سناریوهای دوگانه تجارت در شرایط تحریم
اقتصاد ایران در ماه‌های آینده وارد فار اول تحریم‌های امریکا خواهد شد. با این همه قائم‌مقام سازمان توسعه تجارت هم مانند خیلی‌های دیگر می‌گوید ایران آماده رویارویی با شرایط جدید است و حتی از تدوین دو سناریو خوش‌بینانه و بدبینانه هم برای تجارت کشور خبر می‌دهد. آنچنان که از فحوای سخنان محمدرضا مودودی بر می‌آید، بر اساس سناریو خوش‌بینانه ایران می‌تواند جریان تجارت خود با برخی کشورها را با وجود فشار امریکا حفظ کند. بر اساس سناریو بدبینانه اما تجارت خارجی ایران و حتی نقل و انتقال درآمدهای ارزی به داخل با محدودیت جدی مواجه می‌شود و به این ترتیب، «شاید حتی دیگر اولویت اول ایران صادرات نباشد. » این اما در حالی است که تلاطمات اخیر در بازارهای اقتصادی کشور هنوز از تحریم‌ها تاثیر چندانی نپذیرفته‌اند و عمدتا ناشی از سردرگمی جریان نقدینگی بوده‌اند. قائم‌مقام سازمان توسعه تجارت به این موضوع هم اشاره می‌کند و می‌گوید در حال حاضر نگرانی اصلی کشور نه تحریم، که نقدینگی است، «نقدینگی سرگردانی که اگر مدیریت نشود تمام سیاست‌های مالی و پولی دولت در بازارهای داخلی و بین‌المللی را به هم می‌ریزد. »
قائم‌مقام سازمان توسعه تجارت در خصوص تاثیر تحریم‌های پیش‌رو بر روابط تجاری ایران می‌گوید: تحریم‌های این دوره با تحریم‌های دوره پیشین تفاوت‌هایی دارد، زیرا در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 که تحریم‌هایی علیه ایران اعمال شد، کشورهای عربی رفتار پرتنشی در مقابل ایران نداشتند اما امروز می‌بینیم که برخی کشورهای عربی از جمله عربستان در مسیری حرکت می‌کنند که اسراییل و امریکا خواهان آن هستند و این امر می‌تواند فضا را تا حدی متفاوت کند.
به گزارش فارس، محمدرضا مودودی با بیان اینکه در این دوره از تحریم‌ها امریکا به شدت در انزوا قرار گرفته است، می‌گوید: نوع حرکت امریکا در وضع تحریم‌ها علیه ایران کاملا خودسرانه و یک‌جانبه است. از طرفی شرایط امریکا به اندازه گذشته مساعد نیست و اروپا نیز در این فضا احساس بدی نسبت به امریکا دارد. دلیل این موضوع هم آن است که امریکا با خروج خود از برجام و زیرپا گذاشتن یک معاهده بین‌المللی، اساسا کشورهای دیگر را در این پیمان بین‌المللی تحقیر کرده و بدین‌ترتیب هیچ گونه ضمانت اجرایی برای هیچ پیمانی باقی نگذاشته است. او با بیان اینکه اروپا در مورد این رفتار امریکا حیثیتی برخورد می‌کند، گفت: اتحادیه اروپا و کشورهایی که در 1 + 5 طرف ما هستند در این قضیه حق را به جانب ایران می‌دهند.
نگرانی اصلی نقدینگی است
مودودی در مورد تشکیل بازار ثانویه ارزی و فروش اظهارنامه‌های صادراتی با نرخ توافقی بین صادرکننده و وارد‌کننده می‌گوید: در سیاست جدید دولت، قیمت اظهارنامه صادراتی توافقی است و چون اظهارنامه‌های صادراتی برای واردکنندگان غیرنفتی از کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی که به آن صادراتی داشته‌ایم تهیه می‌شود، بنابراین این اظهارنامه‌ها با توجه به هزینه‌های انتقال پول ترجیحا برای واردکنندگانی مناسب‌تر است که می‌خواهند ارز خود را از صادرکننده‌یی دریافت کنند که کالا را به همان کشور صادر کرده است. او این طور ادامه می‌دهد: ما برای تجارت مان در هر حالتی (خوش‌بینانه و بدبینانه) سناریو تعریف کرده‌ایم و امیدواریم که حالت بدبینانه شکل نگیرد و بیشتر کشورهای اروپایی و 1+ 5 را در کنار خودمان داشته باشیم و بتوانیم رابطه تجاری خودمان را حفظ کنیم. او افزود: اساسا امریکا طرف تجاری اصلی ما نیست و اگر این کشور به شرکت‌های بین‌المللی فشار نیاورد، حرف‌هایش بی‌اثر خواهد بود.
او با بیان اینکه اگر فرآیند تولید، صادرات و واردات به صورت کلی دیده شود و این فرآیند درست مدیریت شود مشکلی به وجود نمی‌آید، می‌گوید: مشکل نقدینگی سرگردانی است که به صورت بهمن در حال ریزش است و هر لحظه در حال بزرگ‌تر شدن و خطرناک‌شدن است. قائم‌مقام سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه اکنون مشکل، نرخ ارز رسمی نیست ادامه می‌دهد: اگر نقدینگی سرگردان مدیریت نشود تمام سیاست‌های مالی و پولی دولت در بازارهای داخلی و بین‌المللی به هم می‌ریزد، زیرا ورود این نقدینگی درهر بازاری مثل سکه، ارز، خودرو، بورس و... چالش برانگیز بوده است. این در حالی است که معضل افزایش
روز افزون نقدینگی کشور، پس از افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها در ماه‌های اخیر بیش از پیش توجه‌ها را به سوی خود جلب کرده است. مسعود خوانساری رییس اتاق بازرگانی تهران به مناسبت‌های مختلف هشدار داده بود که روزانه حدود هزار میلیارد تومان به نقدینگی کشور افزوده می‌شود و اگر تنها حدود 10درصد از نقدینگی 1500هزار میلیارد تومان کشور وارد جریان اقتصاد شود، وضعیت بحرانی خواهد شد.
سناریوهای دور زدن تحریم‌های تجاری
با این همه افزون بر معضل افزایش روزافزون نقدینگی در کشور مهم‌ترین نگرانی در حوزه تجارت کشور، نقل و انتقال پول در ماه‌های آینده است. اما آیا ایران می‌تواند برای حفظ ساده‌تر جریان تجاری خود با کشورهای دیگر روی کشورهایی حساب باز کند که تاثیرپذیری کمتری از ایالات متحده امریکا داشته باشند؟
اسحاق جهانگیری اخیرا از صادرکنندگان بخش خصوصی خواسته بود بازارهای صادراتی خود را به سمت کشورهایی تغییر دهند که امکان نقل و انتقال پول برای تجار ایرانی در آنها مناسب‌تر است و به این ترتیب، امکان دور زدن تحریم‌ها وجود خواهد داشت. قائم‌مقام سازمان توسعه تجارت در این مورد می‌گوید: در سال‌های گذشته این تجربه را داشته‌ایم که بیش از 90 درصد صادرات ما به 20 کشور هدف صادراتی بوده است و در دوران تحریم‌های گذشته هم 80 درصد صادرات ما به 8 کشور بوده است، اما در سال‌های بعد از برجام تعداد کشورهای هدف صادراتی ما افزایش یافت. مودودی ادامه داد: با این همه، بررسی‌ها حاکی از آن است که محدودیت بازارهای صادراتی ما زیاد است و مطالعات انجام شده هم نشان می‌دهد که شرایط اغلب کشورها جز چند کشور مطرح و بزرگ که سابقه چند صد ساله در صادرات با ایران را دارند، همین گونه است. او می‌افزاید: بخش عمده‌یی از کالاهای صادراتی در جهان به کشورهایی صادر می‌شود که با هم اتحادیه‌های منطقه‌یی تشکیل می‌دهند و حتی 70 درصد مقاصد صادرات کشورهای مختلف، آن دسته از کشورها هستند که با آنها تعرفه ترجیحی دارند. مودودی می‌گوید: این در حالی است که ما در بخش انعقاد قراردادهای منطقه‌یی چندان ایفای نقش نکرده‌ایم. از طرفی عمده صادرات ما به 20 کشور جهان است و این 20 کشور هم واردات از کشورهای دیگر برایشان چندان صرفه اقتصادی ندارند و ایران برای آنها یک فرصت است تا بتوانند کالاهای وارداتی مورد نیاز خود را از ما تامین کنند. بنابراین ما باید از این فرصت‌ها حداکثر استفاده را داشته باشیم، زیرا عراق و افغانستان به تنهایی از ظرفیت صادرات 10 میلیارد دلاری برای ما برخوردارند و کشورهای منطقه اوراسیا هم ظرفیت قابل توجهی برای صادرات دارند و ایران هم برای تقویت روابط تجاری با کشورهای منطقه اوراسیا وارد عمل شده است.
صادرات ممکن است، اولویت اول نباشد
قائم‌مقام سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه چین و هند هم دو ظرفیت بالای صادراتی برای ایران به شمار می‌روند، می‌گوید: هر دو کشور چین و هند برای تجارت به ایران نیازمندند و ما هم به آنها نیازمند هستیم و این دو کشور در دوره تحریم‌های قبلی تجارت با ایران را قطع نکردند. اکنون هم به نظر می‌رسد این دو قصد جدا شدن از فرآیند تجارت با ایران را ندارند. با این حال برخی کشورها مثل ژاپن ترجیح می‌دهند در مسیر امریکا حرکت کنند و البته این کشورها در تجارت و صادرات هم جزو بازار اصلی ایران محسوب نمی‌شوند. او با بیان اینکه کره جنوبی هم جزو بازارهای اصلی صادراتی ایران به شمار نمی‌رود، می‌گوید: این کشور هم در تجارت مطابق سیاست‌های امریکا حرکت می‌کند، در حالی که بر اساس تامین نیاز مواد اولیه با ما در ارتباط است و قاعدتا در این شرایط ترجیح می‌دهد که مواد اولیه را گران‌تر تهیه کند اما سراغ ایران نیاید. با این همه این کشور هم قطعا از نظر تجاری متضرر خواهد شد.
مودودی با بیان اینکه براساس برنامه، برای صادرات 54 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی در سال جاری هدف‌گذاری شده است، می‌افزاید: من فکر می‌کنم بتوانیم این شرایط صادراتی را در سال جاری ادامه دهیم مگر اینکه امریکا بخواهد تمام قد در مقابل تجارت خارجی ایران بایستد و تمام راه‌های مبادلات مالی را به روی ایران ببندد و اگر این شرایط به وجود آید، باید تصمیمات دیگری اتخاذ شود و شاید حتی دیگر اولویت اول ایران صادرات نباشد بلکه شاید اولویت‌های دیگری داشته باشیم که باید براساس آن عمل کنیم. ما برای شرایط خوش‌بینانه و بدبینانه تجارت در تحریم‌های پیش‌رو برنامه داریم و شرایط فعلی نسل جدید جنگ‌های دنیاست که ما در حال تجربه آن هستیم. بنابراین در شرایط جنگی باید منابع ارزی درست مدیریت شود و صرف خرید کالاهای غیر ضروری نشود و برای چرخیدن چرخ اقتصاد باید مانع خروج سرمایه شویم و از آنجا که در سال‌های گذشته شرکت‌های مختلفی در کشور ایجاد شده، بنابراین از این ظرفیت برخوردار هستیم که در بخش‌های مختلف نیازهای اساسی خودمان را تامین کنیم. قائم‌مقام سازمان توسعه تجارت می‌گوید: از لحاظ اقلیم ما از کشوری بهره‌مند هستیم که ظرفیت برآورده کردن نیازهای اولیه جمعیت خودش را دارد.