تهران|روزگار مکدرگنبد گیتی
معدنکاری، تخریب پوشش گیاهی، کوهنوردی بی‌ضابطه، جاده‌کشی،زباله و چرای دام، دماوند را تهدید می‌کند
امروز از آن دماوند است، روز گنبد گیتی که اقتدارش در اسطوره‌ها و افسانه‌های سرزمین کهن به دفعات رخ نموده و مهد فرهنگ و تمدن شمرده می‌شود؛ اما این اثر ملی ثبت شده در سال 1387، آنگونه که باید و شاید، تلاش محکم و مقتدرانه‌ای را به‌خودش ندیده و تنها عرق و شیفتگی فعالان محیط‌زیست و کوهنوردان در سال 1383به نتیجه رسید و 13تیرماه روز ملی دماوند نام گرفت.
فعالان محیط‌زیست و کارشناسان معتقدند حال و روز دماوند آنگونه که باید نیست و تنوع زیستی‌اش، گونه‌های منحصربه فرد گیاهی‌اش و هر آنچه دماوند، یکی از بلندترین قلل غرب آسیا را دماوند کرده است، در این سال‌ها دستخوش تغییرات بسیاری شده تا جایی که فرصت ثبت جهانی را هم از آن سلب کرد.
گردوغبار؛ ارمغان تخریب گونه‌های گیاهی
دماوند در زمره ارتفاعات آلپی محسوب می‌شود و گونه‌های منحصر به فردی در ارتفاعات دارد که به دلایل مختلف این‌گونه‌ها در معرض تخریب قرار گرفته‌اند.
حسین آخانی، استاد گیاه‌شناس دانشگاه تهران معتقد است: آنچه موجب ازبین رفتن گونه‌های گیاهی نادر در دماوند شده کوهنوردی افراطی و چرای مفرط دام حتی در ارتفاعات 3هزار متری است. او دماوند را اثر ارزشمند طبیعی می‌داند که ظلم بسیاری را متحمل شده و لازم است نگاه حفاظتی به آن با رویکردهای جدید و نه سنتی، پیش برود.
این استاد گیاه‌شناس به همشهری می‌گوید: تیم‌های کوهنوردی که به دفعات و با تعداد نفرات قابل توجه به دماوند می‌روند، گونه‌های گیاهی آنجا را تخریب می‌کنند؛ گونه‌هایی که در ارتفاعات آلپی بسیار نادر و 50درصد آنها انحصاری است. از بین رفتن این‌گونه‌ها، فرسایش خاک و همچنین افزایش ریزگردها را به‌دنبال دارد.
آخانی می‌گوید: منشأ گردوغبار ایران، تنها تالابی نیست بلکه بخش زیادی از آنها منشأ کوهستانی دارد و به‌دلیل تخریب بیش از حد گونه‌های گیاهی رخ می‌دهد. ازبین رفتن گونه‌های گیاهی، اثرات سویی بر منابع آب زیرزمینی و رواناب‌ها نیز می‌گذارد چراکه با کاهش پوشش گیاهی، فرصت جذب و ذخیره‌سازی آب باران در خاک، کاسته می‌شود؛ آن هم در کشوری که با بارش‌های همیشگی همراه نیست و در شرایطی که زمین گرم شده است.
ادامه این وضعیت، زیست‌بوم دماوند را به‌شدت آسیب‌پذیر کرده و یکی از زیباترین قلل دنیا را با بحران مواجه می‌کند. آخانی راه برون‌رفت از مشکلات ایجاد شده را توجه سازمان حفاظت محیط‌زیست به تمام منابع طبیعی و نه فقط مناطق 4گانه تحت حفاظت این سازمان می‌داند و این را هم می‌گوید که سازمان جنگل‌ها و مراتع باید نگاه سنتی 80سال قبلش را کنار گذاشته و با نگاهی اکولوژیک و نه صرفا آبخیزداری، برای ماندگاری طبیعت موجود تلاش کند.
دماوند نابود می‌شود؟
روند پیش آمده در دماوند اگر متوقف نشود شاید پیش‌بینی اسماعیل کهرم چهره شناخته‌شده محیط‌زیست درست از آب درآید؛«دماوند 200سال دیگر نابود خواهد شد.» او درگفت‌وگو با همشهری از ساخت راه و جاده، فعالیت 6معدن پوکه و حضور گاه و بی‌گاه چند هزارنفری کوهنوردان در این محیط کوهستانی انتقاد کرده و می‌گوید: یک‌بار بعد از بازگشت تیمی 5هزار نفره از کوهنوردان که به دماوند صعود کرده بودند، فعالان محیط‌زیست شهر رینه 3دستگاه بی‌سیم در مسیر پیدا کردند؛ به همراه مقادیر بسیاری زباله و بوی تعفن ناشی از رفع نیازهای انسانی که تا مدت‌ها در کوهستان پیچیده بود؛ گویی که دماوند دشمن ماست.
مشارکت‌های مردمی و بهره‌مندی از قابلیت مؤثر آن، درتمام دنیا به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و مهم‌ترین راه‌ها برای حل مشکلات است. آنگونه که کارشناسان و صاحب‌نظران اعلام کرده‌اند، انسان، نقش مؤثری در آنچه تاکنون بر سر دماوند آمده، دارد. کوهنوردی و هدایت دام به ارتفاعات این قله، هر دو به‌عنوان عامل انسانی تهدید‌کننده شمرده می‌شوند که می‌توان آنها را به فرصت تبدیل کرد؛ همان فرصتی که چند سال گذشته و با حرکتی مردمی، روز ملی دماوند را به ثبت رساند. مدیرکل سابق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌زیست معتقد است: برپایی کارگاه‌های آموزشی برای کوهنوردان نقش مؤثری در حفظ طبیعت دماوند خواهد داشت. محمد درویش به همشهری می‌گوید: باید به کوهنوردان، اصول کوهنوردی در دماوند را آموخت تا چیزی به جز رد پا، از خود برجای نگذارند؛ دماوندی که در معرض تغییر اقلیم و جهان گرمایی است و اندوخته یخ آبشار یخی ارزشمندش در ارتفاع 5100متری در حال کاهش است.
جشن روزملی دماوند 15تیر برگزار می‌شود
13تیرماه درتقویم ایران باستان، روز تیرگان و جشن گرامیداشت آب است. روز ملی دماوند نیز با همت کوهنوردان و فعالان محیط‌زیست در سال 83به ثبت رسید و از آن تاریخ تا امروز دوستداران محیط‌زیست و کوهنوردان عاشق دماوند گرد هم جمع شده و به یاد قهرمانی آرش کمانگیر که از بلندای دماوند، جانش را در کمانش گذاشت و مرز ایران و توران را معین کرد، این روز را جشن می‌گیرند. امسال نیز جشن این روز ملی جمعه 15تیرماه در دانشگاه پیام نور شهر رینه برگزار خواهد شد.