز دیگر یک ساز جاافتاده در موسیقی ایران شده است و دیگر مربوط به تهران و‌ کلان‌شهرهای ایران نمی‌شود. کسی که در سنندج هست الزامی ندارد حتما موسیقی دستگاهی بنوازد. همه جای ایران موسیقی خاص خودش را داریم، لزومی ندارد که سازندگان هر خطه موسیقی سنتی منطقه دیگری را بنوازند».

مجید ناظم‌پور نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: «حدود سه قرن عودنوازی در ایران فراموش شد و بعد به گفته استاد خالقی این ساز به موسیقی ایران برمی‌گردد. تصور کنید با این دوره فراموشی دوباره این ساز به موسیقی ایران برمی‌گردد، پس به عقیده من، ما سبک عودنوازی در ایران نداریم. ما در یک دوره سرگردانی هستیم و مدام آزمون و خطا می‌کنیم. اصل حفظ موسیقی است، اصل تکنیک نیست. تکنیک وسیله است تا پیام تاریخی خود را به گوش  شنونده برسانیم».

او‌ درباره تفاوت عود و بربط گفت: «طوری که تاریخ به ما می‌گوید این است که تا دوره‌ای هم بربط داشتیم و هم عود، ‌اختلاف اندازه هم داشتند، حالا اینکه ما چه سازی را دست بگیریم کسی نمی‌تواند تعیین ‌‌تکلیف کند. در نهایت باید ساز مناسب قطعه مورد نظرتان باشد».

شهرام غلامی در بخش دیگری از این نشست گفت: «من هم این اشکال را احساس کردم که روند موسیقی دستگاهی روی عود دچار مشکل می‌شود. وقتی صحبت از موسیقی دستگاهی می‌کنیم یعنی هویت فرهنگی را با خودمان حمل می‌کنیم. مثل هر موضوع ایرانی دیگری که این موضوع را با خودش حمل می‌کند و یک بار فرهنگی دارد. اگر این موضوع دچار اشکال شود، جای نگرانی دارد».

او ادامه داد: «به عنوان اولین تجربه برگزاری جشنواره، سطح کیفی آثار خوب بود، اما می‌توان آیین‌نامه‌ای را تدوین کرد که شرایط حضور در جشنواره را دقیق‌تر توصیف کرد».

فواد توحیدی نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: «اینکه در یک جشنواره این تعداد استعداد را می‌بینیم برای خودم غافلگیرکننده بود. موسیقی نواحی ما به نظرم رو به افول است. حتی زندگی روستایی تبدیل به زندگی شهری می‌شود و موسیقی نواحی در حال تبدیل‌شدن به موسیقی کلاسیک است. بشخصه من در این جشنواره ساز خوب نشنیدم. ایراد دیگری که در بسیاری از بچه‌ها دیدم تقلیدپذیری آنها بود. سعی کنید خودتان باشید و اثر خودتان را خلق کنید. دید زیبایی‌شناسی باید در آثار دوستان بالا برود که صرفا فقط با زدن ساز کارساز نیست. باید فیلم خوب دید یا شعر خوب خواند».

حمید صالحی نیز گفت: «در فضای کنونی یکی از مهم‌ترین دلایل این است که نظام آموزشی کلا در خدمت موسیقی دستگاهی است. منی که کرد هستم به دانشگاه رفتم و کلا روند زندگی و نوازندگی من عوض شده و بین دوراهی گیر کردم.

اگر نظام آموزشی یک توازن را بین توجه به موسیقی ایرانی و نواحی ایجاد می‌کرد، قطعا شاهد این نبودیم که نوازنده‌ها صرفا به سمت موسیقی کلاسیک ایرانی بروند. به هر حال این جوان‌ها این‌گونه آموزش دیده‌اند. اگر فرصت ایجاد شود بخش بزرگی از این نگرانی‌ها  از بین می‌رود».

ارسلان کامکار نیز افزود: «اول می‌خواهم انتقادی از خودمان داشته باشم. باید پای حرف خودمان بایستیم. بچه‌ها در این جشنواره بی‌نظیر بودند. الان جوان‌ها دوست دارند تمام امکانات این ساز را ببلعند. وقتی ساز دستش می‌گیرد، به حداقل‌ها راضی نیست. دوست دارد تکنیکش را نشان بدهد. واقعا کار داورها در این جشنواره سخت بود. از نظر من همه خوب بودند و اختلاف‌ها بر سر مقام‌ها بسیار کوچک است. باید به بچه‌ها بگوییم مسیر اصلی را  فراموش نکنید».

درویشی در بخش دیگری از این نشست گفت: «آینده عودنوازی ایران گره خورده به کل موسیقی ایران. اگر بخواهیم درباره کل موسیقی ایران صحبت کنیم، در یک بخش‌هایی آینده خوبی داریم و در بخش‌هایی آینده خوبی در انتظار موسیقی ایرانی نیست».

سعید بنی‌عامریان (مشاور مدیر‌عامل منطقه آزاد قشم) نیز گفت: «می‌خواهم قولی بدهم. من دو سال دیگر بازنشسته می‌شوم اما باید بگویم به نظرم این اتفاق را در قشم پایه‌گذاری کنیم که همچنان بماند. شاید رسالت ما این باشد که به جامعه موسیقی کمک کنیم. من این قول را می‌دهم که جشنواره در حوزه عود‌نوازی خلیج فارس باشد و بچه‌های ما بتوانند با نوازندگان ساز عود در دنیا تعامل داشته باشند. موسیقی در این کشور سخت و راه شما دشوار است».