ادامه مسیر یا انحلال ناخواسته

شرق: سرنوشت تشکیل انجمن‌های صنفی برای ده‌ها هزار هنرمند سراسر کشور در وضعیت مبهمی قرار گرفته است. 19 آبان 1398 بود که چگونگی تأسیس «انجمن صنفی سراسری اشخاص حقیقی پدیدآورنده آثار فرهنگی و هنری و شاغلان بخش فرهنگ و هنر و رسانه» و اجرای آن با پیشنهاد مشترک دو وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی و کار، تعاون و رفاه اجتماعی -‌ذیل «تبصره ۵ ماده ۱۳۱ قانون کار» و به استناد «اصل 138 قانون اساسی»‌- به تصویب هیئت وزیران رسید. منطبق با این تصویب‌نامه و برای احقاق حقوق حرفه‌ای فعالان حوزه «فرهنگ، هنر و رسانه» و قرار‌گرفتن در ذیل قانون کار، مقرر می‌شود اشخاص حقیقی پدیدآورنده آثار فرهنگی و هنری و شاغلان بخش فرهنگ و هنر و رسانه برای تأسیس انجمن صنفی سراسری در رسته تخصصی، درخواست خود را به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارائه کنند.

همچنین، علاوه بر اشاره به فراهم‌بودن امکان تشکیل «کانون انجمن‌های صنفی فرهنگ، هنر و رسانه» (با حضور نمایندگان پنج تشکل صنفی) و «کانون فراگیر صنفی فرهنگ، هنر و رسانه» (با حضور نمایندگان 12 کانون انجمن‌های صنفی)، طبق بند 4 مصوبه مذکور، کمیسیونی شامل نماینده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نماینده وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و هفت نفر از نمایندگان تشکل‌ها و انجمن‌های فرهنگی و هنری و رسانه‌ای تشکیل می‌شود تا علاوه بر تنظیم و تدوین ضوابط مربوط به نحوه تأسیس، چگونگی نظارت و نحوه فعالیت تشکل‌های فرهنگ، هنر و رسانه (اعم از کانون‌ها، خانه‌ها و انجمن‌ها) و تأسیس کانون فراگیر سراسری و تشخیص شمول یا عدم شمول متقاضیان تشکیل اصناف فرهنگ، هنر و رسانه، ظرف دو سال -با ایجاد دبیرخانه‌ای در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- شرایط لازم برای تغییر و انطباق وضعیت تمامی تشکل‌های صنفی یا حرفه‌ای و فرهنگی و هنری و رسانه‌ای موجود با این تصویب‌نامه را فراهم کنند.

در ادامه این مسیر و در خرداد ۱۳۹۹، این کمیسیون -‌پس از برگزاری جلسات مستمر با حضور نمایندگان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و هفت نفر از نمایندگان تشکل‌های فرهنگی و هنری- در اطلاعیه‌ای نحوه تشکیل انجمن‌های صنفی سراسری فرهنگ، هنر و رسانه و شیوه ثبت‌نام متقاضیان و فعالان این خانواده را رسما اطلاع‌رسانی می‌کند و منطبق با آیین‌نامه‌ و دستورالعمل‌هایی که روی سایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منتشر شد، فرایند تأسیس قانونی انجمن‌های صنفی فرهنگ، هنر و رسانه آغاز می‌شود. حاصل این روند قانونی -‌تنها در حوزه تئاتر- تاکنون احراز شرایط 13 تشکل‌ هنرمندان تئاتر برای تأسیس «صنف سراسری» و تکمیل فرایند تأسیس و صدور رسمی «پروانه فعالیت» و «شناسه ملی» برای برخی از این اصناف متقاضی فعالیت بوده است. اما این روند که با مشارکت و همدلی مسئولان و نمایندگان مورد وثوق جامعه هنری و البته مطالعات دقیق و همراهی کارشناسان حقوقی (در قالب کمیسیون بند 4) آغاز شد، مدتی طولانی است که با توقف و اختلال مواجه شده و سرنوشت آن در ابهام رفته است. در بهمن سال 1400 و در شرایطی که مراحل تأسیس بسیاری از انجمن‌های صنفی فرهنگ، هنر و رسانه مطابق با قوانین و شیوه‌نامه‌های موضوعه کامل شده و برخی از آنها به شکل قانونی مشغول به فعالیت شده‌ بودند، هیئت عمومی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به شکایت دو فرد حقیقی و با استناد به نامه قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان که عدم ذکر «شروط شرعی برای منتخبین» و عدم ذکر شروط «اسلام، ایمان و وثاقت» برای اعضای انجمن‌ها را واجد اشکال شرعی می‌داند، تصویب‌نامه سال 1398 هیئت دولت را «خلاف شرع» تشخیص داده و مصوبه مذکور را از تاریخ تصویب باطل اعلام می‌کند.

صدور این حکم، وضعیت تأسیس و فعالیت اصناف فرهنگ، هنر و رسانه را با ابهامی بزرگ مواجه می‌کند؛ برخی از اصناف که با صرف هزینه و زمانی طولانی و طبق مقررات و قوانین در حال تأسیس هستند، ناگهان و در واپسین مراحل اداری ثبت خود متوقف می‌شوند و گروهی دیگر از اصناف نیز -که تمام مراحل قانونی اعم از دریافت پروانه فعالیت، کسب شناسه ملی، ثبت شرکت‌ها، افتتاح حساب بانکی و حتی دریافت دفاتر مالیاتی ‌را طی کرده‌اند- در نوعی بلاتکلیفی حقوقی قرار می‌گیرند.

انجمن‌های صنفی نیاز هنرمندان است

ایراج راد به عنوان نماینده خانواده تئاتر در نشست خبری کارگروه پیگیری وضعیت اصناف هنرمندان تئاتر گفت: «در برنامه چهارم توسعه صحبتی مبنی بر این شد که انجمن‌های صنفی شکل بگیرد و آیین‌نامه انجمن‌های صنفی باید از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه می‌شد. متأسفانه در برنامه چهارم این کار صورت نگرفت و در برنامه پنجم توسعه هم ممکن نشد. در نهایت در برنامه ششم توسعه این طرح در مجلس شورای اسلامی مورد توجه قرار گرفت و آیین‌نامه‌ای که باید از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای اجرائی‌شدن این مسئله صورت می‌گرفت، باز هم به تعویق افتاد‌. خانه تئاتر به دنبال این موضوع بود که با توجه به اینکه در دو برنامه گذشته این کار انجام نشده، با عدم نگارش آیین‌نامه این طرح باز هم به تعویق افتاده است. در آن زمان سید‌عباس صالحی وزیر ارشاد بود و به این موضوع ترتیب اثر دادند و با محمد شریعتمداری که در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حضور داشت، صحبتی داشتند و قرار بر این شد که کمیسیونی تشکیل شود و از اکثریت هنرمندان رشته‌های مختلف در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای نوشتن این آیین‌نامه و اجرائی‌شدن انجمن‌های صنفی فرهنگ و هنر و رسانه همکاری کردند». او ادامه داد: «بیش از یک سال و نیم چهارشنبه‌های هر هفته با حضور نمایندگان خانه تئاتر که بنده هم در آنجا حضور داشتم، نماینده خانه موسیقی، خانه سینما و انجمن‌های تجسمی در وزارت ارشاد جلساتی تشکیل شد. از سمت وزارت کار هم نمایندگان مختلفی حضور داشتند و همچنین از وزارت ارشاد هم افراد حقوقی بودند که مسائل را بررسی می‌کردند. بعد از یک سال و نیم بررسی تمام مسائل و مشکلات، در نهایت با حضور آقایان محمد شریعتمداری و سید‌عباس صالحی در تالار وحدت اساسنامه نوشته و امضا شد و مصوبه هیئت وزیران شد. مصوبه هیئت وزیران به دولت فرستاده شد و خوشبختانه در هیئت دولت هم مورد توافق قرار گرفت و امضا شد. قرار بر این شد که کمیسیون بند 4 متشکل از نماینده وزارت کار، نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نماینده خانه تئاتر، خانه موسیقی و خانه سینما و نمایندگان هنرهای تجسمی ظرف دو سال بتواند انجمن‌های صنفی، فرهنگی، هنری و رسانه‌ای را تشکیل دهد».

راد در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «شش انجمن خانه تئاتر به وزارت کار فرستاده شدند و مجوز گرفتند و بعد امور دیگر مثل گرفتن شناسه ملی و موارد دیگر مثل ثبت شرکت انجام شد و شناسه ملی دریافت کردند. در همین شرایط هیئت عمومی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به شکایت دو فرد حقیقی و با استناد به نامه قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان که عدم ذکر شروط شرعی برای منتخبین و عدم ذکر شروط اسلام، ایمان و وثاقت برای اعضای انجمن‌ها را واجد اشکال شرعی می‌داند، تصویب‌نامه سال 1398 هیئت دولت را در بهمن 1400 خلاف شرع تشخیص داده و مصوبه مذکور را از تاریخ تصویب باطل اعلام کرد. جالب اینجاست که نه جایی اعلام شد که این انجمن‌ها قابلیت ندارند و منتفی هستند و نه با آنها برای ادامه راه همکاری شد. گفتن این نکته ضروری است که انجمن‌های صنفی نیاز هنرمندان است».

تشکیل انجمن‌های صنفی از حقوق بنیادین است

ساسان پیروز، نماینده انجمن صنفی سراسری منتقدان و نویسندگان و پژوهشگران تئاتر، دراین‌باره گفت: «مسئله این است که تشکیل انجمن‌های صنفی از حقوق بنیادین کار است. چند دهه هنرمندان از این حق بی‌بهره بودند و زمانی هم که بعد از پژوهش‌ها و تحقیقات مفصل حقوقی و نظر کارشناسان، دستگاه‌های مختلف جمع‌آوری شدند و به نظر می‌آید راهکار قانونی ماجرا پیدا شده و صنوف تشکیل شدند. با همه اینها دو سال می‌شود که معلق ماندیم و مشخص نیست اصلا این فرصت از دست خواهد رفت یا خیر؟».

وضعیت بحرانی اصناف

سعید ذهنی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی سراسری موسیقی تئاتر نیز گفت: «در شرایطی قرار گرفته‌ایم که به‌ خاطر ناهماهنگی‌های غیرمسئولانه مدیران، جوابگوی اعضای خودمان نیستیم. ما الان دچار بحران هستیم».

نمی‌توانیم به وظایف خودمان در قبال اعضا متعهد باشیم

هما جدیکار، نماینده انجمن صنفی سراسری نمایشگران عروسکی نیز در بخش دیگری از این نشست گفت: «انجمن ما دارای شناسه ملی است، اما اسما انجمن صنفی شدیم و عملا نمی‌توانیم به وظایف خودمان در قبال اعضا متعهد باشیم؛ چرا‌که وزارت کار این همکاری را با ما ندارد. مثل اینکه مجمع عمومی سالانه را برگزار می‌کنیم و درخواست حضور یک نماینده وزارت کار را داریم. سال گذشته شفاهی گفتند امکان‌پذیر نیست و امسال نامه دادند و اعلام کردند در آینده ممکن است چنین اتفاقی بیفتد. به نظرم برخی از مشکلات می‌تواند از طریق قوانین مدنی مورد سؤال قرار بگیرد و حل شود تا اینکه سعی در کنارزدن ما داشته باشند».

باید به اعضای خودمان جواب بدهیم

مهد‌آشنا، رئیس انجمن صنفی سراسری عکاسان تئاتر ایران، در بخش دیگری از این نشست تأکید کرد: «دوپهلوبودن نگاه وزارت کار برای من جای سؤال است. کارهای مالیاتی ما کاملا بر اساس قانون انجام می‌شود و دفاتر مالی ما را بررسی می‌کنند و اگر هر موردی داشته باشد به ما تذکر می‌دهند. اما گاهی بسیاری از نامه‌های ما از سمت وزارت کار بی‌جواب می‌ماند. مجمع عمومی امسال را در روزنامه آگهی کردیم و بلافاصله آگهی روزنامه را به پیوست دوباره نامه‌ای که درخواست کارشناس کرده بودیم به وزارت کار فرستادیم و در این شرایط مجبور شدند جواب نامه ما را بدهند. در شرایطی هستیم که باید به اعضای خودمان جواب بدهیم».

نمی‌دانیم صنف هستیم یا نیستیم

فرزانه نشاط‌‌خواه، دبیر انجمن صنفی سراسری بازیگران تئاتر نیز با اشاره به طی‌کردن تمامی مراحل قانونی ثبت در وزارت کار گفت: «‌اساسنامه ما به وزارت کار فرستاده شد و تمام ایرادها را برطرف کردیم و بر مبنای شیوه‌نامه تیپ وزارت کار اساسنامه را تنظیم کردیم تا مورد قبول قرار گرفت. در ثبت شرکت‌ها موفق شدیم شناسه ملی بگیریم. همه این مراحل زمان‌بر، پر‌رفت‌و‌آمد و پرهزینه بود. اما الان در شراطی هستیم که نمی‌دانیم صنف هستیم یا نیستیم؟».