زاینده رود ایران

 18 مهرماه روز نکوداشت زاینده‌رود است، زاینده‌رودی که نماد هویت و فرهنگ ایران است اما حال و روز خوشی ندارد و سال هاست با مدیریت غلط جریان آب در آن به صورت مقطعی باز و بسته می‌شود و خشکی اش به بحران محیط زیستی تبدیل شده است. زاینده رود مانند دریاچه ارومیه و تمام منابع طبیعی کشورمان متعلق به تمام مردم ایران بوده و اهمیت آن برای ایران و اصفهان بسیار زیاد است. روز ۱۸ مهر ماه در سال ۱۳۸۲ از سوی تشکل‌های زیست‌محیطی استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری به عنوان «روز نکوداشت زاینده‌رود» نامگذاری شد. نخستین تجمع و راهپیمایی به این مناسبت در ۱۸ مهر ماه همان سال توسط تشکل‌های زیست‌محیطی استان اصفهان در کنار بستر خشک زاینده‌رود در شهر اصفهان، که ۴ سال از شروع خشکی‌های بلند مدت آن گذشته بود، انجام شد. زاینده رود از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در کل مسیر را از دست داده و خشک شده است و گاها برای آبیاری محصولات کشاورزان شرق و غرب اصفهان بازگشایی می‌شود. باشکوه‌ترین و مهم‌ترین اجتماع ویژه زاینده رود در ۲۸ آبان سال ۱۴۰۰ صورت گرفت، کشاورزان اصفهانی با اعلام فراخوان بر بستر خشک زاینده‌رود تجمع کردند و از مردم خواستند تا به آنها ملحق شوند، این تجمع با استقبال چند هزارنفری شهروندان اصفهانی مواجه شد و یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات محیط زیستی در ایران لقب گرفت. زاینده رود رود دائمی است و جریان آن قرن‌ها قدمت دارد.

این رود از زردکوه بختیاری در ارتفاع بالاتر از 4000 متر سرچشمه می‌گیرد و به تالاب گاوخونی می‌ریزد.  قدمت تالاب گاوخونی و زردکوه میلیون‌ها سال است و وسعت تالاب گاوخونی ۴۷۶ کیلومتر مربع است و به دلیل خشکی زاینده رود 99 درصد این تالاب خشک شده ا ست. بارگذاری بیش از اندازه بر این رودخانه و طرح‌های انتقال آب سبب شده تا زاینده رود و تالاب گاوخونی روی خوش نبینند و خشکی آنها خطرات جدی زیست محیطی، فرونشست، ایجاد کانون گردوغبار، مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیاری را برای اصفهان و 6 استان همجوارش به وجود آورد. کاربران شبکه‌های اجتماعی با هشتگ‌های «زاینده رود من کو؟»  «زاینده رود را زنده می‌خواهیم از سرچشمه تا پایاب»، «زاینده رود ایران» و «زاینده رود رودخانه فصلی نیست» اهمیت این رود مهم تاریخی را متذکر می‌شوند زاینده رود بخش مهمی از محیط زیست و اقلیم شهر اصفهان (میراث تاریخی ایران) را تشکیل می‌دهد در صورتی که جریان دائمی آب به زاینده رود بازنگردد شهر اصفهان در آینده‌ای نه چندان دور به طور کامل تخریب و تمامی بناهای ارزشمند تاریخی این شهر از میان خواهد رفت. زاینده رود، رودی مهم و متعلق به تمام مردم ایران است و جریان دائمی آن مطالبه مردمی است.  از هنرمندان، نویسندگان و فعالان محیط زیست درخواست کردیم تا نوشته ای برای زاینده رود بنویسند. الهام طهموری، مهران نائل، سپهر سلیمی و ایمان ابراهیمی این دعوت را پذیرفته و نوشته‌هایی برای زاینده رود و ویژه روز نکوداشت این رود برای رویداد امروز ارسال کرده اند.

 مهران نائل

 بازیگر

 کامم از تلخیِ غم چون زهر گشت

 بانگ نوشِ شاد خواران یاد باد

 گر چه یاران فارغ‌اند از یاد من

 از من ایشان را هزاران یاد باد

 مبتلا گشتم در این بند و بلا

 کوشش آن حق‌گزاران یاد باد

 گر چه صد رود است در چشمم روان

زنده رود باغ‌کاران یاد باد

با صدای استاد محمدرضا شجریان

ایمان ابراهیمی

فعال محیط‌زیست و مدیرعامل انجمن پرنده نگری و پرنده شناسی آوای بوم

زاینده‌رود بستر امنی بود برای هزاران پرنده مهاجر که مهمان و امانتی بین‌المللی در اصفهان بودند. خشکی زاینده‌رود، گرفتن جان این موجودات زیبا و خیانت‌درامانت کشورهای پر تلاش در حفاظت نسل پرندگان مهاجر است.

 الهام طهموری

بازیگر

تولد ۱۶ سالگی‌ام بود، باران بهاری خیلی قشنگی می‌آمد، با دوستم تصمیم گرفتیم از مدرسه که خیابان سید علی خان بود، تا پل خواجو پیاده بریم و تولدم را کنار زاینده‌رود زیر باران جشن بگیریم، هرگز آن تولدم را فراموش نمی‌کنم، سطح آب رودخانه آن‌قدر بالا آمده بود که پیاده‌روی کنارش غرق شده بود.

رفتم روی پیاده‌رو ایستادم، تا بالای مچ پایم توی آب بود و باران روی سرم می‌بارید، به پل نگاه کردم و آرزو کردم اصفهان همیشه باران بیاید و رودخانه همین‌قدر پر آب باشد، ولی متأسفانه آرزوی ۱۶ سالگی من در پس تصمیمات اشتباه مسئولین به خاک نشست و الان زاینده‌رود زیبا فقط یک رؤیاست...

سپهر سلیمی

 فعال محیط‌زیست

زاینده‌رود، مهم‌ترین رود تمدن‌ساز مرکز ایران است. از باغات و طبیعت سرسبز سرچشمه تا اصفهان زیبا، مهد فرهنگ و هنر تا ورزنه و گاوخونی در پایاب، همه مدیون این رود هستند. چنین رودی با چنین جایگاهی باید نقش اصلی در هرگونه برنامه‌ریزی و تغییر در بخش‌های کشاورزی، صنعت و جمعیت داشته باشد. اما متأسفانه رابطه همه ما با زاینده‌رود یک‌طرفه بوده است. از توسعه غیراصولی کشاورزی تا بهره‌برداری برای صنعت گرفته تا تجاوز به حریم طبیعی رودخانه و افزایش جمعیت در اصفهان، همه‌وهمه نشان می‌دهد ما این میراث طبیعی جهانی را فدای منافع زودگذر و ناپایدار خودمان کرده‌ایم. سال‌هاست همه شعار حمایت و حفاظت از زاینده‌رود می‌دهند اما در عمل اتفاقات دیگری می‌افتد و افزایش بارگذاری و بهره‌کشی از تن کم‌جان زاینده‌رود همچنان ادامه دارد.

تمدن‌ها در کنار رودها متولد می‌شوند و با خاموشی رودها از بین می‌روند. بدون زاینده‌رود، اصفهانی وجود نخواهد داشت. ای‌کاش به این درس تاریخ باور داشتیم.