زنان سرزمینم را بشناس!

همین چند روز پیش خبر آمد که پخش سریال «شبکه مخفی زنان» دوباره از سر گرفته خواهد شد. خبری که پیش از این هم درباره این سریال شنیده شده بود اما نهاد توقیف‌کننده باز هم صلاح ندانست که سریال در مردادماه به پخش بازگردد و حالا قرار است ۱۰ اپیزود باقی‌مانده آن دوباره پخش شود.

پخش «شبکه مخفی زنان» که افشین هاشمی آن را ساخته پیش از حوادث سال ۱۴۰۱ آغاز شد. حتی ساخت سریال هم مربوط به زمانه‌ای دیگر بود اما اتفاقات شهریور ۱۴۰۱ و رویدادهای بعد از آن، نه تنها جامعه ایرانی که، سریال هاشمی را هم به کلی تحت تاثیر قرار داد. حالا خبر رسیده این سریال قرار است دوباره از قسمت ۲۱ پخش خود را آغاز کند، یک بازیگر آن از ایران مهاجرت کرده، بازیگر مهم دیگر سریال ممنوع‌الکار است و موضوع آن هم درباره زنانی است که در دوران رضاشاهی در جست‌وجوی عضویت در تشکلی ویژه «بانوان» بودند.

افشین هاشمی در آثاری که پیش از این سریال ساخته بود، به خوبی نشان می‌داد که راه کارگردانی بر اساس مضامین مورد نظر جامعه را می‌شناسد. او در «شبکه مخفی زنان» دقیقا به سراغ همه سوژه‌هایی رفته که در حالت عادی بدون مشکل به نظر می‌رسند؛ هاشمی گوشه‌ای از تاریخ ایران را برای زمان گذراندن داستان خود انتخاب می‌کند که معمولا روی خوشی به آن نشان داده نشده است. این دوران لحظات شکل‌گیری نهادهایی در ایران است که قرار بود امر توسعه آمرانه و از بالا به پایین را تسریع ببخشند. او بر روی موضوع زنان دست می‌گذارد و تلاش آنان برای رویارویی با یک جامعه مردسالار و برای شخصیت اصلی داستان خود هم مردی را انتخاب می‌کند که قرار است بر بالای تشکلی زنانه و ترقی‌خواه بنشیند، به خوبی فرانسه صحبت می‌کند، با ایده‌های مدرنسیم قرابت دارد اما در زندگی شخصی ۴ بار ازدواج کرده و برای رسیدن به رویای پسر داشتن، ۷ دختر دارد و یک فرزند هم در راه است. داستان آنجا جذاب می‌شود که زنان میرزا محمود زنبورکچی (با بازی سیامک انصاری) اطلاعی از یکدیگر ندارند و او حالا در طمع برای زنی مدرن و امروزی و از فرنگ برگشته است.

افشین هاشمی با هوشیاری مثال زدنی در ابتدای هر قسمت مدلی متفاوت از «آنچه گذشت» قرار می‌دهد و برای مخاطبش پرده‌های مختلف داستان ۳۰ پرده‌ای «شبکه مخفی زنان» را روایت می‌کند.

در این میان او در هر اپیزود در میانه داستان‌های میرزا محمود و همه زن‌هایی که اطرافش هستند، نگاهی ویژه به زنان شهیر ایرانی دارد که در میانه روایت مورخان و داستان‌های رمان‌نویسان ذکری از آنان رفته اما کمتر به قالب تصویر در آمده‌اند. چنان این روایت در سریال سریع و کوتاه اما تاثیرگذار است که مخاطب راهی جز شناسایی زنان این سرزمین ندارد. متاسفانه اگر مخاطب دقیقی باشید متوجه حجم سانسور به خصوص در برخی قسمت‌ها و درباره بعضی از این زنان خواهید شد. اما همین تلنگر هم برای اهل کاوش کافی خواهد بود.

باران کوثری در این سریال نقش پروین اعتصامی، وارتو طریان، ایران تیمورتاش، پرخیده، نصرت‌الملوک کاشانچی، پری آقابایُف، نیمتاج سلماسی، سکینه پری، گلی ممدقلی، لیدا ماطاووسیان، ماری کوری و... را بازی کرده است. زنانی که هر یک از آنها تاثیری در تاریخ این سرزمین به جا گذاشته‌اند و «شبکه مخفی زنان» آنان را هوشیارانه در قاب تصویر قرار می‌دهد. این ترکیب را در کنار صادق رضازاده شفق، جهانگیرخان صور اسرافیل، محمدحسین لقمان ادهم، مشکوة‌الدوله، آنتوان سوریوگین، رضا کمال شهرزاد، خاچیک مادیکیانس، یاور فرخزادی، علی‌اکبر داور، ویلیام شکسپیر، ابراهیم مرادی، پزشک احمدی، علی پرتو اعظم، ارنست امیل هرتسفلد و... که رضا بهبودی نقش آنها را بازی کرده، قرار دهید تا بدانید در یک سریال چگونه می‌توان تاریخ مردمان نامی یک سرزمین را روایت کرد.

با همه این تعاریف و ویژگی‌ها می‌توان گفت «شبکه مخفی زنان» از نوع خاص روایتش ضربه می‌خورد. متن این سریال را محمد رحمانیان نوشته است. کارگردان و نویسنده معروف تئاتر ایران که زبانی فاخر، آهنگین و در کنار طنزی تلخ را برای «شبکه مخفی زنان» برگزیده است. این زبان با همه ویژگی‌هایی که دارد و اتفاقا مناسب چنین متنی است، چندان نمی‌تواند در جامعه ایرانی همه‌گیر شود. شبکه نمایش خانگی و سریالش‌هایش امروز بازتابی مهم و گیرا از شکل توجه جامعه ایرانی است اما این سریال نتوانسته میزان تاثیرگذاری بر مخاطب ایرانی را از حدی بالاتر ببرد. شاید معیار کمّی مشخصی از این تاثیرگذاری نتوان به دست داد اما از سطح گفتگوها درباره این سریال می‌توان متوجه چنین رویدادی شد.

نکته کلیدی دیگر درباره «شبکه مخفی زنان» به استفاده از موسیقی صحنه‌ای آن باز می‌گردد. افشین هاشمی هم مانند سروش صحت پیش از این نشان داده که به استفاده متفاوت از موسیقی در آثار خود علاقه و توجه ویژه‌ای دارد. این علاقه به اندازه‌ای است که او گروه «ولشدگان» را در قالب شخصیت‌هایی از داستان قرار داده که در تلاش هستند بتوانند مجوز فعالیت بگیرند. آنها در صحنه‌های مورد نیاز موسیقی هم اجرا می‌کنند و اتفاقا ترانه‌های انتخاب شده هم در راستای ماجراهای «شبکه مخفی زنان» قرار دارد.

هر چند که داستان این سریال بر اساس شخصیت میرزا محمود، زنان او، کسانی که زن او نیستند و آرزوی داشتن فرزند پسر بنا شده اما کارکرد اصلی «شبکه مخفی زنان» در تشکیل همین شبکه‌ای است که وقتی به قسمت بیستم برسید به تدریج آن را درک خواهید کرد. اجازه دهید دوباره به خلاصه داستان سریال آن‌گونه که معرفی شده نگاهی داشته باشیم: «وزارت فرهنگ و هنر در سال ۱۳۱۰ تصمیم به تشکیل کانون بانوان گرفته تا با تشکل‌های مشابه رقابت و سپس آن‌ها را حذف کند. میرزا محمود زنبورکچی کارمند عالی‌رتبه اداره سجل احوال، دعوت می‌شود تا در کنار دلبرجان تاجرباشی مسئولیت انتخاب اعضا و سپس فعالیت کانون را بر عهده بگیرد و...» اینجاست که همان تفاوت زبان سریال خود را نشان می‌دهد. رحمانیان و هاشمی تصویری از یک کانون بانوان در سال ۱۳۱۰ را به ما نشان می‌دهند که هر چند به طبع یک اثر نمایشی اغرق شده است اما درست همان‌جایی قرار دارد که باید باشد. زنانی که رو به دوربین مشکلات و مسائل خود را روایت‌گری می‌کنند و در سایه همین روایت‌گری است که شبکه آنان شکل خواهد گرفت. «شبکه مخفی زنان» از آن دست سریال‌هایی است که هر چند در قیاس شبکه نمایش خانگی بلند به حساب می‌آید اما تماشای آن هیچ ضرری برای هیچ قشری از جامعه ایرانی نخواهد داشت.