«پایتخت» و این همه حاشیه؛ چرا؟!

پنجمین فصل از سریال «پایتخت» را می‌توان پُرحاشیه‌ترین فصل این سریال دانست؛ جدل‌های سیاسی، اعتراض‌ برخی از بازیگران به سانسور بخش‌هایی از این سریال، ایفای نقش منشی رییس شبکه تلویزیونی «جم»، طرح مسائل جنگی در یک سریال نوروزی و انتقاد از آسیب‌های احتمالی به کارخانه سیمان شهرری با پیشینه‌ تاریخی ۱۰۰ ساله از جمله مواردی است که این سریال نوروزی را در این مدت به یکی از موضوعات اصلی شبکه‌های اجتماعی و گفتمان مردمی تبدیل کرده بود. سریال «پایتخت» به کارگردانی سیروس مقدم و تهیه‌کنندگی الهام غفوری که پنجمین فصل آن نوروز ۹۷ از شبکه یک سیما پخش شد، با شخصیت‌های اصلی «نقی»، «ارسطو»، «هما» و «باباپنجعلی» برای بسیاری از ما شناخته شده است. سریالی که توانست با ترویج مضمون اصلی خانواده و اتحاد در شرایط سخت، حس هم‌ذات‌پنداری را در میان مخاطبان برانگیزد. اما در پنجمین فصل، شرایط سخت خانواده «معمولی»، با «داعش» و مسائل جنگ منطقه‌ای آمیخته شد؛ موضوعی که با توجه به همکاری این سریال با موسسه رسانه‌ای «اوج» باعث ایجاد حاشیه‌های زیادی شد. تا جایی که قصه‌های شبانه «پایتخت ۵» بویژه در قسمت‌های آخر، بهانه خوبی برای جدل‌های سیاسی و جناحی در شبکه‌های اجتماعی بود. به همین منظور سیروس مقدم، کارگردان سریال پنجگانه «پایتخت» که در کارنامه حرفه‌ای خود کارگردانی مجموعه‌های دیگری چون «روزهای زندگی»، «نرگس»، «تا ثریا»، «چک برگشتی»، «بچه‌های نسبتا بد»، «مدینه»، «میکائیل» و «علی‌البدل» را دارد، در گفت‌وگویی با ایسنا از حواشی سریال «پایتخت ۵» و شروط ساخت فصل بعدی این سریال سخن گفت. نمی‌توان با دعواهای سیاسی کلیت یک سریال را زیر سوال برد مقدم با اشاره به حواشی و انتقادهای مطرح‌شده درباره سریال «پایتخت ۵»، گفت: قطعا اگر نقد از موضع دلسوزانه و نقد رفیقانه باشد، هیچ‌وقت ما را ناراحت نمی‌کند؛ چراکه اساسا معنی نقد این است که اثری را از ابتدا تا انتها ببینی، بشنوی و بخوانی و بعد کل اثر را نقد کنی و به چالش بکشی. این در حالی است که متاسفانه برخی از حواشی ایجاد شده درباره «پایتخت ۵» خیلی عجولانه و شتاب‌زده مطرح شدند و نگذاشتند که سریال به پایان برسد و بعد بررسی کنند که آیا این اثر توانست حرف‌هایش را بزند یا خیر. او با بیان اینکه سریال «پایتخت ۵» خیلی زود قضاوت و برای آن حکم صادر شد، ادامه داد: در طول سریال مشخص شد که اصلا برخی از انتقادها زودهنگام بودند و با گذشت قسمت‌ها خودشان متوجه شدند که اصلا هدف از طرح برخی از موضوعات در سریال در واقع نقد و به چالش کشیدن آنها بوده است. نقدهایی که با اغراض سیاسی، دعواهای جناحی، حسادت و به بهانه حضور یک موسسه فرهنگی همانند «اوج» برای زیر سوال بردن کلیت سریال مطرح می‌شود طبیعتا آدم را اذیت می‌کند. به هر حال فکر می‌کنم باید هر اثری را منصفانه نقد کرد. چرا «پایتخت ۵» درگیر حاشیه شد؟ این کاگردان در پاسخ به این پرسش که چرا فصل پنجم «پایتخت» تا این اندازه درگیر حاشیه شد؟، مجموعه‌ای از عوامل را در این موضوع سهیم دانست و توضیح داد: یکی از دلایل مهم را می‌توان ماهیت سریال «پایتخت» دانست که سریالی پُربیننده است؛ سریالی که در جذب مخاطب موفق بوده و توانسته در جامعه ایجاد جریان کند. به هر حال همین که جامعه درباره‌ی این سریال صحبت می‌کند و آن را به نقد می‌کشد، نشان‌دهنده این است که این سریال دیده شده است. او فضای مجازی را از دیگر دلایل زیاد بودن حواشی سریال «پایتخت ۵» برشمرد و یادآور شد: در سال‌های اخیر فضای مجازی بسیار رونق گرفته است. پیشتر وقتی سریالی ساخته می‌شد، رسانه‌های رسمی درباره آن نظر می‌دادند و ما هم می‌خواندیم و مورد بررسی قرار می‌دادیم. اما در چند سال اخیر فضای مجازی به عنوان عامل سوم به حلقه ارتباط ما با مخاطب اضافه شده است که به حق و ناحق باعث ایجاد حاشیه‌ و ضررهایی می‌شود که به نفع هیچکس نیست. مقدم با تاکید بر اینکه صحت اطلاعات منتشر شده در فضای مجازی مشخص نیست، گفت: ممکن است فردی مطلبی را بر اساس حدسیات خود در فضای مجازی منتشر کند و همان مطلب در رسانه‌های اجتماعی تبدیل به یک جریان می‌شود و عده‌ای هم آن مطلب را تفسیر و نقد کنند. در حالی که اصل مطلب از پایه اشتباه است. به هر حال وقتی منبع موثقی برای گرفتن اخبار موثق وجود نداشته باشد، خود به خود در این شرایط به حاشیه‌ها دامن زده می‌شود. او خاطرنشان کرد: از طرفی به جای آنکه ما در جامعه اختلاف‌ها و مشکلاتمان با یکدیگر را کنار بگذاریم و به حل بحران‌ها بپردازیم، یک سریال را بهانه می‌کنیم تا جناح دیگر را بکوبیم. «پایتخت ۵» هم بهانه‌ای برای حساب‌کشی‌های جناحی شد؛ به عنوان مثال فلان گروه، حزب یا جناح با سازمان «اوج» مشکل دارد و حالا «پایتخت ۵» بهانه‌ خوبی است که این موسسه را زیر سوال ببرد؛ یا به عنوان مثال جناحی با تلویزیون مشکل دارد و اساسا دوست ندارد که تلویزیون ارتباط خوبی با مخاطب داشته باشد و چون «پایتخت» توانسته این ارتباط را برقرار کند، مجبورند که سریال را بزنند. چون عذاب می‌کشند از اینکه تلویزیون باعث شده که مردم سرگرم بشوند. در کل دلایل مختلفی دارد، ولی واقعا هیچ‌کدام از آنها به خود «پایتخت» مربوط نمی‌شود. جای داعش در سریال «پایتخت» بود؟ مقدم همچنین با اشاره به انتقادهایی که درباره طرح مسائل جنگی در سریال نوروزی «پایتخت ۵» عنوان شد، توضیح داد: در همه قسمت‌ها و فصل‌های «پایتخت»، داستان به گونه‌ای طراحی شده که این خانواده را در شرایط بحرانی خاصی قرار می‌دهد و آنها را محک می‌زدند تا به توانایی‌ها و نقطه‌ضعف‌هایشان پی ببرد؛ به عنوان مثال در «پایتخت ۳» وقتی بحث کشتی و بحران «نقی» پیش می‌آید، خانواده نیز دچار چالش می‌شود، اما در کنار هم اختلاف‌ها را کنار می‌گذارند و به این نتیجه می‌رسند که تا وقتی «نقی» خودخواهی را کنار نگذارد و خودش را قوی نکند، نمی‌تواند برنده کشتی باشد. در سایر فصل‌ها نیز این شرایط بحرانی به گونه‌های مختلفی وجود داشت. او یادآور شد: در «پایتخت ۵» نیز خانواده در شرایط سخت‌تری مثل داعش و جنگ سوریه قرار گرفته است. اتفاقا روابط خانوادگی و دوستی این خانواده در مواجهه با این بحران بهتر و بیشتر بیان می‌شود. خانواده در خطر است و ما می‌بینیم اعضای خانواده که پیش از آن مدام با هم کل‌کل داشتند، چطور در این شرایط بحرانی و برای حفظ کیان خانواده با هم همدرد می‌شوند و جانشان را برای هم می‌دهند. بهتر از این چطور می‌توان یک خانواده را در شرایط سخت ارزیابی کرد و به تصویر کشید؟ حضور داعش در سریال هیچ ارتباطی با «اوج» ندارد مقدم در پاسخ به پرسشی درباره‌ی تاثیرات همکاری با سازمان «اوج» در متن و ساختار سریال، گفت: آقای تنابنده یک طرح سینمایی «پایتخت» را داشت. قصه نسخه سینمایی که قرار بود حدود یک سال و نیم پیش آن را بسازیم و آن زمان اوج و تلویزیونی در کار نبود، به این صورت بود که خانواده «پایتخت» به دلایلی از کشوری هم‌مرز سوریه سر در می‌آورند و از آنجا با داعش مواجه می‌شوند. از همان ابتدا خط اصلی قصه همین بود. او با اشاره به اینکه به تصویر کشیدن این قصه پروژه‌ای پرهزینه بود، افزود: طبیعتا تولید این قصه کار سخت و پرهزینه‌ای بود و نیاز به تجهیزات و ادوات جنگی و مشاوره‌های نظامی و سیاسی داشت. بر همین اساس ما با موسسه «اوج» ارتباط گرفتیم و از آنها کمک خواستیم. موسسه «اوج» سوژه را پسندید و اعلام آمادگی کرد. وقتی هم که سوژه را به تلویزیون دادیم، تصمیم گرفته شد که این نسخه تبدیل به سریال شود. در نهایت «پایتخت» در تعامل سه‌گانه‌ای میان ما، تلویزیون و موسسه «اوج» ساخته شد؛ بنابراین نه کسی سفارشی داد و نه موضوعی به ما اعمال شد. درست است که همکاری وجود داشت، ولی هیچ اجحاف و اجباری در کار نبود. از ساخت «پایتخت ۵» پشیمانید؟ کارگردان سریال‌های «علی‌البدل» و ««مدینه» در پاسخ به این پرسش که آیا با وجود این حجم از حواشی، از ساخت سریال «پایتخت ۵» پشیمان هستید؟، بیان کرد: نه تنها پشیمان نیستم، بلکه به آن افتخار هم می‌کنم و با گردن افراشته می‌گویم که «پایتخت ۵» قوی‌ترین فصل این سریال است و از چهار فصل قبلی به مراتب خوش‌قصه‌تر و خوش‌ساخت‌تر است. مقدم یادآور شد: استقبال گسترده مردم از جناح‌های مختلف داخلی و خارجی بیانگر موفق بودن سریال «پایتخت ۵» است. برخی از هموطنان ما در خارج از کشور فارغ از اختلاف‌های سیاسی و اعتقادی که ممکن است با ما یا جمهوری اسلامی داشته باشند و از آن سو کسانی که جانشان را در این مسیر گذاشتند و شهید مدافع حرم شدند و طیف مذهبی کشور، با این سریال ارتباط برقرار کردند و این نشان می‌دهد که فصل پنجم قوی‌ترین فصل از مجموعه «پایتخت» است. محال است بخشی از سریال بدون هماهنگی حذف شده باشد، مگر یک مورد مقدم درباره اعتراض برخی از بازیگران سریال مبنی بر حذف بخش‌هایی از سریال «پایتخت ۵»، گفت: امکان ندارد قسمتی از سریال بدون هماهنگی روی آنتن برود یا از پخش حذف شود؛ یعنی امکان ندارد سانسور و ممیزی اتفاق افتاده باشد که من در جریان آن نباشم؛ البته به جز یک مورد که آن حذف رقص «ارسطو» در مراسم ختنه‌سورون «بهروز» بود که در بازپخش حذف شد و من نیز به این موضوع اعتراض کردم و دیگر تکرار نشد. او گفت: مطمئن باشید که در سایر موارد عنوان شده که تصمیم نهایی را بنده گرفتم. در «پایتخت»‌های دیگر نیز این حرف‌ها مطرح شد، ولی به جرأت می‌گویم که «پایتخت ۵» کمترین سانسورها و ممیزی‌ها را داشته است. به این علت که تلویزیون، دوستان پخش و موسسه «اوج» این سریال را دوست داشتند و پای کار ایستادند تا سریال با کمترین آسیب روی آنتن برود. کارگردان مجموعه‌های «پایتخت» تاکید کرد: اگر بخش‌هایی از سریال حذف شده بنا به مصالحی بوده که بنده به تشخیص خودم اجازه حذف دادم؛ البته این بخش‌ها و موارد بسیار جزئی بودند. فصل ششم «پایتخت» ساخته می‌شود؟ اما سیروس مقدم در پایان این گفت‌وگو در پاسخ به پرسشی درباره احتمال ساخت فصل ششم سریال پایتخت گفت: اگر سه شرط برآورده شود؛ حتما. شرط اول اینکه آیا مردم تمایلی به دیدن ادامه «پایتخت» دارند؟ و آیا مردم دوست دارند باز هم از خانواده «پایتخت» حرف‌های جدید را بشنوند؟. شرط دوم اینکه آیا مدیران فرهنگی، مدیران سازمان و مدیران تربیتی و آموزشی ما اعتقادی به برآورده کردن این نیاز مردم دارند که بخواهند روی آن سرمایه‌گذاری کنند؟؛ و شرط سوم که مهمترین است، آیا نویسندگان «پایتخت» حرف جدیدی برای گفتن دارند؟ چراکه به هر حال توقعات مردم از «پایتخت» به مراتب بالاتر رفته است و اگر قرار است به ورطه تکرار بیفتیم، ترجیح می‌دهیم که ادامه ندهیم و مردم خاطرات خوشی از همین پنجگانه «پایتخت» داشته باشند.