داستانی پر از آب چشم

شرق: در روزهای همه‌گیری کرونا که هیچ پیش‌بینی دقیقی از زمان بازگشایی سالن‌های سینما وجود نداشت، تنها اکران آنلاین برخی فیلم‌های سینمایی، بسیاری را به صرافت انداخت تا فیلم‌هایشان را به‌گونه‌ای دیگر برای مخاطبان به نمایش بگذارند. اکران آنلاین «خروج» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا بسیاری را متوجه نقاط قوت و ضعف این طرح کرد. بعد از قاچاق گسترده فیلم «خروج»، کانون کارگردانان سینمای ایران دست‌به‌کار شد و در نامه‌ای خطاب به حسین انتظامی، رئیس سازمان سینمایی، قاچاق این فیلم سینمایی را محکوم کرد. در این نامه، بار دیگر بر لزوم توجه به قانون کپی‌رایت تأکید شد. کانون کارگردانان سینمای ایران ضمن محکوم‌کردن قاچاق این فیلم، خواستار برخورد جدی با سارقان، تکثیرکنندگان و همچنین فروشندگان غیرقانونی آثار سینمایی شد و تأکید کرد که متأسفانه هنوز کپی‌رایت و حق مالکیت آثار فرهنگی-‌هنری و به‌خصوص محصولات تصویری توسط نهادهای اجرائی و نظارتی چندان و به‌طور جدی به رسمیت شناخته نشده و با سارقان آثار و اموال صاحبان این آثار برخورد ضروری و سخت قانونی نمی‌شود. تا زمانی که شرایط این‌گونه باشد و ستاد صیانت از محصولات فرهنگی از حالت «فرمایشی» به «اجرائی» درنیاید، وضعیت همین خواهد بود و سرمایه‌های مادی و معنوی دست‌اندرکاران سینما به‌سادگی و به‌سرعت غارت خواهد شد. اکران آنلاین آثار سینمایی از ابتدا با موانعی روبه‌رو بود؛ از قاچاق و عرضه غیرقانونی فیلم‌ها در فاصله‌ای نزدیک به انتشار آنها گرفته تا بی‌میلی صاحبان آثار سینمای ایران برای انتشار فیلم‌ها در پلتفرم‌های عرضه فیلم، در شرایطی که تضمینی برای بازگشت سرمایه‌شان هم وجود ندارد. دست‌کم در سه سال گذشته اندک فیلم‌هایی به جریان اکران آنلاین پیوستند، اما این جریان آنچنان که پیش‌بینی می‌شد به موفقیت نرسید.

 وقتی قانون کپی‌رایت را به رسمیت نمی‌شناسیم، حاصلش این نابسامانی است

ابوالحسن داودی، کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده سینمای ایران، در روزهایی که تب‌و‌تاب اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی داغ بود، درباره قاچاق فیلم‌های روز سینمای ایران به «شرق» گفت: «‌متأسفانه این مشکلی است که برای امروز و دیروز نیست. این داستان چند دهه است که همچنان ادامه دارد و اصلش مربوط می‌شود به اینکه ما از روابط و ارتباطات فرهنگی بین‌الملل و از قوانین و قواعدش جدا افتاده‌ایم. وقتی قانون کپی‌رایت را به رسمیت نمی‌شناسیم، حاصلش می‌شود این نابسامانی که بر اثر تمام اتفاقات در این چند دهه ادامه داشته است. این مسئله برای کل عرصه فرهنگ کشور به وجود آمده است. موضوع قاچاق فیلم‌های سینمایی هم بزرگ‌ترین پاشنه آشیل اکران آنلاین فیلم‌ها درشرایط کنونی است. متأسفانه امکان راحت و در دسترسی وجود ندارد که ما از طریق همین قانون بسیار مفید و مهمی که در دنیا وجود دارد، خارج از مرزهایمان بتوانیم به دنبال حقوق خودمان باشیم و به قول فردوسی این موضوع خودش داستانی است پر از آب چشم. در نهایت با همه این شرایط باز هم همچنان تأکید می‌کنم با همین امکاناتی که وجود دارد و شرایطی که هست، باید سعی کنیم اکران آنلاین در بهترین شکل گسترش پیدا کند و بتواند ارتباطش را با تماشاگران حفظ کرده و تماشاگران بالقوه‌اش را به تماشاگران بالفعل تبدیل کند». در دو سال گذشته که سینمای ایران با فراز‌و‌نشیب‌های بسیاری روبه‌رو بوده است، بسیاری از صاحبان آثار به دلایلی از‌جمله نبود مخاطب و بی‌رونقی گیشه حاضر به اکران آثارشان نبودند و به مرور صف فیلم‌های پشت خط اکران ‌مانده حجیم‌تر شد. از طرفی برخی موضوعات از‌جمله قاچاق پر‌بحث‌ترین فیلم‌های روز سینمای ایران، بسیاری را شوکه کرد. انتشار نسخه غیرقانونی فیلم «برادران لیلا» به کارگردانی سعید روستایی از‌جمله همین موارد بود؛ فیلمی که پس از حضور عواملش در نخستین نمایش جشنواره‌ای فیلم، درگیر حواشی بسیاری شد و همان زمان محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد فیلم «برداران لیلا» در ایران مجوز اکران نداشت و به آنها اعلام شده بود که اگر بدون اخذ مجوز اکران به جشنواره کن بروند، طبیعتا مشمول مواد قانونی می‌شوند و این قضیه به تهیه‌کننده و کارگردان فیلم هم اعلام شده بود و چون فیلم را بدون مجوز اکران به کن بردند، شامل محرومیت‌های قانونی می‌شود. نسخه غیرقانونی «برادران لیلا» خیلی زود دست‌به‌دست شد و یکی از فیلم‌هایی که بسیاری شانس جذب تماشاگران آن را در سینما موفقیت‌آمیز توصیف می‌کردند، اکران نشد. «جنگ جهانی سوم» به کارگردانی هومن سیدی دیگر فیلم موفق سینمای اجتماعی نیز پس از حضور در هفتاد‌و‌نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز و دریافت دو جایزه در بخش افق این جشنواره (بهترین فیلم برای هومن سیدی و بهترین بازیگر مرد برای محسن تنابنده) و پس از اکرانی کوتاه در سینماهای ایران، به دلیل معرفی فیلم به آکادمی اسکار قاچاق شد. این فیلم علی‌رغم عرضه غیرقانونی در فروردین سال جاری اکران شد. طبیعی است بسیاری که علاقه‌مند دیدن فیلم روی پرده سینما بودند، به دیدنش نشستند؛ اما واضح بود که نمی‌توان انتظار فروش چشمگیری از این فیلم در گیشه داشت. «تفریق» به کارگردانی مانی حقیقی، «بی‌رؤیا» به کارگردانی آرین وزیر‌دفتری و «ارداتمند نازنین، بهاره، تینا» به کارگردانی عبدالرضا کاهانی نیز پیش از اکران در سینماهای ایران لو رفتند.

 زنگ خطر برای امنیت اقتصاد سینمای ایران

در پی قاچاق غیرقانونی متوالی چند فیلم سینمایی به نمایش درنیامده، انجمن تهیه‌کنندگان مستقل سینما با ابراز تأسف از قاچاق فیلم‌هایی که به‌ صورت غیرقانونی عرضه شده‌اند، اعلام کرد این موضوع زنگ خطری برای امنیت اقتصاد سینمای ایران است. انجمن تهیه‌کنندگان مستقل سینمای ایران در بیانیه خود نوشت: «از تمامی مسئولان سینمایی، قوه قضائیه، پلیس فتا، شورای صیانت از آثار سینمایی و... دعوت می‌کند تا هر‌چه سریع‌تر با تشکیل «ستاد بحران قاچاق فیلم»، ضمن مسدود‌کردن درگاه‌های قاچاق، از تداوم دزدی آثار سینمای ایران جلوگیری و با سارقان و عاملان به تاراج رفتن زندگی و سرمایه تهیه‌کنندگان برخورد لازم صورت گیرد. همچنین از سازمان سینمایی انتظار می‌رود برای جلوگیری از هدر‌رفتن حقوق بیشتر صاحبان و مالکان آثار لو‌رفته، شرایطی برای نمایش فوری این فیلم‌ها در چرخه اکران و اکران آنلاین پلتفرها ایجاد نمایند تا تماشاگران پیگیر سینمای ایران برای حمایت از هنرمندان آثار بتوانند به جای سودرسانی به قاچاقچیان با خریداری بلیت رسمی به تماشای قانونی فیلم‌ها بنشینند». بسیاری از اهالی سینما باور دارند فیلم‌هایی که به شیوه غیرقانونی عرضه شده‌اند، دقیقا فیلم‌های اجتماعی سینمای ما است و به نظر می‌رسد اراده‌ای یا گروهی برای اینکه این نوع سینما را آسیب‌پذیر کنند، در قاچاق فیلم‌ها سهیم هستند. این در حالی است که همین موضوع سازندگان آثار سینمایی را روز به روز محتاط‌تر و بی‌انگیزه‌تر می‌کند.

 توان و انگیزه‌ای برای ساخت فیلم اجتماعی باقی نمی‌ماند

سعید سعدی، تهیه‌کننده سینمای ایران که این روزها با انتشار نسخه غیرقانونی فیلمش «بی‌رؤیا» روزهای خوبی را سپری نمی‌کند، به «شرق» گفت: «شرایط پیش‌آمده درباره انتشار نسخه قاچاق فیلم‌های روز سینمای ایران هر تهیه‌کننده‌ای را دلسرد می‌کند. از‌بین‌رفتن سرمایه به این شکل، اتفاق ساده‌ای نیست. اینکه ناگهان متوجه می‌شوی فیلم از شبکه‌های ماهواره‌ای و کانال‌های تلگرامی سر درآورده اتفاق خوبی نیست». او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «به نظرم سیستم نظارتی وزارت ارشاد باید در این زمینه بیشتر تلاش کند. تا به امروز هیچ عکس‌العمل خاصی نسبت به این جریان ندیدیم و طبیعی است که اگر با همین فرمول و بی‌تفاوت عمل شود، شاهد از‌بین‌رفتن سینمای اجتماعی خواهیم بود؛ چرا‌که در این مدت فقط فیلم‌های اجتماعی ما دچار چالش عرضه نسخه غیرقانونی شده‌اند و کمتر فیلم کمدی را سراغ دارم که در هر مرحله حتی نمایش در سینما قاچاق شده باشد. 

بنابراین رسیدگی به این موضوع قطعا باید اولویت مدیران فرهنگی ما باشد. چیزی نیست که بتوان به راحتی از آن رد شد». تهیه‌کننده فیلم سینمایی «مغزهای کوچک زنگ‌زده» ادامه داد: «در صورت وجود قانون کپی‌رایت در کشور، با این شرایط روبه‌رو نبودیم و قطعا مسیرهای قانونی برای رسیدگی به این جرائم وجود داشت. شاهدیم که هر سال به تعداد قربانیان عرضه غیرقانونی فیلم در کشور اضافه می‌شود و قاچاق این سه فیلم در مدت کوتاه پشت سر هم نقطه پایان ماجرا نیست و باز هم شاهد اتفاقاتی از این دست خواهیم بود». او ادامه داد: «با شرایط به وجود آمده دیگر توان و انگیزه‌ای برای ساخت فیلم خصوصا فیلم‌های اجتماعی برایم باقی نمانده است. در حال حاضر «بی‌رؤیا» اکران آنلاین شده است. بعد از انتشار نسخه قاچاق، اکران آنلاین تنها گزینه برای افرادی بود که دوست داشتند فیلم را قانونی ببینند و رسیدن به سهم ناچیزی از فروش بود. بی‌تردید اگر فیلم قاچاق نمی‌شد، می‌توانست یکی از فیلم‌هایی باشد که در گیشه با استقبال زیادی روبه‌رو شود».