تهران مثل دهلی یا پکن؟

تهران به لحاظ «کمترین روز‌های پاک»، شبیه دهلی است؛ اما از بابت «شدت آلودگی»، با این شهر فاصله دارد. پایتخت هند در سرلیست آلوده‌ترین شهر‌های جهان قرار گرفته است؛ در ۵ روز گذشته شاخص آلودگی در دهلی از ۴۰۰ هم فراتر رفت. شهر با شاخص آلودگی بالای ۳۰۰، باید از جمعیت تخلیه شود. با این حال پکن با مجموعه‌ای از سیاست‌های شهری توانست از سرلیست آلوده‌ها خارج شود.

سه پایتخت جهان سال‌هاست در بالای لیست شهر‌های با بیشترین آلودگی هوا قرار دارند، اما یکی از آن‌ها امروز با اثربخشی سیاست‌هایی که از ۲۰۰۸ به بعد، توسط دولت این کشور به اجرا گذاشته شد، توانسته «بهبود نسبی» در رتبه جهانی پیدا کند و یکی دیگر، «سرلیست» آلوده ترین‌ها شده است؛ وضعیت تهران چگونه است؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد، تهران در سال گذشته فقط سه روز «هوای پاک» داشت. از ابتدای سال‌جاری تاکنون نیز، تعداد روز‌های هوای پاک -وضعیت سبز- در پایتخت کشورمان، زیر ۱۰ روز بوده است و در مقابل، ۶۶ روز در وضعیت «غیرقابل قبول» به سر برده است؛ از هر سه روز سال ۱۴۰۲، تهرانی‌ها یک روز با هوای غیرقابل قبول برای تنفس روبه‌رو بوده اند. تهران در سه روز گذشته نیز وضعیت «قرمز» به معنای «ناسالم» را پشت سر گذاشت.

هوای تهران به نوعی شبیه آسمان دهلی- پایتخت هند- است؛ در این شهر، طی سال‌جاری میلادی، فقط ۶ روز، هوا «پاک» بود. از بابت تعداد روز‌های «پاک»، تهران و دهلی یک وضعیت را دارند، اما به لحاظ «شدت آلودگی»، اوضاع دهلی به مراتب بحرانی‌تر است. در سال‌جاری میلادی، ساکنان دهلی، ۵۸ روز هوای خطرناک داشتند به این معنا که شاخص آلودگی بالای عدد ۳۰۰ بود. ساکنان دهلی طی ۵ روز گذشته با وضعیت «شهر خطرناک برای زندگی» مواجه بودند.

شاخص آلودگی هوا در دهلی طی ۵ روز اخیر بالای عدد ۴۰۰ بوده است. رنگ این وضعیت، «قهوه ای» است که از زمانی شروع می‌شود که شاخص بالای عدد ۳۰۰ برود. در این وضعیت، طبق توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت، «شهر باید تخلیه شود». دهلی در چند روز گذشته، آلوده‌ترین شهر جهان شناخته شد و شاخص در دو روز گذشته از عدد ۶۰۰ هم فراتر رفت.

این در حالی است که در پکن، طی سال‌جاری میلادی، تعداد روز‌های غیرقابل قبول، فقط ۷۰ روز بوده است؛ وضعیت کاملا معکوس با دهلی. مطالعاتی که درباره وضعیت هوای دهلی صورت گرفته است نشان می‌دهد، «ضعف اراده سیاسی» در هند برای رسیدگی موثر به بحران آلودگی هوا باعث بدتر شدن کیفیت هوای شهر طی سال‌های اخیر شده است.

در مقابل، در پکن، از سال ۲۰۰۸، «محدودسازی رفت و آمد با خودروی شخصی» به‌خصوص در شرایط «وضعیت قرمز هوا» به اجرا درآمد و همزمان، دولت بودجه سنگین برای افزایش ناوگان حمل‌ونقل عمومی تخصیص داد. در چین، صنایع و نیروگاه‌ها هم با محدودیت جدی استفاده از سوخت‌های فسیلی روبه‌رو هستند.

۵ سال عمر کمتر در دهلی

دهلی، پایتخت هند مرتبا در بین آلوده‌ترین شهر‌های بزرگ جهان قرار می‌گیرد و توسط موسسه اطلاعات کیفیت هوای آی کیو ایر (IQAir) برای چهار سال متوالی به عنوان آلوده‌ترین پایتخت جهان شناخته شده است. آلودگی هوای دهلی در زمستان بدتر می‌شود.

کاهش وزش باد و سردتر شدن هوا باعث می‌شود آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه، صنعت و سوزاندن ضایعات کشاورزی در هوا باقی بمانند. کشاورزان در ایالت‌های مجاور، ساقه‌های در زمین مانده گندم را می‌سوزانند تا برای کشت جدید آماده شوند.

بر اساس گزارشی از نشریه گاردین، در پی افزایش آلودگی هوا، مقامات شهر دهلی ساخت وساز را به‌طور موقت ممنوع و تردد وسایل نقلیه سنگین را به داخل شهر متوقف کرده اند. مدارس نیز تعطیل شده اند. مه‌دود غلیظ سبب شده ساختمان‌ها به سختی دیده شوند و ساکنان برای خرید دستگاه‌های تصفیه هوا به تکاپو افتاده اند.

دانشمندان در دهلی، برنامه‌هایی در راستای ایجاد باران مصنوعی تدوین کرده اند، چراکه مقامات در تلاش هستند برای کاهش آلودگی هوای فاجعه بار این کشور راهی پیدا کنند. این طرح شامل تزریق نمک یا یدید نقره به ابر‌ها با استفاده از هواپیما برای تشکیل قطرات باران در فرآیندی به نام «بارورسازی ابر» است. حامیان امیدوارند که باران حاصل به پاک کردن هوا از آلودگی کمک کند.

دولت محلی دهلی که این پروژه را با دانشمندان دانشگاه فناوری کانپور هند سازماندهی می‌کند، منتظر مجوز‌های نهاد‌های دولتی است و امیدوار است به زودی، این پروژه را نهایی کند.

این طرح پس از آن مطرح شد که کیفیت هوای شمال هند به سطح بحرانی رسید. طبق اعلام گروه سوئیسی IQAIR، دهلی در هفته گذشته آلوده‌ترین شهر جهان بوده است. شاخص کیفیت هوای IQAIR که میزان آلاینده هایی، چون ذرات بسیار ریز PM ا ۲.۵ اندازه‌گیری می‌کند، در ماه نوامبر در دهلی به طور معمول از ۴۰۰ فراتر می‌رود، که برای ۳۰ میلیون نفر از ساکنان پایتخت این کشور «خطرناک» تلقی می‌شود.

یک مطالعه انجام‌شده توسط دانشگاه شیکاگو در سال‌جاری، آلودگی هوا را «بزرگ‌ترین تهدید برای سلامت مردم هند» خوانده است و معتقد است که آلودگی هوا بیش از پنج سال از عمر متوسط مردم هند کم کرده است. این مطالعه نشان می‌دهد که در صورت کاهش آلودگی ذرات به سطح دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت، ساکنان دهلی ۱۲ سال بیشتر عمر خواهند کرد. بارورسازی ابر‌ها اقدامی مداخله جویانه برای ایجاد تسکین در زمینه آلودگی هواست.

اما برخی از این طرح انتقاد کرده اند. یک فعال محیط‌زیست در گفتگو با فایننشال تایمز گفته است دولت می‌خواهد در وهله اول این‌طور وانمود کند که کاری برای حل مشکل انجام می‌دهد؛ زمانی که موضوعی سیاسی می‌شود دولت‌ها در تلاش هستند آن را به طور موقت حل کنند.

توجه بین‌المللی به آلودگی هوای هند به عاملی برای شرمساری دولت نارندرا مودی تبدیل شده است. در طول جام جهانی کریکت این ماه، بازیکنان سریلانکا، بنگلادش و انگلستان به دلیل هوای آلوده، جلسات تمرینی خود را لغو کردند یا از اسپری‌های تنفسی آسم استفاده کردند. دولت هند طرح استفاده از بارورسازی ابر‌ها برای کاهش آلودگی هوای دهلی را پیش از گفت‌وگوی راهبردی آمریکا و هند در ماه آینده اعلام کرده است.

این طرح با تردید برخی دانشمندان روبه‌رو شده است؛ آن‌ها معتقد هستند که شواهد محدودی از اثربخشی آن وجود دارد. با این حال، مقامات هندی مدعی هستند که تلاش‌های قبلی بارورسازی در آستانه فصول موسمی تا حدودی در افزایش بارندگی موفقیت آمیز بوده است. دانشمندان امیدوارند که بتوانند حدود ۳۰۰ کیلومترمربع ابر بر فراز دهلی بارور کنند، اما قبول دارند که این طرح به داشتن رطوبت کافی در هوا در هفته‌های آینده بستگی دارد.

به باور تحلیلگران، در مقایسه با چین، تلاش‌های هند به دلیل کمبود اراده سیاسی و توانایی دولت محدود شده است. مطالعه‌ای که در اندیشکده مرکز تحقیقات سیاستگذاری (CPR) در دهلی نو انجام شده است، نشان می‌دهد که حدود ۹۰‌درصد هیات‌های کنترل آلودگی ایالتی که مسوول تنظیم کیفیت هوا هستند با کمبود قابل‌توجه کارکنان فنی روبه‌رو هستند.

راز موفقیت پکن در آلودگی هوا

آسمان سمی کنونی دهلی یادآور یکی دیگر از پایتخت‌های مهم آسیایی است که حدود یک دهه پیش به دلیل مه غلیظی که می‌توانست کل یک آسمان‌خراش را از دید پنهان کند شهرت داشت: پکن. اما پایتخت چین از آن زمان رفتار خود را اصلاح کرده است. مانند هند، صنعتی شدن سریع و شهرنشینی به رشد چشمگیر چین به عنوان یک ابرقدرت اقتصادی کمک کرد؛ و مانند توسعه هند، چین نیز با هزینه‌های زیست محیطی روبه‌رو بود: اتکای زیاد به سوخت‌های فسیلی و صنایع با انتشار دی‌اکسید کربن بالا که هوا را با آلاینده‌ها فاسد می‌کند.

در پکن، شهری با جمعیت نزدیک به ۲۲ میلیون نفر، بیمارستان‌ها اغلب مملو از بیماران تنفسی بود و ساکنان به‌ویژه کسانی که بچه داشتند چنان مستاصل شده بودند که شهر را ترک می‌کردند تا در جنوب یا حتی خارج از کشور کار کنند. در سال ۲۰۱۳، دولت چین شروع به سرمایه‌گذاری میلیارد‌ها دلار در برنامه «اقدام ملی آلودگی هوا» کرد.

آنچه پس از آن در دستور کار قرار گرفت شامل محدودکردن تعداد وسایل نقلیه در خیابان‌های شهر‌های بزرگ، تشدید نظارت و کنترل‌های زیست محیطی بر انتشار گاز‌های گلخانه ای، ساخت یک سیستم سراسری ایستگاه‌های نظارت بر کیفیت هوا و محدودکردن زغال‌سنگ و سایر صنایع سنگین آلاینده بود. یک دهه بعد، چین کیفیت هوای خود را به طور چشمگیری بهبود بخشیده است.

طبق گزارشی از موسسه سیاست انرژی در دانشگاه شیکاگو، سطح آلودگی در چین در ۲۰۲۱ نسبت به ۲۰۱۳ حدود ۴۲‌درصد کاهش داشته است. یک دهه بعد، پکن مدت هاست که از صدر فهرست بدترین شهر‌های آلوده جهان خارج شده است به طوری که درحال حاضر در رتبه‌بندی IQAIR در رتبه حدود ۱۵ قرار دارد.

تحقیقات نشان می‌دهند که سیاست‌های هوای پاک چین بسیار موفق بوده است و جان صدها‌هزار نفر را نجات داده است. با این‌حال محققان معتقدند هنوز کار برای انجام دادن وجود دارد و آلودگی ذرات ریز در پکن هنوز ۴۰‌درصد نسبت به آلوده‌ترین بخش‌های آمریکا بیشتر است.