یک داستان پاریسی عاشقانه

فیلم «ضربه شانس» پنجاهمین و شاید آخرین فیلم وودی آلن، نه در نیویورک شهر مورد علاقه‌اش، بلکه در فرانسه و با حضور بازیگران فرانسوی ساخته شد. به خاطر سایه‌ای سنگینی که بر نام وودی آلن وجود دارد او سال‌ها نتوانست در آمریکا فیلمی اکران کند؛ اما طرفداران سرسختش همچنان از کارنامه‌ هنری‌ او دفاع می‌کنند و نمی‌توانند تجربه شیرین تماشای شاهکارهایی که در نیویورک می‌ساخت، فراموش کنند. آلن پس از انتشار مطلبی در روزنامه اسپانیایی مبنی بر بازنشستگی، تیتر خبرها شد؛ اما نماینده او بیانیه‌ای صادر کرد و گفت کارگردان هیچ قصدی برای بازنشستگی ندارد و اگر بودجه داشته باشد همچنان فیلم می‌سازد.

روند فیلمسازی آلن در طول سال‌های طولانی فعالیتش نشان داده که همیشه شاهکار نمی‌سازد؛ اما اغلب فیلم‌هایش قابل دفاع هستند که گاهی بیشتر بر قصه تأکید دارند و گاهی از ساختار پیچیده‌تری پیروی می‌کنند و نوعی برون‌ریزی اضطراب‌گونه از احوالات آلن هستند. اغلب شاهکارهایش همچون آنی هال و منهتن در این دسته می‌گنجند.

با وجود استمرار وودی آلن در فیلم ساختن، آخرین شاهکارش همچنان «بلو جاسمین» است و نمی‌توان فیلم اخیرش، ضربه شانس را در دسته موفق‌ها قرار داد. هرچند ضربه شانس فیلم سرگرم‌کننده و خوش روحیه‌ای است که از شوخ‌طبعی‌های وودی آلن بی‌بهره نیست. داستان متقاعدکننده‌ای دارد و با پیچش‌های غافلگیر‌کننده سعی در تکرار تجربه موفق «مچ پوینت» دارد. این فیلم به احتمال زیاد در میان تماشاگران و طرفداران آلن مخاطبانی، پیدا خواهد کرد که از کلیشه‌های توریستی و کارت‌پستالی «نیمه شب در پاریس» دوری کرده و بیشتر حال و هوای شایعه‌پراکن جامعه پول‌دار و مغرور پاریسی را نقد می‌کند. علاوه بر ظرافت طنز آلن، مفاهیم فلسفی موردعلاقه او همچون شانس، مرگ، معنای زندگی، عشق و روابط انسانی در داستان نهفته است.

ضربه شانس با برداشتی طولانی از برخورد تصادفی فانی و آلن دو همکلاسی‌ سابق در پاریس آغاز می‌شود. آلن شخصیت اصلی برای نوشتن رمان به پاریس آمده است و اعتراف می‌کند که زمانی دیوانه‌وار عاشق فانی بوده است. فانی اما متأهل است. او با یک مرد ثروتمند جذاب که شایعاتی مورد کارش وجود دارد، ازدواج کرده. فانی در حلقه خسته‌کننده بورژوازی‌های سطح بالا گیر کرده. به همین دلیل خیلی زود به سبک زندگی رها و آزاد آلن جذب می‌شود. این برخورد، بهانه‌ای می‌شود برای خلق یک درام معمایی - جنایی ساده به سبک آلن.

بازیگران فیلم فرانسوی وودی آلن به طرز ماهرانه‌ای انتخاب شده‌اند، «نیلز اشنایدرن» که بیشتر به خاطر همکاری با «کاترین کورسینی» و «جاستین تریت» شناخته می‌شود، رفتار عصبی معمول بازیگران فیلم‌های آلن را در ارائه‌اش گنجانده است. «لو د لاژ» در نقش فانی علاوه بر زیبایی خیره‌کننده، بازیگر شناخته شده‌ای است که به خاطر بازی در فیلم «ملانی لوران» جایزه امی بین‌المللی گرفته. اما برگ برنده ضربه شانس، حضور «ملویل پوپو»، بازیگر دوست داشتنی سینمای فرانسه است که اکنون ۵۰ ساله شده و توانسته تضادهای طنزگونه وودی آلن را در نقش جالبش ارائه دهد و مونولوگ‌های طولانی او را به زبان فرانسوی بیان کند. مونولوگ‌هایی که ریشه در آشفتگی‌های ذهنی فیلمساز دارد. وودی آلن هرگز سعی نکرده است حقیقتی را از طریق آثارش منتقل کند. او همیشه فقط دیدگاه‌های شخصی‌اش را به تصویر می‌کشد و دقیقاً به همین دلیل، فیلم‌هایش بسیار متمایزند. طنز وودی آلن، طعنه‌آمیز، روشنفکرانه و گاه عصبی است و ابزاری قدرتمند در دستان اوست که می‌تواند جامعه، روابط انسانی و مسائل فلسفی را به نقدی ظریف و گاه گزنده بکشد. ضربه شانس لحن کنایه‌آمیز مخصوص آلن و فضای کمی پوچ و مضحکش را حفظ کرده. این خصوصیت در صحنه‌های مهمانی که فانی کمی با فاصله به مهمانان نگاه می‌کند، بیشتر دیده می‌شود. نگاه فانی شاید نگاه یک آمریکایی به جامعه فرانسه باشد. هرچند تماشاگران فرانسوی دیالوگ‌ها را مناسب نمی‌دانند و با وجود امتیاز بالای منتقدان، چندان استقبالی از ضربه شانس نکردند و آن را بیشتر شبیه آثار تلویزیونی ارزان قیمتی می‌دانند که فاقد خلاقیت‌های معمول وودی آلن است. برخی تماشاگران فرانسوی ضربه شانس را فیلمی آمریکایی توصیف کرده‌اند که دیالوگ‌های ناپخته فرانسوی دارد. این نقصان در آثار اخیر وودی آلن قابل درک است. عشق و وابستگی او به شهر نیویورک، عنصری جدایی‌ناپذیر از سبک فیلمسازی‌اش بود. نیویورک در آثار موفق آلن همچون یک شخصیت زنده کاراکتر دارد.

ضربه شانسی شاید در مقابل آثار فیلمسازان هم عصر آلن مانند مارتین اسکورسیزی و ریدلی اسکات که در سال ۲۰۲۳ قاتلان ماه گل و ناپلئون را به نمایش گذاشتند، حرفی برای گفتن نداشته باشد؛ اما آنچه آلن بهتر بلد است، تحریک همدردی با افرادی است که سعی می‌کنند از قلبشان پیروی کنند و زندگی‌شان را به سمت بهتر تغییر دهند. دعوت به گفت‌وگو مهم‌ترین ویژگی آثار وودی آلن است. این فیلمساز رمانتیک و روشنفکر در همه داستان‌ها هر چقدر ساده همیشه چیزی برای گفتن به بیننده پیدا می‌کند تا افکارش را در میان بگذارد. بسیاری از مردم تماشای فیلم‌های او را با یک جلسه روان‌درمانی مقایسه می‌کنند. در این فیلم هم سؤال اساسی این است شانس مهم‌تر است یا استعداد؟ بنابراین علی‌رغم جنجال‌های مداوم پیرامون آلن، ضربه شانس یک درام جنایی جذاب و تماشایی است و دیدن پنجاهمین فیلم وودی آلن بزرگ، شانسی دوباره برای دوستداران سبک فیلمسازی‌اش است.