میکی ماوس متعلق به همه شد؛ تملک عمومی پس از ۹۵ سال

میکی و مینی از دیروز یکم ژانویه ۲۰۲۴ به مالکیت عمومی در آمد. از این به بعد، دیزنی دیگر نمی‌تواند تنها ناشر انحصاری شخصیت‌های اولیه خود باشد. از این پس کاریکاتوریست‌های زیرزمینی، فیلم‌سازان، رمان‌نویسان، ترانه‌سراها و هرکس دیگری، آزاد خواهد بود در هر پروژه‌ای از این ۲ شخصیت بهره بگیرد.

میکی ماوس مدت زمانی طولانی نماد نبرد بر سر کپی‌رایت بود. حالا ۹۵ سال پس از اولین باری که او در فیلم کوتاه «کشتی بخار ویلی» دیده شد، می‌گذرد.

جنیفر جنکینز مدیر مرکز دوک در مطالعه دامنه عمومی گفت: این یک موضوع بزرگ است و هیجان زیادی را در حق نشر ایجاد می‌کند، بالاخره این اتفاق می‌افتد.

در فهرست امسال از آثاری که به تملک عموم درمی‌آیند، «تایگر» که مانند میکی ماوس اولین بار سال ۱۹۲۸ دیده شد هم جای دارد. از دیگر آثار ۱۹۲۸ می‌توان به «عاشق خانم چاترلی»، «در جبهه غرب خبری نیست» و «فیلمبردار» ساخته باستر کیتون اشاره کرد.

کنگره آمریکا سال ۱۹۹۸ شرایط کپی‌رایت را ۲۰ سال دیگر تمدید کرد و از سال ۲۰۱۹ اولین دست از آثاری که حق تملک خصوصی را از دست می‌دادند، معرفی شدند و از آن زمان «گتسبی بزرگ»، «راپسودی آبی» و «وینی د پو» به مالکیت عموم درآمدند.

پس از آن بود که «مردگان گتسبی بزرگ» ۲ ژانویه ۲۰۲۱ در آمازون ظاهر شد و پس از آن «گتسبی بزرگ و زامبی‌ها» به بازار آمد.

«وینی پو: خون و عسل» نیز که یک فیلم خون‌بار است با اقتباس از شخصیت وینی پو ساخته شد و در چندین لیست بدترین فیلم‌های سال ۲۰۲۳ توسط منتقدان قرار گرفت. این فیلم که فوریه در آمریکا اکران شد، توجه رسانه‌ها را به دلیل ارزش توجه به آن برانگیخت، اما تنها ۵ میلیون دلار در سراسر جهان فروش کرد.

لارنس لسیگ استاد حقوق دانشگاه هاروارد که به طور گسترده در مورد مسایل مربوط به کپی‌رایت نوشته و حمایت کرده برجسته‌ترین چهره منتقد تمدید ۲۰ ساله حق کپی‌رایت بود. بدون این تمدید حق دیزنی بر این شخصیت سال ۲۰۰۴ منقضی می‌شد. لسیگ این قانون را «قانون حفاظت از میکی ماوس» نامید.

دیزنی به یقین برای موفقیت این لایحه لابی کرده بود اما نقش آن در این قانون اغراق‌آمیز مطرح شده و بسیاری از دارندگان حق نشر از جمله ترانه‌سراها و بنیاد جورج گرشوین نیز برای آن تلاش کرده بودند.

شهرت بسیار زیاد دیزنی همیشه کمی اغراق‌آمیز طرح می‌شود، در حالی که زوی روزن استاد حقوق در دانشگاه ایلینوی جنوبی استدلال می‌کند که لابی‌گری دیزنی عامل مهمی نبوده است.

وقتی دهه ۲۰۱۰ به پایان خود نزدیک می‌شد، برخی پیش‌بینی می‌کردند که دیزنی و سایر دارندگان حق نشر برای یک دور دیگر عقب‌انداختن آن تلاش کنند. اما این هرگز محقق نشد.

لسیگ می‌گوید: بیایید امیدوار باشیم که این شروع یک فصل جدید باشد.

وی همچنان از اصلاحاتی حمایت می‌کند که می‌تواند حجم وسیعی از تولیدات فرهنگی را آزاد کند. به گفته وی بزرگترین ضعف در حق نشر این است که ما هیچ راهی نداریم که بدانیم مالک چه کسی است. این ناکارآمدترین سیستم مالکیتی است که برای بشر شناخته شده است.

دیزنی البته پس از یکم ژانویه همچنان راه‌هایی برای محافظت از میکی ماوس خواهد داشت و تا چند سال دیگر حق انحصاری نسخه‌های مدرن‌تر این شخصیت را حفظ خواهد کرد.

گفته می‌شود آزادی عمل کمتری درباره میکی ماوس در مقایسه با وینی پو وجود دارد زیرا میکی در تملک یک علامت تجاری پرقدرت است. سال ۲۰۰۷، استودیو انیمیشن والت دیزنی تصویری از «قایق بخار ویلی» را به عنوان لوگوی خود انتخاب و با این کار ادعای خود بر اولین نسخه میکی را تقویت کرد.

برخی این ایده را رد می‌کنند که دیزنی بتواند از قانون علامت تجاری برای متوقف کردن بیان خلاق استفاده کند؛ زیرا علایم تجاری برای معرفی برندها در نظر گرفته شده و تا زمانی که هنرمندان سعی نکنند آثار خود را به عنوان محصول دیزنی معرفی کنند، نباید با مشکل آرم تجاری روبه‌رو شوند.

شهرت دیزنی برای حمایت از حق کپی‌رایت خود به دهه‌ها قبل برمی‌گردد و باید گفت دن اونیل ۵۳ سال از زمان خودش جلوتر بود. سال ۱۹۷۱، او یک حمله ضدفرهنگی به میکی ماوس انجام داد و در کتاب کمیک زیرزمینی‌اش، «دزدان دریایی خنده‌دار»، این موش دوست‌داشتنی را در حال قاچاق مواد مخدر نشان داد.

همان شد که انتظار می‌رفت و دیزنی از او به دلیل نقض حق نشر شکایت کرد. او معتقد بود که این یک تقلید قانونی است، اما پس از هشت سال در دادگاه، او با حکمی مواجه شد که نمی‌توانست از پس پرداختش برآید و برای بیرون ماندن موافقت کرد که دیگر هرگز میکی ماوس را نقاشی نکند.

منبع: مهر