روح زنانه
گفتگو با مریم رزاقی؛ شاعر، پژوهشگر و فیلمساز
مریم رزاقی، شاعر، پژوهشگر، تهیه کننده و کارگردان است. بسیاری او را با غزل های زیبا و مجموعه اشعاری چون «اندوه مهربان»، «عصر یک اردیبهشت ناگهانت»، «حق با توبود» و «لیلی خانه دار» می شناسند. برخی هم او را با مستندهایی چون «اویا»، «خاتون ددا»، «بی بال پریدن»، «زخمه»، «نووری»، «ری را»، «سو»، «اقیانوی بی پایان»، «پشت چراغ قرمز» و «میرکا» می شناسند. مستند «اندوه جنگل» ساخته او منتخب سی امین جشنواره Suncine اسپانیا شد. این جشنواره یکی از معتبرترین جشنواره های محیط زیستی دنیاست که مهم ترین مستندهای محیط زیستی دنیا را معرفی می کند. اندوه جنگل روایت ساخت و سازهای بی رویه در جنگل هیرکانی و مقابله جنگلبانان برای حفظ منابع طبیعی است این مستند که پخش جهانی آن را کمپانی کانادایی سیلک رود فیلم برعهده دارد از تلویزیون اسپانیا و همزمان در تلویزیون مکزیک از دوم تا نهم نوامبر پخش شد. با هم پاسخ های رزاقی را می خوانیم:
*مریم رزاقی را چقدر می شناسید؟
سالها طول کشید که بدانم حالم چگونه است با کدام رفتارها بهم می ریزم با کدام نوع اتفاق ها خوشحال می شوم و نوع نامحدودی از نادانستگی را تجربه کردم تا به این نقطه رسیدم ولی خب ، لحظه به لحظه تغیر در آدمیزاد طبیعی است و شناخت صددرصدی خود میسر نیست که بنا به فرموده مولای متقیان امیرالمومنین خود شناسی، خدا شناسی است و کیست که خدا تماما شناخته باشد؟ مریم رزاقی ترکیبی از آگاهی و جهل است مانند خیلی از آدم های دیگر ..و زرنگ نیست و این نازرنگی خود خواسته است. که آدمیزادگان در وجودشان نیمه تاریکی دارند که می تواند روشنایی وجودشان را تسخیر کند و همه سعی هم این است که نیمه تاریک ارجح بر روشنایی نباشد .
*شخصیت او شبیه کدام یک از قهرمانان داستان های خودش است؟ یا او اصلا شبیهی ندارد؟
هرآنچه که در اشعار و مستند ها ملاحظه می کنید برآمده از جان منند چه کاراکتر پیرمرد روستایی باشد چه مادر شهیدی باشد که 30 سال در انتظار فرزند خود است همه پرسناژهای مستند خودم هستم و همه غزلهای شباهت های بسیاری به روح جوینده من دارند .
*شما برنامه و الگوی خاصی برای مطالعه دارید؟
کتابخانه اتاق من پر از کتابهای چند بار خوانده شده و کتاب های خوانده نشده است . الگوی معینی ندارم و روزانه هر زمان فرصتی دست داد کتاب ورق می زنم . چه حد فاصل بین بعداز شستن ظرفها و تی کشیدن منزل، چه مابین استراحت بعد از ضبط مستند .
الگوی مطالعه ندارم هرزمان که بشود می خوانم کتابهای من همه جا هستند گاهی در آشپزخانه یک کتاب است گاهی در اتاق مطالعه کتاب دیگر .. یادم می رود ورق هایی از آن می خوانم و ورق هایی از این که خوانده ها باهم مخلوط می شوند و زمانی متوجه می شوم که می بینم با فکر کردن به جملات آن دو کتاب متفاوت و ترکیب آن دو ، اثر جدیدی خلق کرده ام ... یکی از کتابهایی که تا سی صفحه اول را به زور خواندم آثار مارکز بود ولی باید می خواندم تا ببینم چرا او را یگانه روزگار می دانند و حقیقتا نویسنده یگانه ای است . همچنین آثار منیرو روانی پور، داستانهای شهریار مندنی پور و...
*چه شد که وارد حوزه هنر شدید؟
از کودکی بنا به شرایط زندگی، دایه ای برای من اختیار شد که شاعر بود. دامنه کوهها و جنگل های سوادکوه حیاط خانه بود و پرندگان و حیوانات اهلی و وحشی با ما همسایه بودند همین قدر برای شاعر شدن گویا کافی بود .. و پس ازآن در دهه دوم زندگی با فیلم سازی آشنا شدم که وارد صدا وسیما شده بودم و این روند همچنان ادامه دارد.
*رابطه شما با فضای مجازی چطور است؟ چه فرصت هایی با این فضا در اختیار نویسنده قرار می گیرد؟
مقاومت فراوان کردم سالهای سال ، و این هم به واسطه جمله ای ارزشمند از دوستی بود که فرمودند : ا ثر ادبی خودش پا دارد و نیاز نیست که آفریننده اثر برای عرضه آن به همراه آن راه بیافتد. اگر چه این جمله درست است اما دنیا به شکل غریبی تغییر کرده است و مراودات مجازی جای ارتباطات سنتی را گرفت . به همین منظور تنها فضای ارتباطی که اینستاگرام است را سه سالی است که راه اندازی کردم و گاهی به این اتاق پر سروصدای شلوغ سر می زنم سرسام می گیرم و به آرزو می کنم به روزهایی برگردم که کلافضای مجازی نداشتیم . ولی خب واقعیت این است که نوع ارتباط جدیدی تعریف شد به نام فضای مجازی و ماناچاریم که دست به عصا با این دنیا نیز مواجه شویم. خواندن یا شنیدن در فضای مجازی، نوعی رسانه ساندویجی است که در جهات خاصی برای مخاطب تعریف شده. بنده تا دستم به ورق های کتاب نخورد یا آن را در دست نگیرم احساس نمی کنم مطالعه کرده ام. به همین منظور بخش زیادی از فضای مجازی خواه ناخواه در حال تغییر ذایقه ماست و این خطرناک است . بیش از آشنایی با هنرهای مختلف در فضای مجازی ما را انبوه خبرهایی که دانستن آنها ضروری نیست می بلعد از آسیب های فضای مجازی حقیقتا واهمه دارم . ضمن اینکه فضای مجازی شوخی واقعی با تازه از راه رسیده های هنر است که دست برقضا همه استادو مدعی هستند که قطعا بعدها تبعات بی راهه رفتن هنر را به دنبال دارد . باشیم و ببینیم.
*شاعر بودن چه کمکی به دنیای فیلمسازی شما می کند و بر عکس تا چه اندازه به واسطه آشنایی با فیلم، شعرهایتان متفاوت شده است؟
شعر و فیلم دنیای واحدی دارند هر مصرع یک پلان می شود هر بیت یک سکانس و هر شعر یک فیلم ..برای بنده که با هر دو هنر دوست هستم ارتباط یگانه این دو هنر بی نهایت زیباست. نمی توانم بگویم فیلم در شعر موثر بوده یا شعر در فیلم . آفریننده هر دو یکی است.
*وضعیت مستندهای موجود به خصوص مستندهای دفاع مقدس، محیط زیست و خانواده را چطور ارزیابی می کنید؟
در مستندهای محیط زیستی و خانواده روند رو به رشدی داریم اما در حوزه دفاع مقدس حقیقتا چنان که بایسته و شایسته است در بازنمایی آنچه گذشت و می گذرد دچار رکودیم. سینمای دفاع مقدس با آن همه اتفاقات و تعلیق هایی که دارد تا کنون نتوانسته حق مطلب را ادا کند و این شاید به دلیل سطحی نگری فرهنگی برخی مدیران و مسئولین مرتبط یا فرهنگ سطحی ایجاد شده برای مستند سازان باشد سینمای شعار زده دفاع مقدس را باید با مولفه های عمیق جنگ هشت ساله پیوند زد و به نظر بنده تا کنون مستند سازی که بتواند مفهوم دفاع را بدون شعار زدگی به مخاطب منعکس کند به مفهوم عام هنوز مستندش را نساخته است.
*در ساخت کدام نوع فیلم موفق تر بوده اید؟ در دنیای شعر چطور؟
اغلب مستندهای بنده پرتره هستند و اغلب شعر ها هم قالب غزل دارند و این یعنی ارتباط تنگاتنگی با روح اثر دارم.
* قهرمانان شما چقدر در اطراف شما و در شهر دیده می شوند؟
قهرمانان مستند بنده را می توانید همه جا ببینید بارها شنیده ام که آرزوی درونی خیلی ها از آدمها این کاراکتر ها هستند.
*در انتخاب موضوعات، چه موضوعاتی را در اولویت قرار می دهید؟
به خرده فرهنگ ها به دلیل ماهیت کهنی دارند بیشتر علاقه مندم.
*برای تولید یک اثر ، چقدر و چه پژوهش هایی می کنید؟
روزی خبرنگار واحد مرکزی بودم مستندهای خبری می ساختم و فهم کردم که به قالب مستند علاقه مندم و می دانستم که شاهراه ساخت مستند، پژوهش است به همین منظور، شغلم را از خبرنگاری به پژوهشگری تغییردادم ... برای مثال پژوهش آواکارها که در مرکز تحقیقات صدا و سیما انجام دادم منجر به تولید سریال مستند ری را، به تهیه کنندگی و کارگردانی خودم شد و همچنین دیگر آثار مستند که معمولا برای هرکدامشان حدود یکسال پژوهش انجام دادم.
*روایت شما به ویژه روایت شما از زنان با روایت های دیگری که شده چه تفاوت هایی دارد؟
زنان سهم عمده ای در مستندهای بنده دارند تاجایی که سوژه اجازه دهد سهم حاشیه ای به زنان اختصاص ندارد بلکه روح زنانه مستند که سازنده اش زن است در فیلم جاری است.
*شما دلیل کم خواندن کتاب در جامعه را چه می دانید؟
دنیا به سمت اخبار ساندویجی جاهلانه حرکت کرده است و در این بین خواندن کتاب رو به فراموشی است. نویسندگان می نویسند و عده ای که اهل کتاب باشند می خوانند این تنها کاری است که می تواند فرهنگ خواندن کتاب را زنده نگه دارد تا جایی که بشر به اصل کتاب برگردد و فضای مجازی را لااقل برای افزایش دانایی واقعی، رها کند.
*آسیب های یک جایزه ادبی برای نویسنده و خواننده چیست؟ اگر قرار باشد شما جایزه ای را طراحی کنید، آن جایزه با موضوع خلق اثر است یا نقد؟
جایزه ادبی انگیزه زاست برای آفریننده اثر هنری ، جایزه می تواند به او این نوید را دهد که مخاطب دارد و به بهترین وجه اثراو خوانده می شود ... اگر آسیبی هم باشد بر ناداوری مترتب است که جایزه را طبق سفارش، یا شهرت، یا دانش ناکافی به اثری اختصاص می دهد. جایزه خلق اثر را بر نقد ارحج می دانم چرا که آفرینش را بر تماشای آفرینش ترجیح می دهم.
*اقلیم، جغرافیا، موقعیت و زادبوم شما چه تاثیری در کارهای شما داشته است؟
مازندران زادگاه من است و هرکجا بروم مقصد نهایی من شمال است. جز یکی دو مستند همه مستندها را در شمال ساخته ام و اغلب در دانشگاه برای دانشجویانی که با زبان محلی حرف می زنند نمره ویژه ای در نظر می گیرم و این روند در مستندهایم نیز ادامه دارد.
*دوست دارید شما را بیشتر یک شاعر بشناسند یا فیلمساز یا هر دو ؟
بارها به این سوال فکر کردم و سالهاست که برای این سوال پاسخی ندارم البته همین که مردم مستندهایم را می شناسند بدون اینکه نامم را بدانند مرا خوشحال می کند و گاهی هم شعرهایم را می خوانند بدون اینکه بدانند شاعر این اثر منم مرا سر ذوق می آورد.
*شیرین ترین و تلخ ترین خاطره شما در دنیای فیلمسازی چه بوده است؟
خلق فیلم زیباست. مادر یک پیرمرد هشتاد ساله می شوم وگاهی دوست و رفیق پیرزن هفتاد ساله ... و این شیرین است. اما وقتی می میرند احساس می کنم بخشی از وجود را خاک می کنند برخی از کاراکترها فوت کردند و من هربار یکی دوماه غمگین بودم و حسرت آنها هنوز هم به همراه دارم. نسل طلایی ایمان و صداقت و زلالی ..
*یک هنرمند شهرستانی با هنرمند مرکز نشین چه تفاوت هایی دارد؟
ببینید تفکیک شهرستانی و تهرانی حقیقتا دیگر منسوخ شده. جغرافیا دیگر حرفی برای گفتن در این حوزه ندارد اما اگر امکانات در پایتخت منظور نظر است بله مرکز نشین ها هم تریبون بیشتری دارند هم امکانات بیشتری ... ترجیح من فقط مخاطب است و این مخاطب می تواند هرکجا باشد.
*دانش های مانند فلسفه، تاریخ و علوم دینی، کمکی به هنرمند در بهتر ارائه کردن کارهایش می کند؟
همیشه گفته ام ومی گویم رشته تحصیلی من ریاضی بوده و اگر ریاضی نمی خواندم شاید هرگز شعر را ادامه نمی دادم و مستند را شروع نمی کردم دیگر فلسفه، تاریخ و... جای خود دارد.
*و سخن آخر
در این خاک در این خاک در این مرزعه پاکْ/ به جز مهر به جز عشق دگر هیچ نکاریم.
آثار مریم رزاقی شاعر ساری:
مجموعه اشعار
مجموعه شعر اندوه مهربان ، 1379، انتشارات خرمشهر
مجموعه شعر عصر یک اردیبهشت ناگهانت ، 1386، انتشارات قو
مجموعه شعر حق با تو بود ،1388، انتشارات فصل پنجم،نامزد جایزه فصل
مجموعه شعر لیلی خانه دار ، 1392، انتشارات سوره مهر، نامزد دریافت بهترین کتاب در جشنواره پروین اعتصامی
مجموعه شعر جوان استان مازندران ، زیر نظر قیصر امین پور1384، انتشارات دفتر شعر جوان
مجموعه شعر خواهر آوازهای سرخ ، شعر زنان در دفاع مقدس، 1392، انتشارات سپاه
پژوهش ها
- پژوهش بررسی اشعار شاملو و تطبیق آن ساختارهای نثر تاریخ بیهقی1388
- پژوهش غذاهای سنتی استان مازندران با تاکید براصلاح الگوی تغذیه1390، مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش نیشکر یادگار اجداد نیاکان کشاورز ، 1391،مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش شناخت زندگی واندیشه های آیت الله العظمی آقا شیخ محمد کوهستانی 1391مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش سازهای بادی موسیقی مقامی مازندران ،1393 مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش میوه های جنگلی استان مازندران، 1394مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش جریان شناسی استان مازندران(جریان های فرهنگی ، سیاسی و دینی) 1394مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش مشاهیرمعاصر استان مازندران ، 1395مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش سونامی سرطان در نوار سبز شمالی ، (شناخت سرطان های رایج در مازندران) 1396مرکز پژوهش های صداوسیما . جایزه بهترین پژوهش سال سازمان صدا وسیما
پژوهش شناخت درختان بومی جنگل های مازندران با شناسایی عوامل تخریب انسانی و غیر انسانی ، 1395مرکز پژوهش های صداوسیما ، تقدیر شده در جشنواره تولیدات مراکز
پژوهش شناسایی استعدادهای جوان در ساختار سلسله مراتبی مدیریت استان مازندران(نمونه موردی فرمانداری ها)،. 1396 تقدیر شده در جشنواره تولیدات مراکز 6، مرکز پژوهش های صداوسیما
پژوهش شناسایی جشنواره های بومی و محلی استان مازندران با رویکرد احیای شادی آفرینی در شبکه استانی ، 1397، مرکز پژوهش های صداوسیما. جایزه بهترین پژوهش در جشنواره تولیدات سازمان
پژوهش شیوه های باورپذیرکردن دستاوردهای انقلاب و راهکارهای رسانه ای ارتقاء آن ،1397، مرکز پژوهش های صداوسیما. جایزه بهترین پژوهش در جشنواره تولیدات سازمان
پژوهش " ری را" شناسایی کارآواهای مازندران با روکرد هم افزایی بومی و رونق تولید 1398
پژوهش " جستاری در افسانه های واقع گرای مازندران ، با رویکرد تاب آوری فرهنگی در شبکه استانی
مقاله برتر در همایش ملی علامه فاخر با عنوان " جستاری بر اجرام آسمانی در سوگ سروده های علامه فاخر" 1396،چالوس
مقاله برتر در همایش بومی شلاب، شناخت فرهنگ مازندران، با عنوان"نقش غذا ضرب المثل های مازندرانی " ،1396 بابل
فیلم نمونه شعر خوانی مریم رزاقی
سوابق فرهنگی :
تدریس در دانشگاه آزاد اسلامی ساری ، مقطع کارشناسی ارشد رشته رسانه، 1388- 90
تدریش در دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال، مقطع کارشناسی ادبیات :1396-97
- داور جشنواره بین المللی نامه ای به امام رضا1390- 1398
- داور جشنواره شعر سراسری علوی سالهای 88-1387
- داور جشنواره بین المللی شعر فجر1387
- شاعر برگزیده انقلاب سال 1386
- داورجشنواره اشک انار(شعر دفاع مقدس)1386
- نفراول جشنواره قرآن و عترت و دانشجویان و طلاب سراسر کشور1384
- جایزه بهترین شعر سال کودک و نوجوان از جشنواره مطبوعات تهران سال 96
- نفر اول چند دوره شعر دانش آموزی سراسر کشور 1370-74
-کارشناس کتاب بنیاد حفظ وارزش های دفاع مقدس 91-97
- برگزیده چند دوره جشنواره های شعر علوی، شعر رضوی ، شعر پایداری ، شعر جوان هرمزگان
- خبرنگار برتر در جشنواره تولیدات مراکزصداو سیما سال1388
- خبرنگاربرتر در حشنواره بین المللی امام رضا 1388
- خبرنگار برتر در جشنواره تولیدات مراکز صداو سیما سال 1385
- شاعر برتر در سومین هماییش سوختگان وصل یادمان شهید ابوترابی - فصل صبوری - سال 82
- شعر خوانی در پیشگاه مقام معظم رهبری سال 1386-1392
- ساخت بیش ازپنجاه آهنگ از ترانه های مریم رزاقی....درسازمان صداو سیما
مستندها :
مستندسو: تهیه کننده و کارگردان، بهترین فیلم در دو فصل از جشنواره استعدادهای مستقل آمریکا
مستند اویا : تهیه کننده و کارگردان، جایزه بهترین کارگردانی مستند در جشنواره فیلم پروین اعتصامی ،سال 93، فینالیست فستیوال استیف ایتالیا، کار فیلم هند،
مستند خاتون ددا : تهیه کننده و کارگردان، فینالیست جشنواره فیلم گوانجو سال 92
بی بال پریدن: تهیه کننده و کارگردان، جایزه بهترین تصویربرداری از جشنواره نماز و نیایش سال 88
-مستند زخمه ، 1398. فینالست جشنواره راه ابریشم استانبول ، فینالیست جشنواره سیسیلی ایتالیا و آمریکا
مستند سیزده قسمتی نووری ، مازندران 1394-95
مستند پنج قسمتی "ری را"، شبکه یک 1398-99
مستند اندوه جنگل 1401
مستند میرکا ، با سرمایه گذاری انجمن سینما جوان 1397
نماهنگ
مستندسو: تهیه کننده و کارگردان، بهترین فیلم در دو فصل از جشنواره استعدادهای مستقل آمریکا
مستند اویا : تهیه کننده و کارگردان، جایزه بهترین کارگردانی مستند در جشنواره فیلم پروین اعتصامی ،سال 93، فینالیست فستیوال استیف ایتالیا، کار فیلم هند،
مستند خاتون ددا : تهیه کننده و کارگردان، فینالیست جشنواره فیلم گوانجو سال 92
بی بال پریدن: تهیه کننده و کارگردان، جایزه بهترین تصویربرداری از جشنواره نماز و نیایش سال 88
-مستند زخمه ، 1398. فینالست جشنواره راه ابریشم استانبول ، فینالیست جشنواره سیسیلی ایتالیا و آمریکا
مستند سیزده قسمتی نووری ، مازندران 1394-95
مستند پنج قسمتی "ری را"، شبکه یک 1398-99
مستند اندوه جنگل 1401
مستند میرکا ، با سرمایه گذاری انجمن سینما جوان 1397
نماهنگ اقیانوس بی پایان 1398، جایزه بهترین نماهنگ از جشنواره های معتبر
نماهنگ آفتاب وطن 1398،جایزه بهترین نماهنگ از جشنواره های معتبر کشور