فردای اقتصاد: نگاهی به آمار تورم کالاهای وارداتی و صادراتی بر حسب قیمت دلاری‌شان نشان می‌دهد در اکثر مواقع رشد قیمت کالاهای وارداتی سریع‌تر از کالاهای صادراتی بوده است. طبق نمودار بالا که با استفاده از شاخص قیمت واردکننده و صادرکننده مرکز آمار به دست آمده، تورم نقطه‌ای وارداتی‌ها در تابستان گذشته ۷ درصد بوده؛ یعنی قیمت سبد کالاهای وارداتی به ایران در تابستان ۷ درصد بیشتر از تابستان قبلی بوده است. این در حالی است که قیمت دلاری کالاهای صادراتی در این یک سال حتی کمتر هم شده و تورم منفی ۱ درصد برایش محاسبه شده است. همچنین ۹۱ تا ۹۴ اختلاف تورم این دو سبد کالایی بسیار زیاد بوده است.
چرا رابطه مبادله مدام کمتر می‌شود؟
نرخ مبادله تعریف ساده‌ای دارد؛ این نرخ نسبت قیمت کالاهای صادراتی به قیمت کالاهای وارداتی یک کشور است. طبیعتاً برای محاسبه آن باید برای قیمت‌های صادرات و واردات یک شاخص میانگین ایجاد شود که با یک سال پایه خاص برآورد شده است. مثلاً آخرین محاسبات مرکز آمار بر اساس سال پایه ۱۴۰۰ هستند؛ قیمت کالاهای صادرات و واردات در سال ۱۴۰۰ برابر با صد در نظر گرفته شده و سپس بر اساس تغییرات قیمت این اقلام، عدد شاخصشان برای سال‌های دیگر حساب شده است. در واقع این شاخص‌ها مثل شاخص قیمت مصرف‌کننده ابزاری برای برآورد تورم سبد خاصی از کالاها هستند. بنابراین وقتی تورم کالاهای صادراتی از کالاهای وارداتی جلو بزند، عملاً رابطه مبادله افزایش می‌یابد و برعکس.
نمودار بالا نسبت مبادله را بر اساس شاخص‌های قیمت ریالی نمایش می‌دهد. همان‌طور که مشخص است، روند کلی نرخ مبادله در دهه نود نزولی بوده است. طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳ شیب این کاهش زیاد بوده، سپس در مقطعی تقریباً ثابت مانده و بعد دوباره روند کاهشی را ادامه داده است. اما دلایل و پیامدهای این روند نزولی چیست؟
دلایل پیشی گرفتن تورم واردات از صادرات
همان‌طور که مشخص است، تورم بالاتر وارداتی‌ها باعث شده به تدریج نرخ مبادله کمتر و کمتر شود. جست‌وجو در زیرگروه‌های سبد واردات و صادراتی که مرکز آمار فرض می‌گیرد، نشان می‌دهد سبد صادرات ایران را عمدتاً کالاهای اولیه تشکیل می‌دهند (صنایع معدنی، شیمیایی و فلزات حدود ۶۰ درصد در شاخص قیمت صادرکننده سهم دارند). اما از طرف دیگر، بخش بزرگی از سبد واردات ایران را کالاهای واسطه‌ای و مصرفی تشکیل می‌دهند. برای نمونه، ۲۸ درصد از شاخص قیمت واردکننده بر مبنای قیمت‌های گروه «ماشین آلات و وسایل مکانیکی؛ ادوات برقی؛ اجزاء و قطعات آن‌ها؛ دستگاه‌های ضبط و پخش صوت؛ دستگاه‌های ضبط و پخش صوت و تصویر تلویزیون؛ و اجراء و قطعات و متفرعات این دستگاه‌ها» تعیین می‌شوند.
ممکن است علت این موضوع کاهش تدریجی نقش صادرات ایران در زنجیره تولید جهانی یا افزایش هزینه‌های فروش تحت تأثیر تحریم‌ها بوده باشد. در حالی که کالاهای وارداتی تا حد زیادی تحت تأثیر تورم جهانی رشد می‌کنند.
در هر صورت، پیامد کاهش نرخ مبادله یا افزایش سریع‌تر قیمت وارداتی‌ها نسبت به صادراتی‌ها فشار بیشتر به بازار ارز است، چرا که هزینه بیشتر واردات به معنی تقاضای بیشتر در بازار ارز است.
در این باره همچنین بخوانید: تجارت خارجی چه تاثیری بر قیمت دلار دارد؟