مصطفی معین: سیاستمداران در پایین‌ترین سطح اعتماد عمومی قرار دارند

مصطفی معین برگزاری سیزدهمین همایش سلامت روان و رسانه را نقطه عطفی در فرآیند ۱۲ ساله این همایش‌ها دانست که به مسئله مهم و درهم‌تنیده "سلامت روان، امنیت و حقوق شهروندی- از توهم تا واقعیت" در پنج میزگرد علمی با حضور استادان و پژوهشگران و صاحبنظران شاخص مسائل اجتماعی خواهد پرداخت.

به گزارش جماران، این همایش سالانه توسط کرسی یونسکو در آموزش سلامت (اکنون توسط موسسه نیکوکاری دکتر مجتبی معین) و انجمن روانپزشکان ایران، با همکاری چندین انجمن علمی و نهاد مدنی برگزار و با توجه به شیوع فزاینده و بار عظیم بیماری‌های روان و نقش رسانه‌ها در کمک به کنترل و کاهش آن‌ها با عنوان "همایش سلامت روان و رسانه" از سال ۱۳۸۹ تاکنون برگزار شده است.

در فرآیند گذشته موضوعاتی، چون انگ‌زدایی از اختلالات روانی، رسالت همگانی برای کنترل آنها، غفلت همگانی نسبت به اهمیت سلامت روان، سواد سلامت روان، مصرف بی‌رویه داروها، نقش رسانه‌ها در پیشگیری از اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان، خشونت و سلامت روان، رابطه نابرابری و تبعیض و سلامت روان در میزگرد‌های مختلف بحث و تبادل‌نظر شده و انتشار یافته است.

نقش سمن‌ها و رسانه‌ها در ارتقای سلامت روان

مصطفی معین محور اصلی سخنانش در افتتاحیه همایش سیزدهم را به "نقش سمن‌ها و رسانه‌ها در ارتقای سلامت روان" اختصاص داد و ابتدا به اپیدمیولوژی و عوامل خطر در بروز و شیوع بیماری‌های روان و بار عظیمی که بر دوش بیماران و خانواده‌ها و جوامع می‌گذارد، اشاره کرد.

وی میانگین شیوع جهانی این بیماری‌ها را در حدود ۱۲/۵ درصد و در جوامع آسیب‌دیده بیش از ۲۲ درصد اعلام کرد که متاسفانه شیوع آن در جامعه ایرانی روندی رو به افزایش داشته و از میانگین جهانی به ویژه در کلان‌شهری مانند تهران بالاتر است.

رئیس سیزدهمین همایش سلامت روان و رسانه در ادامه، مبتلایان به یکی از اختلالات روانی در جهان را طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، در حدود ۹۷۰ میلیون تن و تلفات سالانه آن‌ها را هشت میلیون برآورد کرد که در کشور‌هایی که با رکود اقتصادی و فقر اقتصادی و فرهنگی مواجه هستند، بین ۱/۵ تا سه برابر بیشتر شیوع دارد. ناتوانی ایجاد شده به علت بیماری‌های روان برای افراد مبتلا در هرسال، که بر پایه شاخص DALY"s اندازه‌گیری می‌شود، در سال۲۰۰۰ حدود ۱۶/۹ میلیون بوده که در سال ۲۰۱۹ به ۲۰/۶ میلیون افزایش یافته است.

روند رو به افزایس خطر خودکشی

معین در ادامه سخنان خود، هشدار داد که میزان خودکشی در ایران هرچند هنوز از میانگین جهانی پائین‌تر است، ولی متاسفانه روندی رو به افزایش دارد که در سال‌های اخیر تشدید شده و نمونه‌های از آن در خودکشی توسط گروه‌های اجتماعی محروم، جوانان و دانشجویان و به ویژه دستیاران علوم پزشکی گزارش می‌شود. در دنیا هم خودکشی به علت افسردگی و اضطراب و سایر اختلالات روانی رو به افزایش گذاشته است و دومین علت مرگ در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال گزارش می‌شود.

علل و عوامل اجتماعی اختلالات روانی

این استاد دانشگاه علت بروز و افزایش شیوع اختلالات روانی را در برهم‌کنش پیچیده عوامل فردی و ژنتیک، تغییر ساختار خانواده، عوامل اجتماعی و اقتصادی مانند فقر و نابرابری، شکاف‌های اجتماعی و تبعیض، سبک زندگی (مصرف الکل، سیگار و...)، اعتیاد به فضای مجازی در جامعه شبکه‌ای و عوامل محیطی مانند تغییر اقلیم و پیآمد‌ها و مهاجرت‌های ناشی از آن، سوانح طبیعی و همچنین پاندمی کووید۱۹ که موجب افزایش ۲۵ درصدی شیوع افسردگی و اضطراب در سطح جهانی شده است، اعلام کرد.

وی تشدید اختلالات روانی را با توجه به سبک ناسالم زندگی و بحران‌های سیاسی-اجتماعی، بی‌ثباتی اقتصادی و فقر و فلاکت و نابرابری ایجاد شده را خطرناک دانست، چرا که دائره (سیکل) باطلی را تشکیل می‌دهند.

چالش‌های اجتماعی ایران

معین در ادامه، شرایط کنونی جامعه ایران را پرچالش و بحرانی ارزیابی کرد و حداقل هشت مورد از ۱۰ مورد اول چالش‌های اجتماعی ایران را که توسط مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۹۶ گزارش شده است، به طور مستقیم با مسئله سلامت روان جامعه مرتبط دانست.

وی این چالش‌ها را بیکاری، ناامیدی درباره آینده، کاهش سرمایه اجتماعی، نبود اعتماد عمومی، بی‌تفاوتی اجتماعی، ضعف اخلاق عمومی، امنیت روانی و اجتماعی و نقض حقوق اساسی و شهروندی برشمرد.

بی‌اعتمادی و ضعف سرمایه اجتماعی

رئیس هیات مدیره موسسه نیکوکاری دکتر مجتبی معین در ادامه سخنانش، رفتار و فرهنگ فردگرائی، سوءظن و بی‌اعتمادی عمومی، شکاف‌های عمیق نسلی، جنسیتی و ضعف سرمایه اجتماعی را به عنوان زمینه‌ای برای پیدایش آسیب‌های اجتماعی و عدم توسعه کشور مطرح کرد و برخی از نتایج طرح پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج چهارم-آبان ۱۴۰۲) را در ارتباط با موضوع "اعتماد و سرمایه اجتماعی" را مورد استناد قرار داد.

بر پایه آن پیمایش، بی‌اعتمادی در سطح عمومی به ۸۱ درصد می‌رسد. بی‌اعتمادی نسبت به نهاد‌های حکومتی در حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد، به رسانه‌ها اعم از صداوسیما، روزنامه‌ها و سایت‌ها و شبکه‌های مجازی داخلی و خارجی و ماهواره‌ها بین ۶۰ تا ۷۰ درصد است. از نظر میزان اعتماد به اصناف و اقشار مختلف، پزشکان، استادان و معلمان در راس هستند و سیاستمداران در پائین‌ترین سطح اعتماد عمومی قرار دارند.

بحران‌های فراگیر جامعه ایرانی

رئیس سیزدهمین همایش سلامت روان و رسانه واقعیت امروز ایران را در غوطه‌ور شدن جامعه در بحران‌های فراگیر فقر و نابرابری، ناامیدی اجتماعی به ویژه در نزد جوانان، احساس تبعیض و عدم امنیت، نابرخورداری از حقوق شهروندی، نقض حقوق‌بشر، و داشتن مدارسی ناایمن از نظر فضای امنیتی، فرسودگی ساختمانی و بی‌کیفیتی آموزش و مدیریت، و با دانشگا‌ه‌هائی وابسته و بدون عدم استقلال و آزادی آکادمیک و کیفیت علمی رو به زوال ارزیابی کرد که اختلالات روانی در آن رو وخامت گذاشته است.

نقش و مسئولیت سمن‌ها در ارتقای سلامت روان

معین بر نقش و مسئولیت سازمان‌های غیر دولتی (سمن‌ها) در حمایت روانی و اجتماعی در حمایت از افراد آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده با ایجاد شبکه‌های اجتماعی و کمک در ارائه خدمات سلامت روان از طریق ارائه مشاوره، آموزش مراقبت و پیشگیری از بحران به داوطلبان حرفه‌ای محلی، افزایش آگاهی و آموزش عمومی در زمینه انگ‌زدائی، ارتقای سواد سلامت، آموزش خود‌مراقبتی و تاب‌آوری با برگزاری کارگاه آموزشی، همایش و کمپین در شبکه‌های اجتماعی تاکید کرد.

حمایت و پشتیبانی در زمینه اصلاح قوانین، ادغام برنامه‌های خدمات بهداشت روان در نظام مراقبت‌های اولیه، کمک به ارتقای حقوق شهروندی و امنیت روان با توجه به نقش تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت روان [SDMH]، از جمله فقر و نابرابری، تبعیض و خشونت نیز از دیگر مسئولیت‌های سمن‌ها [NGO,s]است.

مدیریت دانش و مستندسازی برای ظرفیت‌افزائی سمن‌ها

وی همچنین ظرفیت‌افزائی سازمان‌های مردم‌نهاد با آموختن مدیریت دانش و مستندسازی را لازمه توانائی آن‌ها در کمک به بالا بردن سواد علمی جامعه و تقویت فرهنگ دموکراسی دانست، برنامه‌ای که هم‌اکنون توسط موسسه نیکوکاری دکتر مجتبی معین در حال برنامه‌ریزی و انجام است.

نقش و مسئولیت رسانه‌های گروهی در ارتقای سلامت روان

معین در ادامه، نقش و مسئولیت رسانه‌های گروهی اعم از حقیقی و مجازی را برای ارتقای سلامت روان مورد بحث قرار داد و افزایش آگاهی و فرهنگ‌عمومی را در جهت شکل دادن به افکار عمومی نسبت به اهمیت حفظ سلامت‌روان، ارتقای سواد سلامت جامعه، انگ‌زدائی از اختلالات روانی و کمک به کاهش تبعیض و طرد اجتماعی بیماران از وظائف مهم اخلاقی و حرفه‌ای رسانه‌ها در جهان امروز دانست.

ارائه آموزش‌های عمومی و ترویج نتایج مطالعات و مقالات علمی، معرفی منابع علمی مورد اعتماد، برخورد با خرافات و شبه‌علم و ایجاد کمپین در شبکه‌های اجتماعی درباره علل و پیامد‌های اختلالات سلامت روان و چگونگی پیشگیری از آن‌ها از دیگر نقش‌های رسانه در دنیای مدرن است.

طراحی و ایجاد سکو‌های حمایتی [Platform](نرم‌افزاری/سخت‌افزاری)، برای استفاده حامیان سلامت روان، سمن‌ها و جامعه مدنی برای پیام‌رسانی و ارائه دیدگاه‌ها، مبادله تجارب، اصلاح و تغییر سیاست‌ها، توجه به نابرابری‌ها و جلب حمایت از سلامت روانی جامعه، توانمندسازی و جلب مشارکت افراد و گروه‌های اجتماعی در تصمیم‌سازی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در جهت بالا بردن سرمایه و امید اجتماعی، تاب‌آوری، شکل‌گیری جامعه حمایتگر و ارتقای فرهنگ دموکراسی و حقوق بشر از بهترین راه‌های همکاری رسانه‌ها با استفاده از ارتباطات و فناوری‌های اطلاعاتی روز است.

ضرورت همکاری‌های بین بخشی

این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود، ضرورت همکاری‌های بین بخشی متشکل از جامعه مدنی/ سمن‌ها، دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی را حیاتی دانست و موفقیت در ارائه خدمات موثرتر سلامت روان، تشویق ابتکارات و نوآوری‌ها در این زمینه، تمرکز بر مدیریت عوامل اجتماعی تاثیرگذار بر سلامت روان [SDMH]به‌منظور کنترل تورم و بیکاری و کاهش بی‌ثباتی اقتصادی، کم‌سوادی و عدم آموزش، طرد اجتماعی بیماران، عدم اشتغال، فقر و نابرابری، تبعیض و شکاف‌های جنسیتی و نسلی، و سایر آسیب‌های اجتماعی را در گرو همکاری‌های بین‌بخشی دانست.

تجربه و عملکرد موفق موسسه رحمان

رئیس هیات‌مدیره "موسسه علمی-اجتماعی و فرهنگی رحمان"، اشاره‌ای هم به تجربه و عملکرد موفق این نهاد مدنی کرد که با انجام مطالعات گسترده علمی توسط ده‌ها پژوهشگر در جهت شناخت علمی و کنترل آسیب‌های اجتماعی طی ۱۷ سال گذشته و تدوین و انتشار نتایج مطالعات در قالب گزارش‌های متعدد وضعیت اجتماعی ایران، وضعیت اجتماعی زنان و وضعیت اجتماعی کودکان ایرانی و نیز آسیب‌دیدگان و قربانیان بحران‌های کشور، می‌تواند الگوئی برای نهاد‌های فعال مدنی از نگاه علمی-تخصصی و ترویجی در شرائط حداقلی از نظر امکانات مالی و فضای سیاسی-اجتماعی فعالیت باشد.