شمارش معكوس براي پرواز تهران- پاريس
٢٤٣ هزار بازديد‌كننده در ٥ ماه
تشكيل صفي طويل از بازديدكنندگان در مقابل موزه ملي ايران، اتفاقي نادر براي موزه‌هاي كشور بود كه در روز اول فروردين باعث شگفتي بسياري از فعالان فرهنگي شد. اين اتفاق در روزهاي ديگر نوروز هم تكرار شد، در دو ماه نخست برگزاري نمايشگاه بالغ بر ١٧٠ هزار نفر از اين نمايشگاه بازديد كردند كه بخش اعظمي از آنها در تعطيلات نوروز به اين نمايشگاه رفتند. روزهاي پاياني نمايشگاه لوور در تهران در حالي سپري مي‌شود كه همچنان بازديد‌كنندگاني از شهرهاي مختلف ايران به بازديد آن مي‌آيند. نوكنده رييس موزه ملي ايران معتقد است: «اين نمايشگاه استقبال كم‌نظيري داشت. براي نخستين‌بار بود كه شواهد باستان‌شناسي از فرهنگ‌هاي كهن جهان در يك‌جا به نمايش درمي‌آمد و استقبال بازديدكنندگان ايراني از اين رويداد، پيام روشني دارد. اين بازديدكنندگان از برگزاري نمايشگاه بين موزه‌اي ساير كشورها حمايت مي‌كنند و علاقه‌مند هستند كه ساير فرهنگ‌ها را بشناسند.» نمايشگاه حتي در روزهاي اول هفته، لحظه‌اي خالي از بازديد‌كننده نيست. طبق اعلام مدير موزه ملي ايران بالغ بر ٢٤٣ هزار نفر در طول برگزاري اين نمايشگاه از آن بازديد كرده‌اند. ميزان بازديد از موزه ملي ايران هم در طول برگزاري اين نمايشگاه افزايش چشمگيري داشته و به گفته مدير اين موزه، ركورد بازديد از اين موزه در ماه‌هاي گذشته شكسته است. هر چند استقبال مردم از يك نمايشگاه باعث خوشحالي بود، اما در عين حال موجب ايجاد نگراني‌هايي هم براي موزه ملي ايران و آثار موجود در نمايشگاه لوور شد.
«لوور در تهران» قرار بود تا نيمه خرداد در موزه ملي بماند و سپس سفري به موزه بزرگ خراسان داشته باشد، اما با تصميم مديران ميراث فرهنگي در تهران ماندگار و تاريخ برپايي‌اش تا ٨ مرداد تمديد شد. معاون ميراث فرهنگي كشور دليل لغو سفر آثار لوور به خراسان را عدم حمايت شركت‌هاي بيمه‌اي براي بيمه آثار نمايشگاه اعلام كرد. اين در حالي است كه برگزاري اين نمايشگاه در موزه كم‌رمق خراسان مي‌توانست جاني دوباره به حوزه فرهنگ در اين استان ببخشد.
بازديد وزير در وقت اضافه
در طول اين چند ماه موزه ملي ايران روزهاي پر‌ترددي را از سر گذراند. بازديدكنندگان از هر طيفي به بازديد اين موزه آمدند، از چهره‌هاي سياسي تا سلبريتي‌هاي ورزشي و هنري به خيابان سي تير و موزه ملي ايران آمدند، جايي كه شايد براي نخستين‌بار در آن حضور پيدا مي‌كردند. كساني راه‌شان در اين مدت به موزه ملي ايران افتاد كه معمولا خبري در مورد ارتباط‌شان با ميراث فرهنگي و موزه‌ها منتشر نمي‌شود. علي دايي از جمله اين افراد بود كه به همراه خانواده به بازديد اين نمايشگاه و موزه ملي ايران رفت. نمايندگان مجلس و شوراي شهر نيز از چهره‌هايي بودند كه كمتر خبري از حضورشان در موزه‌ها منتشر مي‌شود. اما عجيب‌تر از تمام اينها، بازديد وزير ارشاد در وقت اضافه بود. سيد عباس صالحي، وزير ارشاد چهار ماه پس از افتتاح «لوور در تهران» روز دوم تيرماه به بازديد نمايشگاهي رفت كه بي‌اغراق يكي از مهم‌ترين رويدادهاي فرهنگي ماه‌هاي اخير كشور است.
ديپلماسي فرهنگي و تاثير بر سياست
نمايشگاه لوور در تهران در شرايطي افتتاح شد كه روابط ايران و فرانسه به دلايلي با چالش‌هايي روبه‌رو بود. تاكيد بر ديپلماسي فرهنگي در جهاني كه هر روز از گوشه‌اي از آن نداي جنگ بلند است، مي‌تواند زمينه‌ساز صلحي پايدار باشد. زبان مشترك فرهنگ پاي «ژان ايو لو دِريان» وزير امور خارجه اين كشور را به موزه ملي ايران باز كرد تا در نخستين سفرش به ايران در سخنراني افتتاحيه‌اش بگويد: «تبادلات سياسي بين كشورها نيازمند داشتن ديالوگ و گفت‌وگو است. براي كشور ما و ايران اين مساله از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. قطعا در روابط بين‌المللي ديپلماسي فرهنگي نقش قدرتمندي داشته و يكي از روش‌ها براي توسعه روابط بين كشورهاست.»
رسانه‌هاي سياسي دنيا اين رويداد فرهنگي را زمينه‌اي براي بهبود روابط سياسي ميان دو كشور دانستند. نمايشگاهي كه «گاردين» آن را نخستين نمايشگاه بزرگي دانست كه توسط يك موزه مهم غربي در ايران برگزار شده است و معتقد بود كه اين رويداد موجب شكوفايي ديپلماسي فرهنگي ميان ايران و فرانسه مي‌شود. «لاپرسه» ايتاليا هم نوشت تهران ميزبان اولين نمايشگاه بزرگ هنر غرب در اين كشور است. اين اشياء همگي از فرانسه به ايران رفته‌اند و روي سياست فرهنگي ميان دو كشور تمركز دارند. روزنامه «لارپوبليكا» هم با تاكيد بر نقش ديپلماسي فرهنگي در برگزاري اين نمايشگاه نوشت: «اين نمايشگاه كه با هدف تقويت هر چه بيشتر مناسبات بين فرانسه و ايران برگزار شده، نشان‌دهنده بهره‌برداري خوب پاريس از گنجينه‌هاي هنري خود در خاورميانه است.»
«آرتريبونه» اما به حواشي پيشينه فرهنگي بين دو كشور و فعاليت باستان شناسان فرانسوي در ايران اشاره‌اي داشت و ضمن بيان اينكه فرانسه چند دهه متهم به خروج هزاران اثر هنري از ايران بود، نوشت: «دو نمايشگاه تهران و لانس (نمايشگاه «امپراتوري گلهاي سرخ» كه با نمايش آثار هنري دوره قاجار، همزمان با نمايشگاه «لوور در تهران»، در شهر لانس فرانسه برگزار شد) پس از سال‌هايي كه از منظر روابط فرهنگي با پيچيدگي‌هايي همراه بود، اين دو نمايشگاه با جو آرامي برگزار شدند. ايران از قرن نوزدهم ميلادي به مكاني مطلوب براي كاوش‌هاي باستان‌شناختي فرانسويان تبديل شد. از نيمه قرن نوزدهم براساس حكمي، باستان‌شناسان فرانسوي اين اجازه را داشتند كه تمام آن‌چيزي را كه در جريان حفاري‌هاي خود در سايت‌هاي ايراني كشف مي‌كنند به فرانسه منتقل كنند. بخش اعظمي از آثار ايراني كه در حال حاضر در سالن‌هاي لوور نگهداري مي‌شوند، در همين دوره به لوور منتقل شده‌اند. از جمله «قانون حمورابي» كه يكي از باستاني‌ترين قوانين نگاشته شده بشري است.»
از لوور تهران تا لوور پاريس
در ماه‌هاي گذشته جايي در مورد نمايشگاه نشنيده و تبليغي نديده. «آمده بودم اين حوالي براي يك جلسه‌اي، بعد با همكارم تصميم گرفتيم بازديدي از موزه‌هايي كه در اين محدوده قرار دارد داشته باشيم، موزه ملك و پست را ديديم و آمديم اينجا متوجه شديم كه چنين نمايشگاهي اينجا برپاست.» لوور پاريس را ديده، مي‌گويد اينجا اشيا و فضا به با شكوهي موزه لوور نيست. انتقاد دارد از اينكه اشيا از تنديس و تابلو نقاشي و كتيبه همه كنار هم بدون رده‌بندي زماني و تمدني خاصي چيده شده‌اند، نمي‌داند كه روال چيدمان نمايشگاه به چه صورت طراحي شده، نمي‌داند كه نمايشگاه «لوور در تهران» روايتگر شيوه شكل‌گيري موزه لوور است.
- زيرنويسها يا كاتالوگ راهنماي موزه را مطالعه نكرديد؟
- زيرنويس اشيا رو ديدم اما كاتالوگ و تابلوهاي راهنما رو نه! فرصت نشد!
دختر نوجوان همراه مادرش با دقت زيرنويسها را مطالعه مي‌كند و با علاقه و اشتياق تمام جزييات نمايشگاه را از نظر مي‌گذراند، بيشترين توقف را مقابل تنديس ابوالهول دارند. بعد از بازديدشان، مادر كه در سالن انتهايي نمايشگاه در حال استراحت است، مي‌گويد: «دخترم چند ماهه كه مدام مي‌گه بريم نمايشگاه لوور اما فرصتش پيش نمياد.» دختر توضيح مي‌دهد كه اخبار نمايشگاه را در فضاي مجازي دنبال كرده و وقتي خبر تمديد نمايشگاه را شنيده بالاخره برنامه‌ريزي كرده تا فضاي لوور را در تهران تجربه كند: «پدرم لوور پاريس رو ديده، هر بار خاطراتش رو تعريف مي‌كرد من بيشتر علاقه‌مند مي‌شدم كه لوور رو ببينم، اينجا خيلي شبيه لوور نيست، اما خب آثار لوور اينجا هست ديگه.»
نمايشگاه مجهز به QRCODE است و بازديدكنندگان مي‌توانند از طريق اپليكيشن‌هاي موجود، توضيحات مكتوب و صوتي مربوط به آثار نمايشگاه را در تلفن همراه‌شان دريافت كند، اتفاقي كه در بسياري از موزه‌هاي دنيا مرسوم است، اما يكي از بازديدكننده‌ها مي‌گويد: «كي حوصله داره اپليكيشن نصب كنه.» فاصله موزه‌هاي ايران با استانداردهاي جهاني آنقدري هست كه بشود ساعت‌ها در مورد آن سخن گفت. اما در عين حال موضوع فرهنگ بازديد از موزه در ميان بازديدكنندگان هم مطرح است. موضوعي كه در نمايشگاه لوور در تهران بيشتر از هميشه به چشم آمد. در تعطيلات نوروز تصويري از بازديدكنندگان نمايشگاه لوور منتشر شد- قرار دادن كودك روي پايه يكي از آثار براي گرفتن عكس- كه علاوه بر نگراني‌هايي كه ايجاد كرد، نشان از فقر فرهنگي جامعه براي حضور در موزه‌ها داشت. لوور پاريس به تهران آمد و در سطح قابل قبولي آثار را به نمايش گذاشت و به بازديدكنندگان خدمت‌رساني كرد، اما هنوز بسياري از مردم جامعه نمي‌دانند رفتار صحيح در موزه چيست؟ و اين عدم آگاهي عمومي در مورد موزه، نشان از نبود آموزش‌هاي لازم در اين زمينه در سيستم رسمي آموزشي كشور دارد.
كودكان در لوور
نمايشگاه لوور تنها نام اين موزه شاخص جهان را يدك نمي‌كشد، بلكه سعي كرده تا با استانداردهاي جهاني يك موزه همراه شود. در همين راستا در روز جهاني موزه، كودكان را دعوت كرد تا بعد از آشنايي با داستان اشياي موجود در نمايشگاه، برداشت خود را از آن شيء در حجم‌هاي گلي دوباره خلق كنند يا با تهيه تصاويري، آنچه از اين نمايشگاه ديده‌اند را با دوربين يا تلفن همراه بزرگ‌ترها ثبت كنند. در نهايت آثاري توسط كودكان خلق شد كه توانست راهروي انتهايي نمايشگاه را به خود اختصاص دهد. نمايشگاه «لوور از نگاه من» آثار عكاسي و تجسمي كودكان را در بازديد از نمايشگاه «لوور در تهران» به نمايش گذاشته است. آثاري از حجم‌هاي گِلي كه كودكان با الهام از آثار نمايشگاه خلق كرده‌اند نشان‌دهنده برداشتي است كه از آثار نمايشگاه داشتند. با وجود اينكه در بعضي موارد- به دليل قرار گرفتن اشيا در ويترين‌هايي با پايه‌هاي بلند و شرايط نمايش آثار- ديد مناسبي به آثار نداشتند، به خوبي توانسته‌اند آثار را درك و دوباره آن را با ذهن كودكانه‌شان خلق كنند. در موزه‌هاي دنيا بخش‌هاي مختلفي به كودكان اختصاص پيدا مي‌كند، اما در ايران به جز موارد معدود، معمولا حضور كودكان در موزه‌ها توسط مديران چندان مورد توجه نيست، در حالي كه در دنيا موزه‌ها به عنوان نهادي آموزشي، مكمل آموزش‌هاي رسمي هستند. بازديد از نمايشگاه آثار كودكان پس از بازديد از نمايشگاه لوور علاوه بر اينكه بازديدكنندگان را شگفت‌زده مي‌كند، مي‌تواند اين نهيب را به مديران ميراث فرهنگي كشور بزند كه فكري براي حضور موثر كودكان و ارايه آموزش‌هايي به آنها در موزه‌ها كنند.
نمايشگاه «لوور از نگاه من» آثار عكاسي و تجسمي كودكان را در بازديد از نمايشگاه «لوور در تهران» به نمايش گذاشته است. آثاري از حجم‌هاي گِلي كه كودكان با الهام از آثار نمايشگاه خلق كرده‌اند نشان‌دهنده برداشتي است كه از آثار نمايشگاه داشتند.
با وجود اينكه در بعضي موارد- به دليل قرار گرفتن اشيا در ويترين‌هايي با پايه‌هاي بلند و شرايط نمايش آثار- ديد مناسبي به آثار نداشتند، به خوبي توانسته‌اند آثار را درك و دوباره آن را با ذهن كودكانه‌شان خلق كنند.
اين نمايشگاه علاوه بر اينكه بازديدكنندگان را شگفت‌زده مي‌كند، مي‌تواند اين نهيب را به مديران ميراث فرهنگي كشور بزند كه فكري براي حضور موثر كودكان و ارايه آموزش‌هايي به آنها در موزه‌ها كنند.