این سخن کانت است که می گوید: آن چه برای خود نمی پسندی برای دگران نپسند، یا با دیگران چنان رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود (که شما دوست دارید آنها با شما رفتار کنند). در احادیث موثق شیعه هم به چنین مواردی برمی خوریم. امام حسن علیه السلام از پیشگامان این قاعده طلایی می فرمایند: با مردم به گونه ای رفتار کن که دوست داری با تو آن گونه رفتار کنند.
آنچه به خوبی مشاهده می شود آن است که به قاعده طلایی کانت بیش از هزار سال است که به درستی در احادیث شیعه به آن اشاره شده است. این امر می رساند آدمیان رشید و رشد یافته قادر هستند اصول رفتاری جوامع را به درستی ترسیم کنند و به قواعدی برسند که گویی همین دیروز بود که در تمدنی دیگر ذکر آن رفته است.
اما چرا به بیان این حدیث اقدام کرده ام؟
تنها می خواهم نظر امام جمعه محترم را به سخن امام حسن (ع) جلب کنم. ایشان هفته گذشته در نماز جمعه سخنان دردآوری بر زبان آورد. دل هر کسی ریش ریش می شد. مگر امکان دارد؟ پس فتوت و جوانمردی چه شده است؟ مگر می شود کسی به خود جرات بدهد یک زن را جلوی بچه اش کتک بزنند به این بهانه که امر به معروف کرده است و کسی صدایش درنیاید و به این عمل شنیع اعتراض نکند.
بی تردید این مسئله از مردانگی و خوی و اخلاق ایرانیان و مسلمانان به دور است. امام جمعه شیراز می گوید: دست روی زن بلند کردن در مقابل چشم فرزندش، بسیار رنج‌آور بود و هر تحلیلی باید در این باره کنار گذاشته شود
باز هم تاکید می کنم که این بخش سخنان امام جمعه شیراز به طور کامل منطقی و صحیح است. اما نکته ای که باید به آن توجه کرد آن است که بر اساس فرمایش امام حسن (ع) این سخن امام جمعه شیراز باید درحق کسانی که به دست لباس شخصی ها و در اعتراضات به شدت آسیب دیدند ایراد می شد. بیان شما که به خوبی قادر است حس کتک خوردگی آن خانم آمر به معروف را به جامعه منتقل کند، باید آن چه بر معترضان رفت نیز بیان می کرد و برای رهایی جامعه از تنش و ناامنی، راه حل گذاشت، و درک یکدیگر ارائه می داد. به عبارت دیگر امام جمعه محترم شیراز باید سخنان معترضان و رنجی که کشیدند را مطرح می کرد. بی تردید جناب آیت الله به خوبی آگاه است که زخم دل و زخم سخن، از روح و روان جامعه به سادگی پاک نمی شود. ای کاش در برابر عفو عمومی که برای معترضان به درستی صادر شد، پیام رسان این درد نیز می بودید که معترضان به خوبی می دانستند به زودی سفره ای برای بسیاری از مردم باقی نمی ماند و به عینه شاهد این موضوع در پایان دو سالگی ریاست جمهوری آقای رئیسی هستیم و این که معترضان سال پیش به این وضعیت اعتراض داشتند.
همدلی با آنان می توانست و اکنون نیز می تواند آبی بر خشم ناشی از فقر و نداری و بی سامانی بریزد. همچنین این همدلی می تواند فضای شکست و پیروزی یکی در برابر دیگری در حوزه حجاب را به فهم متقابل و حل مساله اصلی سوق داده و گفت و گو را در جامعه نهادینه کند. به عبارت دیگر اعلام نظر در باره یکی و سکوت در باره دیگری، مخالف این سخن امام حسن (ع) است. و این موضوع می تواند سخن امام جمعه را نزد افکار عمومی دچار فیلترهای مختلف ناشی از سوال های حل نشده و سوء تفاهم انباشته کند. از جمله این که مگر ائمه معصوم نفرموده اند «با مردم به گونه ای رفتار کن که دوست داری با تو آن گونه رفتار کنند» پس چرا امام جمعه یکی را به خوبی می بیند و دیگری را وا می گذارد؟
همانگونه که از سخن معصوم بر می آید مهمترین آموزه قاعده طلایی، قاعدهٔ «مقابله به مثل» یا«معامله به مثل » نیست؛ چه این عملِ متقابل از نوع کیفرهای مشروع قانونی باشد، چه از نوع ناصحیح و انتقام‌گیرنده ، تلافی‌گرانه و کینه‌جویانه . این قاعده نمی‌گوید «با دیگران آن‌گونه که آنها با تو رفتار می‌کنند/کرده‌اند، رفتار کن.» بلکه بیان می‌دارد «با دیگران آن‌گونه که دوست داری (و انتظار داری) آنها با تو رفتار کنند، رفتار کن». این اصلی است آرامش و ثبات دهنده. در سخن معصوم بحث مسلم یا متدین نیست. بلکه دیگری به عنوان انسان مطرح است. این اصل در حکومت امیرالمومنین علی (ع) اجرا می شود. ایشان ربایش خلخال از پای یک خانم یهودی را در سرحدات، غیر قابل تحمل می داند و تاکید می کند اگر از غم آن انسان ها بمیرند سزاست. زیرا ایشان چنین حادثه ای را نه برای مسلمانان می پسندد و به طریق اولی نه برای «دیگری». آیا چنین فرهنگی نباید در حال حاضر گسترش یابد. تنها زمانی می توانیم این گونه بیندیشیم و عمل کنیم که همه افراد را به عنوان انسان دارای حقوق مساوی بدانیم.
از این منظر مهمترین رویکرد امام جمعه محترم برای ایجاد آرامش در جامعه و رسیدگی به مهمترین و اصلی ترین اولویت کشور که همان مسایل اقتصادی مورد تاکید رهبری است، می تواند ورود هوشمندانه به موضوع اختلافات باشد، و هرآنچه که برای دیگران نمی پسندیم برای خود نیز نپسندیم. با ترویج چنین فرهنگی است که قادر خواهیم شد از وضعیت بحرانی کنونی عبور کنیم. امام جمعه محترم با ورود به چنین حوزه ای، می تواند پیام آور صلح و امنیت برای همه باشد. یادمان باشد رهبران واقعی جامعه کسانی هستند که جامعه را به سوی امنیت و آرامش فراگیر برای همه مردم می برند، و در برابر خواست های نادرست پیروان خود راه روشنگری و گفت و گو را در پیش می گیرند. این مسلم است که اتخاذ چنین انتخابی برای امام جمعه محترم بسیار دشوار است، ولی برای برای امام جمعه بودن عدالت اصل اساسی است.
*روزنامه نگار
۲۱۶۲۱۶