روایت ولایتعهدی تا شهادت امام رضا در "به بلندای آن ردا"

به بلندای آن ردا  اثر سید علی شجاعی منتشره از سوی نشر نیستان که چاپ پنجم آن هم اکنون در دسترس علاقه مندان به ادبیات آئینی قرار دارد  از چند منظر اثری درخور اعتناست که در ژانر ادبی مرتبط با خود می­تواند معرف اتفاقی تازه ­به شمار آمده و منشاء اتفاقاتی تازه در خلق داستان­های تاریخی و دینی باشد.

نخستین موضوعی که درباره این رمان باید به آن توجه شود وجوه دراماتیک تاثیرگذار در روایت داستانی اثر است. «به بلندای آن ردا» از یک اتفاق داستانی شروع می­شود که تا پیش از این کمتر در منابع داستانی و تاریخی درباره آن سخنی به میان آورده شده است و در کنار آن نویسنده زاویه دیدی را برای بیان آن برگزیده است که تا قبل از آن سابقه و جرات حرکت به سمت آن وجود نداشته است یا کمتر دیده شده است.

بر همین اساس این اثر داستانی از نخستین سطرهای خود با روایت صحبت و مؤانست مأمون؛ خلیفه عباسی و معشوقه‌اش آغاز می‌شود. معشوقه که در بستر بیماری است و مأمون را وادار می کند که تا درباره اشتباهاتش از زمان آغاز ولایت عهدی تا شهادت امام رضا (ع)، به او توضیح دهد و توجیهات مأمون در کنار سوال و جواب­های معشوقه است که در ادامه برای مخاطب این اثر محکمه ای را می گشاید که در آن مأمون در مقابل وجدان بیدار جامعه مخاطب داستان به محاکمه کشیده می­شود.

از سوی دیگر بر خلاف تصور مخاطب این کتاب برای نخستین بار از زاویه شقی ترین مرد زیسته در دوران زندگی امام رضا (ع) به شرح زندگی و کرامات وی می‌پردازد و همین مسئله روایت داستانی این کتاب را بسیار خواندنی تر از آثار مشابهی کرده است که در صدد شرح  زندگی امام رضا (ع) برآمده‌اند.

از همین زاویه متن این کتاب انباشته از فلاش بکهایی است که در دل روایت‌های داستانی این کتاب به زیبایی مخاطب را با سیر تاریخی زندگی امام رضا (ع) و فراز و فرودهایش آشنا می­کند. نویسنده در این راه با تغییر زاویه دید خود توانسته با هنرمندی تمام و با استفاده از مستندات تاریخی متعدد، داستانی رئال و البته جزئی نگر و بسیار کامل از شرح زندگانی امام هشتم را بازگو کند.

 به بلندای آن ردا  اما جدای از این، از زبانی فاخر نیز بهره می برد؛ زبانی که اگرچه در متون تاریخ و روایی از این دست می­توان نشانی از آن گرفت اما در تجربه شجاعی با تغییراتی چند قوام بیشتری به دست آورده است. شجاعی در این داستان و با بهره گیری از شیوه روایت داستانی تاریخ و در ضمن بهره گیری از فضاسازی های مختص آن، به زبانی عاشقانه و پر احساس دست یافته که مخاطبانش تا پیش از این در چنین متن هایی کمتر تجربه کرده­اند. از سوی دیگر این زبان تاریخی با وجود پایبندی به قواعد بیانی بسیار ساده و با بهره گیری از اصطلاحات و عبارت قابل فهم تدوین شده است. در کنار این مسئله بهره‌مندی نویسنده از توصیف هایی جزئی و دقیق و کارساز متن او را به شدت دقیق و در عین حال دلنشین و قابل اعتنا کرده است و خوانش آن را نیز به تبع آن برای مخاطب بسیار ساده و دلچسب قرار داده است.

با چنین توصیفاتی است که می توان «به بلندای آن ردا» را یک تجربه استثنایی در خلق رمان دینی به شمار آورد که خوانش آن جدای از لذت­بخش بودن، به صورتی فشرده سیری تاریخی از زندگی و سیره سیاسی و اجتماعی امام هشتم را با زاویه دیدی بدیع روایت می کند و همزمان با آن بیان هنرمندانه از زیست ایشان را نیز به رخ مخاطبانش و سایر نویسندگان این ژانر می کشاند؛ بیانی که نه به دنبال فخر فروشی است و به رخ کشیدن توانمندی­های تکنیکی؛ و نه چنان شیفته محتوای روایت است که شیوه بیان آن را فدای مضمون کند.