داستان پر فراز و نشیب چای؛ از امپراطور چین تا محمد میرزای کاشف‌السلطنه!

 فرادید| وقتی صحبت از چای به میان می‌آید، کمتر کسی پیدا می‌شود که همان لحظه دلش نخواهد یک استکان چای لب‌سوز، تازه‌دم و خوشرنگ مقابلش نداشته باشد. چای به‌خصوص در میان ایرانیان نوشیدنی بدون رقیبی است که سال‌هاست یکه‌تاز میدان است و در فصل گرما و سرما همچنان محبوب‌ترین و دل‌انگیزترین نوشیدنی برای رفع عطش است. یک استکان چای همیشه بهانه بسیاری از گفت و گوهای دوستانه، دورهمی، درد و دل و رازهای نگفته است. اما جالب است بدانید که داستان پیدایش چای و رسیدنش به ایران بسیار دل‌انگیز و شنیدنی است که قصد داریم در این مطلب به آن بپردازیم؛ پس در ادامه با ما همراه باشید.

اما از افسانه‌های مربوط به پیدایش چای که بگذریم، تولید چای از برگ درختچه‌های کاملیاسیننسیس در کشور چین از قرن چهارم شروع شد و تا قرن هشتم به رونق رسید. در این زمان مردم چین که در ابتدا چای را به عنوان نوشیدنی دارویی استفاده می‌کردند، کم کم از چای به عنوان یک نوشیدنی نشاط‌آور در طول روز استقبال کردند. امپراطور وقت چین در آن زمان به صورت کامل بر روند تولید و آماده کردن چای نظارت داشت و قوانین خاصی را برای جمع‌آوری برگ درخت چای وضع کرد. یکی از این قوانین سختگیرانه این بود که زن‌های جوان باید به چیدن برگ‌ها می‌پرداختند و قبل از شروع کار نباید سیر، پیاز و غذاهای ادویه‌دار می‌خوردند تا مبادا انگشت‌هایشان بو بگیرد و برگ‌های چای را آلوده کند.

سال‌ها بعد یک نویسنده چینی به نام «لویو» اولین کتاب مستند را درباره چای با نام «چاچینگ» نوشت و به این صورت دولت‌های اطراف چین نیز با چای آشنا شدند. ازجمله آنها راهبان بودایی ژاپنی بودند که بعد از سفر به چین گیاه چای را به کشورشان آوردند و مورد استقبال بسیار زیاد مردم ژاپن قرار گرفت. ژاپنی‌ها به قدری به نوشیدن چای علاقه پیدا کردند که اتاق‌های خاصی را برای سرو چای در حیاط خانه‌شان اختصاص دادند و در اواخر قرن پانزدهم مراسم ویژه‌ای را به نام چانویو برای سرو چای پایه‌گذاری کردند. چای ژاپنی در مقایسه با چای چینی مزه شیرین و قوی‌تری داشت.

اگر بخواهیم درباره ورود چای به ایران صحبت کنیم، زمان دقیق و مشخصی برای آن وجود ندارد. برخی از مورخان معتقدند که ورود چای به ایران به اوایل حکومت صفویان برمی‌گردد و اولین نشانه‌های وجود چای در ایران مربوط به قرن شانزدهم میلادی است. در سفرنامه‌ای که «آدام اولئاریس» نوشته است، به وجود مکان‌هایی شبیه به چایخانه در عصر صفویان اشاره شده است که چای را از کشور چین وارد می‌کردند و ظاهرا در آن زمان نوشیدنی گران قیمتی به شمار می‌رفت.

یکی دیگر از گمانه‌های ورود چای به ایران مربوط به جاده تاریخی ابریشم است که بخشی از مسیر آن از ایران می‌گذشت و کالاهای تجاری زیادی در این میان رد و بدل می‌شد که یکی از آنها برگ‌های درخت چای بود و اولین بذر چای در سال 1899 میلادی در ایران کشت شد. همچنین در زمان قاجار شخصی به نام محمد میرزا قوانلو معروف به کاشف السلطنه (پدر چای ایران) که سفیر ایران بود، سفری به هندوستان داشت و بعد از آن توانست نهال‌های درخت چای را از هند به شمال ایران بیاورد و به این ترتیب کاشت و پرورش چای ایرانی در گیلان رونق گرفت.

امروزه ایران، چین، ژاپن، روسیه، ترکیه، مراکش و انگلستان سرانه بیشترین مصرف چای دنیا را دارند و بزرگترین تولید کنندگان چای در دنیا به ترتیب کشور چین با تولید بیش از 2 میلیون کیلو چای در سال، هند، کنیا، سریلانکا با تولید چای مشهور سیلان و کشور ویتنام هستند. روز 15 دسامبر نیز که مطابق با 25 آذر ماه است، با نام روز جهانی چای در دنیا نام‌گذاری شده است. در پایان این مطلب توصیه می‌کنیم حتما یک فنجان چای خوشرنگ و معطر بنوشید!