۱۰ زبان باستانی منقرض شده ای که هنوز هم صحبت کردن ما را تحت تاثیر قرار می دهند

امروزه هزاران زبان در سراسر جهان صحبت می شود – و البته هزاران زبان مرده دیگر نیز وجود دارد که در گذشته توسط گروه های کوچک (یا بزرگ) صحبت می شدند و دیگر استفاده نمی شوند.

جوامع و امپراتوری ها سقوط می کنند، زبان ها به نفع دیگر زبان های محبوب که در حال پیشرفت هستند، از بین می روند، و متاسفانه زبان های بومی در گوشه و کنار جهان منقرض می شوند زیرا افرادی که با آن ها صحبت می کنند، قبل از اینکه آرام آرام از بین بروند، قادر به انتقال واژگان و دستور زبان خود به نسل های بعدی نیستند.

۱۰- لاتین

چگونه می توانیم این لیست را بدون نام بردن از زبان لاتین شروع کنیم؟ بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که احتمالاً لاتین تاثیرگذارترین زبان مرده در این میان، دست کم تاثیرگذارترین آن ها روی زبان های بسیار رایجی است که از آن زمان در سراسر اروپا رواج پیدا کرده اند.

لاتین به طور رسمی یک زبان مرده اعلام شده است و تنها ملت شهر واتیکان از آن به عنوان زبان رسمی استفاده می کنند، و حتی آن ها هم این کار را تنها به این دلیل استفاده می کنند که بسیاری از کتاب های مقدس مسیحیت به این زبان نوشته شده اند. تا آنجا که به صحبت روزمره مربوط می شود، دیگر کسی در رم، اطراف ایتالیا یا هر جای دیگری از جهان از زبان لاتین استفاده نمی کند.

اما این بدان معنا نیست که لاتین تاثیر زیادی بر جامعه مدرن نداشته است. هنوز هم به طور منظم برای اصطلاحات پزشکی و همچنین طبقه بندی گیاهان و جانوران از این زبان استفاده می شود. در دنیای انگلیسی زبان، عبارات رایج لاتین نیز به طور معمول در بحث های روزانه ما وارد می شوند.

عبارت لاتین carpe diem را در نظر بگیرید، که به معنای «دم را غنیمت شمار» است. یا ad infinitum، که به معنای چیزی است که بارها و بارها برای همیشه به یک شکل پیش می رود (تا ابد یا نامحدود). عبارات لاتین بی شماری به فرهنگ لغات انگلیسی کنونی راه یافته اند. در واقع این عبارات و کلمات لاتین به قدری زیاد هستند که می توان گفت تقریباً «نامحدود» هستند.

علاوه بر عباراتی که در دنیای انگلیسی زبان به کار گرفته شده اند، لاتین تاثیر زیادی بر بسیاری از زبان های محبوب دیگر نیز داشته است. تمام زبان های رومی (فرانسوی، اسپانیایی، ایتالیایی، پرتغالی و غیره) الهام بی پایانی از لاتین می گیرند.

کلمات در همه این زبان ها و بسیاری دیگر، پایه ها و ریشه های خود را در زبان لاتین می یابند و با استفاده از همان ریشه ها توسعه یافته اند. بنابراین، در حالی که لاتین ممکن است یک زبان مرده از نظر گویشوران واقعی محسوب شود، هنوز هم حضور قابل توجهی در دنیای زبان ها دارد. و با تمام بنیانی که به بسیاری از زبان های دیگر داده است، هرگز ما را ترک نخواهد کرد.

۸- عبری توراتی

همان طور که احتمالاً حدس زده اید، عبری توراتی یا کلاسیک پیش از و در جریان بسیاری از داستان های آمده در کتب مقدس تورات و انجیل، دوران اوج خود را داشت. اما پس از نابودی معبد اورشلیم، این زبان شاهد مرگی سریع، شدید و پایدار بود. خاخام ها در سراسر جهان یهودی برای حفظ آن تلاش می کردند، اما تقریباً هیچگاه به اندازه قبل توسط افراد زیادی صحبت نمی شد. در آن زمان، این زبان تقریباً مرده بود – حداقل تا جایی که به استفاده عادی و روزمره از زبان مربوط می شد.

به دوران جنگ جهانی دوم می رسیم، جایی که زبان عبری توراتی با مرگ نهایی خود مواجه شد. بسیاری از خاخام هایی که قرن ها برای حفظ زبان، ثبت کلمات و معانی آن و تجزیه و تحلیل دستور زبان و ساختار آن تلاش کرده بودند، با گسترش هولوکاست در سراسر اروپا کشته شدند. این از دست دادن غم انگیز زندگی با از دست دادن قابل توجه قدرت ذهن تا جایی که به عبری توراتی مربوط می شد، همزمان شد.

در طول زمان، عبری مدرن به عنوان یک زبان واقعی، زنده و در حال تغییر که توسط مردم یهودی در سراسر جهان صحبت می شود، ظاهر شده است. البته این زبان بر اساس اصول و مبانی عبری توراتی تدوین شده است. بنابراین، از این لحاظ، عبری کلاسیک هنوز زنده است و میراث خود را به زبان مدرن منتقل کرده است. به وضوح، اگر بخواهید متون تورات را در ترجمه اورجینالشان بخوانید باید زبان عبری توراتی را یاد بگیرید. برای کسانی که این کار را انتخاب می کنند، آن ها اغلب از عبری مدرن به عقب پیش می روند تا ۸۰۰۰ کلمه یا بیشتر که نسخه توراتی را می سازند یاد بگیرند. در نتیجه عبری مقدس به عنوان یک زبان رایج مرده است، اما به عنوان زبانی که هنوز ردیابی و مطالعه می شود کاملاً منقرض نشده است.

۶- قبطی

قبطی زبان شناخته شده مصر باستان بوده و هست. این زبان در دوران اوج خود نزدیک به ۲,۰۰۰ سال پیش به عنوان یک زبان منحصر به فرد مصری که بیشتر با استفاده از الفبای یونانی نوشته می شد، جالب توجه بود. در واقع، با گسترش آن در حدود قرن سوم میلادی در طول دوره رومی ها در داخل و اطراف مصر، زبان قبطی به طور موثر به آخرین زبان مصری تبدیل شد که کاربرد گسترده ای داشت و توسط جمعیت زیادی صحبت می شد. بعد از کاهش استفاده قبطی در صدها سال بعد، عربی جای آن را گرفت. البته امروزه، کسانی که در مصر (و بقیه جهان اسلام در خاورمیانه) زندگی می کنند، همچنان به عربی به عنوان زبان غالب در منطقه صحبت می کنند.

اما قبطی حتی در دوران حاضر نیز زبان مهمی برای بسیاری از مسیحیان به شمار می آید. زبان شناسان و مورخان قبطی را نخستین زبان مسیحی می دانند. این زبان در زمان خود بر پایه چهار زبان بسیار مهم بنا شده بود که آن را به عنوان زبان تجارت و مذهب تاثیرگذارتر می کرد. دماتیک، هیراتیک، خط تصویری (هیروگلیف)، و یونانی همگی تاثیر عمیقی بر توسعه قبطی داشتند، در شرایطی که این زبان در سراسر مصر گسترش یافت. شوربختانه این زبان در دوران رومیان سرکوب شد. حتی بدتر از آن، در نهایت قبطی به عنوان زبان آموزش و فهرست نویسی مذهبی نیز کنار گذاشته شد. امروزه، قبطی تنها در متون مذهبی باستانی زندگی می کند که هنوز اهمیت قابل توجهی برای مسیحیان در سراسر خاورمیانه و جهان دارند.

۴- آکدی

آکاد هزاران سال پیش یکی از مهم ترین شهرهای بین النهرین بود. آکاد نیز همانند بسیاری از دیگر تمدن ها، به عنوان یک تمدن اولیه با تعداد زیادی از شهروندان در محدوده خود، سرانجام زبان خود را توسعه داد که آکدی نامیده می شد.

امروزه مورخان آکدی را نخستین زبان سامی می دانند. دو زبان مهم سامی امروزی وجود دارند که هنوز هم از آکدی الهام می گیرند: عبری و عربی. بنابراین، تنها از این لحاظ، حتی هزاران سال پس از مرگ، آکدی بر جهان مدرن تاثیر گذاشته است.

البته این تنها میراثی نیست که مردمان آکد در بحث انتخاب زبانشان برای مردم امروزی به جای گذاشته اند. همچنین زبان آکدی اولین زبانی بود که به خط میخی نوشته شد. به همین دلیل، نوشته های آکدی ها تا به امروز – دستکم بر اساس شواهد باستان شناسی حفظ شده و به دقت تحلیل شده- باقی مانده اند.

اما این واقعیت که زبان میخی به ما این امکان را می دهد که گذشته را با این سهولت نسبی ببینیم، بسیار شوکه کننده است. اگر می خواهید زبان شناسی آکدی را مطالعه کنید، باید خط میخی را یاد بگیرید، کاری که دانشگاهیان و زبان شناسان در سراسر جهان به انجام آن تمایل نشان داده اند. متاسفانه زبان آکدی در حدود قرن هشتم پیش از میلاد مسیح برای همیشه از بین رفت. اما در میان بابلی ها، کلدانی ها و بین النهرینی ها، پیش از انقراض، استفاده طولانی مدتی داشت.

۲- نوردیک باستانی

همه می دانیم که وایکینگ ها یکی از بدنام ترین و افسانه ای ترین گروه های مردم دنیای باستان هستند. آن ها در زندگی روزمره خود به زبان نوردیک قدیم سخن می گفتند و با حمله به مناطق دیگر، شکست دادن آن ها و استعمارشان این زبان را در مناطق اطراف اسکاندیناوی و اروپای شمالی توسعه بخشیدند.

بنابراین طبیعی بود که نوردیک باستانی به بسیاری از نقاط دور دست گسترش پیدا کند. حتی اگر این زبان در زندگی روزمره کسانی که مغلوب وایکینگ ها شده بودند استفاده نمی شد، باز هم تاثیر زیادی بر بسیاری از زبان هایی که امروزه زنده مانده اند، داشته است. و از برخی جهات، نوردیک قدیم مانند آرامی بود: یک زبان مشترک در سراسر یک منطقه بسیار وسیع که توسط بسیاری از مردمی مورد استفاده قرار می گیرد که از نوادگان کسانی که آن را توسعه داده اند نیستند.

شوربختانه همانند آرامی، نوردیک باستانی نیز در نهایت منقرض شده و جایگاه خود را به عنوان یک زبان پراستفاده مشترک از دست داد. اما اگر از طرفداران و تحسین کنندگان وایکینگ ها هستید نگران نباشید! زبان های بازمانده از نوردیک قدیم به زیرگروه های زیادی تقسیم شده اند و امروزه بسیاری از کلمات آن را می توان در زبان هایی مانند دانمارکی، فارویی، ایسلندی، نروژی و سوئدی شنید. اما این تنها میراثی نیست که نوردیک قدیمی از خود به جا گذاشته است.

این زبان همچنین کلمات زیادی به انگلیسی داده است. واژه های رایجی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند، از جمله berserk به معنای شوریده و دیوانه، cake به معنای کیک و knife به معنای چاقوی همگی ریشه در نوردیک باستانی دارند. همچنین، واژه husband به معنای شوهر (ترکیبی از واژه های نوردیک باستانی hus و bondi است)و Thursday به معنای پنج شنبه نیز (برگرفته از عبارت Thor’s day در زبان نوردیک باستانی به معنای روز ثور) نیز همین طور است. این ارتباط از طریق خانواده زبان آلمانی صورت می گیرد که هر دو زبان انگلیسی و نوردیک باستانی بخشی از آن هستند.

۱- یونانی باستان

البته این مورد ممکن است کمی شما را گیج کند چرا که دنیای مدرن هنوز زبان یونانی را به عنوان یک زبان محبوب حفظ کرده است. زبان یونانی مدرن که در یونان و توسط اقوام یونانی در سراسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد، قطعاً یک زبان مرده نیست.

اما یونان باستان از نظر تکنیکی منقرض شده است و با اینکه تا حدودی شبیه به نسخه مدرن است، اما به اندازه کافی متفاوت بوده که زبان متفاوت در نظر رفته شده و دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد. البته یونان باستان توسط فیلسوفان و نویسندگان مشهوری از جمله ارسطو، هومر، افلاطون و سقراط صحبت و در نوشتار مورد استفاده قرار گرفته است.

آن ها آثاری به زبان مادری خود تولید کردند که هنوز هم در عصر مدرن مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند. و این آثار همچنان توسط دانشگاهیان در دانشگاه های سراسر جهان مورد مطالعه قرار می گیرند. برای خواندن و تجزیه و تحلیل آثار اصلی افلاطون و دیگر همتایان باستانی او، باید بدانید که چگونه یونانی باستان را بخوانید – بنابراین این زبان از دیرباز مرده، هنوز هم در موارد بسیار تخصصی کاربرد دارد.

غیر از این، یونانی باستان از این نظر شبیه لاتین است که ما کلمات، کلمات پایه و ریشه های زیادی را از آن ها به کار گرفته ایم تا چیزهایی را در سیستم های پزشکی و علمی و دیگر حوزه های زبان مشترک نامگذاری کنیم. واژه هایی مانند “دموکراسی”، “هرمافرودیت” و “ماراتون” همگی ریشه در زبان یونان باستان دارند – و ما باید به خاطر آن ها از یونانیان باستان تشکر کنیم.

منبع: روزیاتو