برخورد صادق هدایت با آنتون چخوف

 «در ایران تا جایی که من خبر دارم نخستین کسی که به ترجمه آثار وی [چخوف] آغاز کرده آقای صادق هدایت است که نخست داستان «تمشک تیغ‌دار» را ترجمه کرده و در جزوه ۳ دور سوم افسانه در ۸ تیرماه ۱۳۱۰ چاپ کرده است و پس از آن داستان دیگری به نام «مشاور مخصوص» ترجمه کرده که در سال نخست روزنامه مردم از شماره ۱۸۵ (۱۹ مهرماه ۱۳۲۲) به بعد بی‌اسم مترجم چاپ شده است.»

این برشی از مطلبی با عنوان «چخوف در فارسی» در شماره اول پیام نو در مرداد ۱۳۲۳ است که امضای «س. ن.» به عنوان نویسنده آن به سیاق متداول آن ایام در انتهایش آمده و به احتمال قریب به یقین حروف نخست نام و شهرت سعید نفیسی است.

نفیسی در ادامه این مطلب به ترتیب از محمد آسیم و احمد میرفندرسکی به عنوان دو مترجمی که در ترجمه آثار چخوف کوشیده اند نام می برد. البته ترجمه های این دو در نشریات منتشر می شده و اگر ترجمه هایی را که به صورت دنباله‌دار در نشریات منتشر می شده ــــ و گاه بعدا در قالب جزوه به صورت کامل مجددا به چاپ می رسیده ــــ به حساب نیاوریم، تا سال ۱۳۲۳ کتابی مستقل از داستان ها و نمایشنامه های چخوف به فارسی منتشر نشده است.

نفیسی در این مطلب از داستان هایی که در تیرماه ۱۳۲۳ مصادف با چهلمین سال درگذشت «نویسنده بزرگ» در مطبوعات ایران منتشر شده نام برده و در انتها نوشته است: «از این فهرست پیداست که تا کنون ۲۹ داستان و نمایشنامه که از شاهکارهای چخوف نویسنده بزرگ روسی است به زبان فارسی ترجمه شده است و بدین‌گونه زبان فارسی می تواند به خود ببالد که در معرفی بهترین نمونه های آثاری وی فرو گذار نکرده است.»

از آن تاریخ به بعد، روند ترجمه آثار چخوف به فارسی تا امروز ادامه داشته و بسیاری از داستان ها و نمایشنامه های وی به فارسی درآمده است. احتمالا دو کتاب «هفت داستان» و «اطاق شماره ۶؛ با مقدمه شرح زندگی و آثار چخوف» که به ترتیب در سال های ۱۳۲۸ و ۱۳۲۹ هر دو به فارسی‌گردانی کاظم انصاری ــــ مترجم ادبیات روس ــــ و از سوی نشر بنگاه مطبوعاتی ناقوس منتشر شده اند، از نخستین ترجمه های بلندی هستند که از آثار چخوف انجام شده است.

انصاری ترجمه آثار چخوف را ادامه داد و در سال ۱۳۳۰ کتاب «در میان گودال» را از این نویسنده در نشر جرقه منتشر کرد. در همین سال، سیمین دانشور که یک سال قبل، «چند خاطره‌ از چخوف‌» به‌ قلم‌ ماکسیم‌ گورکی‌ را برای انتشارات امیرکبیر ترجمه کرده بود، «بهترین‌ داستان های‌ چخوف‌» را در انتشارات صفیعلی‌شاه‌ به چاپ رساند.

به‌ مناسبت‌ یکصدمین‌ سال‌گرد تولد چخوف، رضا آذرخشی‌ و هوشنگ‌ رادپور در سال ۱۳۳۹ «گم‌گشته‌ها» را در بنگاه‌ مطبوعاتی‌ گوتنبرگ منتشر ساختند.

از آن سال ها تا امروز مترجمان نامداری همچون عبدالحسین نوشین، کامران فانی، روحی ارباب، جهانگیر افکاری، سِروژ استپانیان، ناهید کاشی‌چی، احمد گلشیری، احمد پوری و نام های بسیار دیگری آثار چخوف را منتشر کرده اند.

در این میان، ترجمه سروژ استپانیان از مجموعه آثار چخوف جایگاه یکه ای در میان ترجمه های فارسی چخوف دارد. در پانزدهمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، دوره آثار چخوف با ترجمه سروژ استپانیان در 7 جلد به عنوان ترجمه برگزیده معرفی شد. بعدا 3 جلد از نامه‌های چخوف با ترجمه ناهید کاشی‌چی هم به این دوره افزوده شد تا به این ترتیب دوره 10 جلدی آثار چخوف انتشارات توس جایگاه ویژه ای به یکی از کامل ترین منابع آثار چخوف به فارسی تبدیل شود.

داستان های کوتاه و نمایشنامه های چخوف لذت بینش عمیق و دقیق این نویسنده توانا را به مسائل مختلف زندگی که تقریبا در هر دوره ای و در هر جامعه ای به وفور قابل مشاهده هستند، به خوانندگان آثارش می چشاند.

منبع: همشهری