خانه های تاریخی در قزوین، ویترین معماری ایرانی و اسلامی

خانه های تاریخی در قزوین به عنوان ویترین معماری ایرانی و اسلامی حکایت زیبایی از هویت معماری را برای گردشگران روایت می کند. خانه‌های تاریخی به‌عنوان ظرفیتی منحصربه‌فرد در قلب بافت تاریخی و قدیمی قزوین قرارگرفته‌اند تا همچنان ساختار محله های قدیمی این شهر حفظ شود و امروز نیز با همه تغییراتی که در شهرهای امروزی رخ داده اما همچنان بافت قدیمی و تاریخی تصویر زیبایی از معماری ایرانی- اسلامی را به رخ می کشد. خانه‌های تاریخی که تعداد آن‌ها در استان قزوین کم نیست، همواره به‌عنوان یکی از زیباترین عرصه‌های تبلور معماری اصیل ایرانی مطرح بوده‌اند و اغلب مسافران و گردشگران، مشتاق بازدید از خانه‌های تاریخی هستند. خانه‌های تاریخی قزوین به لحاظ نوع معماری و بهره‌مندی از سازه‌های دارای کاربری متناسب با اقلیم منطقه دارای معماری زیبا و فضایی دل‌نشین هستند؛ حوض‌های فیروزه‌ای، استفاده از خشت و آجر، گچ کاری‌های منحصربه‌فرد، اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری، شیشه‌های رنگی، استفاده از چوب به‌جای فلز علاوه بر اینکه زیبایی قابل‌توجهی به خانه‌های قدیمی و تاریخی داده‌اند درصورت مرمت وبازسازی می‌تواند برای کاربری‌های گردشگری مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری از این خانه‌ها از آنجاکه به لحاظ معماری از غنای بیشتری برخوردار بوده و هستند چون متعلق به افراد سرشناس و بزرگان شهر بوده، شاخص شدند و میراث فرهنگی برای ثبت ملی آن‌ها اقدام کرده است که در این گزارش با برخی از خانه های تاریخی قزوین آشنا می شوید. معرفی خانه های تاریخی استان قزوین در استان قزوین با ۱۸۰ هکتار بافت تاریخی بیش از ۱۰۰ خانه تاریخی هرکدام با معماری متفاوتی وجود دارد که برخی ویژگی‌های اقامت گردی بومی و برخی قابلیت تبدیل‌شدن به هتل را دارند که تاکنون تعدادی از انها تغیییر وضعیت داده اند. خانه بهروزی قزوین در خیابان بوعلی غربی قزوین و حوالی بازار در کوچه مسجد شیشه گرها که به “زرگر کوچه” مشهور است خانه ای متعلق به دوران قاجار قرار دارد که به شیوه معماری خانه سازی قاجاری، با حیاط مرکزی اصلی و حیاط های جانبی شکل گرفته است. حیاط اندرونی با تناسب تیم کشکولی در دو جبهه دارای شاه نشین های تابستانی و زمستانی و در دو جبهه دیگر دارای ایوان های اطاق نمایی است. شاه نشین اصلی خانه از طریق ایوانی ستون دار با حیاط بیرونی نیز ارتباط دارد وخانه در دو طبقه زیرزمین و همکف شکل گرفته و تزئیانت آجری لبه ها و ارسی های آن ازجمله تزئینات قابل توجه این بناست. این اثر در ۱۱ مرداد ماه سال ۸۴ با شماره ثبت ۱۲۶۰۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه به همت بخش خصوصی که علاقمند احیاء بناهای تاریخی است نوسازی و مرمت شد و به عنوان اولین هتل سنتی استان فعالیت خود را آغاز کرد که میتواند الگویی برای تداوم این حرکت ارزشمند باشد تا ضمن بازسازی خانه های تاریخی به ظرفیت مراکز اقامتی استان نیز اضافه کرد. خانه خطیبی خانه خطیبی با ۳۵۰ متر مربع عرصه و ۴۵۰ متر مربع اعیانی در کوچه خطیبی شهر قزوین قرار دارد و مربوط به دوره قاجاریه و پهلوی اول است. این خانه در سه طبقه با سه حیاط مجزا شکل گرفته و حیاط بزرگ آن هم اکنون متروکه و خالی از سکنه است. از نقطه نظر معماری، تمام فضاهای این خانه تناسبات هماهنگ معماری قزوین را دارد. بنا کلاً آجری و داخل بنا گچ کاری شده است. درها و اُرسی های چوبی (نوعی در قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است.) نیز در حیاط متروکه دیده می شود. سردر زیبای این خانه، بهترین مشخصه آن است. خانه سید محمود بهشتی این خانه با سردری مشخص از دوره قاجاریه و هفتصد متر مربع عرصه و ۹۵۰ متر مربع اعیانی، در خیابان مولوی محله " دیمج" – از قدیمی ترین محلا ت شهر قزوین – قرار دارد. خانه به شیوه سنتی قزوین، در سه طبقه بنا شده و دارای دو قسمت مجزای اندرونی و بیرونی است. دالانی با هشتی رسمی بندی شده، دو حیاط با تناسبات کشکولی و حیاطی که هم اکنون متروک است، مجموعه فضاهای باز این خانه را تشکیل می دهند. خانه سید حسین بهشتی در تقاطع خیابان های شهرداری و فردوسی شهر قزوین، خانه سید حسین بهشتی قرار دارد. ضلع شمالی نمای خارجی این بنای قاجاری، دیواری است که فضای این خانه را از خیابان جدا می سازد و در دیوار ضلع غربی آن، دو ورودی هم عرض به صورت شمالی- جنوبی تعبیه شده است. طرح کلی بنا، مربع شکل با پوشش شیروانی است و درضلع غربی، نورگیرهایی در ابعاد مختلف دیده می شود. ضلع جنوبی خانه که مشرف به فضای سبز محوطه داخلی بنا است، تزیینات چشمگیرتری دارد. این فضا به صورت دو طبقه شامل یک ایوان سرتاسری و مرکزی است. از جمله تزیینات آن، نورگیرهایی با پوشش قوسی شکل است. عمارت باغ سپهدار این باغ مشجر و محصور به " محمد ولی خان سپهسالار تنکابنی " منسوب و دارای عمارتی دو طبقه با حوض و آب جاری است. این عمارت به اوایل دوران پهلوی تعلق دارد. نمای ضلع شمالی این بنا رو به سمت خیابان فلسطین است. این عمارت شبیه کوشک ساخته شده و ایوانی دور آن قرار دارد. در طبقه همکف این عمارت، یک راهرو یا سالن مرکزی و تعدادی اتاق با کاربری خدماتی، و در طبقه بالای آن یک تالار مستطیل شکل کشیده و تعدادی اتاق قرار گرفته است. ضلع شرقی و غربی این بنا دارای هفت ستون و دو ستون مشترک در تقاطع اضلاع است و در اضلاع شمالی و جنوبی آن پنج ستون وجود دارد. همچنین کف عمارت اندکی بالاتر از کف حیاط قرار گرفته است. خانه اسدی این خانه صد ساله متعلق به یکی از تجار بزرگ شهر قزوین، به نام " حاج علی اصغر اسدی" است. خانه اسدی از دو حیاط مجزا با تناسبات مستطیل و نگینی تشکیل شده و ۵۰۲ متر مربع عرصه و۶۵۰ متر مربع اعیانی دارد. هشتی ورودی آن مزین به رسمی بندی است وهر دو حیاط ملزمات خانه را به صورت کامل در خود گرد آورده است. فضاهای خانه دارای تناسبات معماری خانه های سنگی قزوین است. از تزیینات بنا می توان به سردر ورودی، گچبری در نمای داخلی و گچبری رنگی دور قاب آیینه اتاق ها، اُرسی های چوبی، رسمی بندی و آجرکاری های تزیینی در نما اشاره کرد. این خانه در خیابان مولوی محله دیمج قرار دارد. خانه مرتضوی خانه شش حیاطه مرتضوی در زمینی به مساحت هزار و پانصد متر مربع در سه طبقه، در دوره قاجاریه ساخته شد. حیاط بیرونی آن نگین شکل است، حیاط اختصاصی حسینیه بوده و به طرز زیبایی تزیین شده است. حیاط بیرونی دیگر آن در شمال حسینیه و دیگر حیاط ها مربوط به شترخان و بخش رعیت نشین است. بنا از آجر و خشت ساخته شده است. تزیینات آجری بازمانده آن حکایت از ظرافت تزیینات معماری این خانه دارد. این خانه در خیابان مولوی محله دیمج قرار دارد. خانه داعی این خانه، که هم اکنون به مدیریت میراث فرهنگی قزوین تغییر کاربری شده است، به اوایل دوره پهلوی تعلق دارد. عمارت اصلی بنا مانند عمارت های چهلستون و باغ سپهدار، عمارتی برونگرا و در دو طبقه ساخته شده است و در مقابل دروازه درب کوشک قرار دارد. عمارت شهرداری این بنا را روس ها در زمان جنگ جهانی دوم به منظور تالار اجتماعات هنری خود ساختند. ورودی بنا دو پله بلندتر از کف حیاط است و به صورت یک ایوان جلو آمده و دارای شش ستون است. اطاق ورودی که از ایوان منشعب می شود - ساده و مربع شکل است و دارای کفی با کاشی هایی به رنگ سیاه و سفید و سقفی ساده وتخت است. اصلی ترین بخش ساختمان، اتاق مستطیل شکلی به ابعاد تقریبی ۱۹×۱۰متر است. دراین مکان جلسات شهرداری قزوین برگزار می شود. گراند هتل گراند هتل از آثار اواخر قاجاریه و قدیمی ترین هتل ایران است و در مجاورت خیابان پیغمبریه شهر قزوین قرار دارد. ورودی اصلی هتل در ضلع غربی بنا قرار دارد وطرفین آن دارای روکوب چوبی است این ورودی، به فضای تقسیم که در طبقه میانی واقع شده، می رسد. در طرفین این فضا، تالارها ستونداری با سقف طاق قرار گرفته اند. این تالارها از سمت غرب مشرف به خیابان و از سمت شرق به ایوان ستون داری محدود می شوند. فضای تقسیم توسط پلکان چوبی به حیاط و طبقه زیرین هتل راه دارد. این طبقه همکف حیاط و به صور ت تالاری با ستون های قطور آجری وبا پوشش طاق است. اتاق های هتل در طبقه اول قراردارند. راه ارتباطی این طبقه از طریق دو پلکان چوبی تقسیم می شود. در این طبقه هجده اتاق وجود دارد که از غرب و شرق با ایوان به خیابان و حیاط مشرف می شوند. خانه فرهنگ امیرکبیر این بنای اواخر دوره قاجاری در انتهای خیابان هلال احمر شهر قزوین قرار دارد و به لحاظ قدمت، سبک معماری و تزیینات داخلی دارای ارزش تاریخی – فرهنگی است. بنا در سه طبقه در ضلع غربی حیاط قرار دارد. تعداد شش ستون، فضای ورودی و ایوان طبقه دوم را تشکیل می دهند. پلکان مرکزی داخل بنا، در طبقه دوم به یک راهروی چهار طرفه منتهی می شود. دورتا دور این راهرو را نرده و ستون های تزیینی فرا گرفته است. برخی از اتاق ها نیز دارای تزیینات گچبری با نقش برجسته گل و برگ، مجلس شکار حیوانات و مجلس بزم و نیز طاقچه های تزیینی است. سقف راهرو به صورت گنبدی کاذب ساخته شده و در بالا دارای یک نورگیر شیشه ای هشت ضلعی است. خانه های تاریخی ویترین معماری، فرهنگ وهنر و زندگی به سبک ایرانی است که پس از احیاء و نوسازی می تواند فضای آرام بخشی برای گردشگران و ارتباط با گذشتگان را فراهم کند. خانه های تاریخی این فرصت را برای همه ما فراهم خواهد کرد تا با حضور چند ساعته و یا چند روزه با معماری، فرهنگ و هنر این مرز و بوم بیشتر آشنا شویم.