بررسی علت آب‌گریزی گنبد شیخ لطف‌الله
حبیب مشکین فام فرد که مخترع و پژوهشگر عایق‌های رطوبتی نانو نیز هست، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بر اساس مشاهدۀ تصاویر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بعد از بارندگی، کاملاً مشخص است که بخش‌های مرمت‌شده برخلاف دیگر بخش‌ها جذب سطحی رطوبت ندارد و این در حالی است که گفته می‌شود آجرهای این ترک گنبد، همان آجرهای اصلی قبلی است.
وی ادامه داد: به گفتۀ دست‌اندرکاران این پروژه، فرآیند پاک‌سازی بر روی آجر و کاشی‌های ترک مرمت‌شده انجام‌شده است اما می‌توان دید که کاشی و آجرها بعد از مرمت، حالت طبیعی خود را ندارند چراکه آجر بدون توجه به قدیم و جدید بودن، در تماس با رطوبت تغییر رنگ می‌دهد و این بیانگر نفوذ آب در سطح است.
عضو انجمن علمی مرمت بنای دانشگاه تهران با اشاره به اینکه قطعاً در دوغاب از چیزی استفاده‌شدهT خاطرنشان کرد: عوامل پروژۀ مرمت گنبد شیخ لطف‌الله به‌صورت دقیق اشاره نکرده‌اند که آیا اقدامی برای نفوذناپذیری گنبد با مشخص شدن جزئیات اجرایی انجام داده‌اند یا خیر؟
مشکین فام فرد افزود: وقتی‌که می‌بینیم تصویر بخش مرمت‌شده بعد از بارندگی جذب سطحی رطوبت ندارد شکی وجود نخواهد داشت که چیزی استفاده‌شده اگرچه از سوی عوامل پروژه اعلام‌شده که چیزی را عوض نکرده‌اند و آجرها و کاشی‌ها همان کاشی و آجر موجود گنبد بوده است اما در خصوص علت عدم جذب سطحی آجرهای قسمت مرمت‌شده دو نظر وجود دارد؛ یکی استفاده از عایق‌های رطوبتی نانو یا پوشش‌های آب‌گریز و دیگری وجود ترکیب پلیمری در دوغاب یا استفاده از گچ پلیمری.
ترکیب متفاوت دوغاب باعث عدم پاک‌سازی بخش مرمت‌شده است
وی تصریح کرد: اگر فرض بر این باشد که عایق رطوبتی نانو استفاده‌شده باشد، برای نانو مواد، تفاوتی نمی‌کند که آجر جدید یا قدیمی باشد و در هر صورت تأثیر آب‌گریزی خود را خواهد گذاشت اما موضوع این است که الان در سطح قسمت مرمت‌شده حتی روی لعاب کاشی‌ها نیز مات است، درحالی‌که مواد نانو سطح لعاب کاشی را به این صورت که مشاهده می‌شود کدر نمی‌کند و بنابراین عایق‌های رطوبتی نانو عامل مات و کدرشدن کاشی نیست ولی با توجه به ترکیب‌های مختلف موجود در بازار، ممکن است سطح رنگ سطح آجر را هم تغییر دهد.
این مخترع و پژوهشگر عایق‌های رطوبتی نانو با بیان اینکه استفاده از رزین، گچ‌های پلیمری، گچ‌های فراوری‌شده یا گچ‌های نانو می‌تواند در صورت ترکیب با دوغاب موجب مات‌شدن سطح مرمت‌شدۀ گنبد شده باشد، گفت: درصد جذب آب در مصالح، به‌ویژه آجر کاملاً قابل ارزیابی و مشخص است و در صورت عدم جذب سطحی رطوبت از ترکیب دافع رطوبت بر روی سطح آجر استفاده‌شده است.
مشکین فام فرد ادامه داد: هم‌چنین این احتمال وجود دارد که در ترکیب ملات بندکشی و دوغاب، این ویژگی وجود داشته باشد و با توجه به لایه بسیار نازک دوغاب که به گفته ناظر محترم این پروژه به‌خوبی پاک نشده است، می‌توان نتیجه گرفت که ترکیب متفاوت مواد دوغاب باعث عدم پاک‌سازی ساده روی سطح بخش مرمت‌شده و این لایه‌نازک سطح کاشی را کدر کرده است. رزین‌ها، گچ‌های پلیمری، گچ‌های فراوری‌شده یا گچ‌های نانو که در بازار وجود دارد می‌تواند در صورت ترکیب در دوغاب این ویژگی را داشته باشد.
دوغاب باید آزمایش شود
این مخترع و پژوهشگر عایق‌های رطوبتی نانو گفت: میزان نفوذناپذیری در برابر رطوبت به کمک تست غیر مخرب RILEM بر روی سطح مرمت‌شده گنبد قابل‌اندازه‌گیری دقیق است. از طرف دیگر تست RILEM نشان می‌دهد که آیا اقدامی در جهت نفوذناپذیری سطح مرمت‌شده انجام‌شده است یا خیر؟ حتی اگر بر روی سطح مواد نانو اسپری شده باشد با تست RILEM به‌راحتی قابل‌تشخیص است.
وی دربارۀ راهکار حذف لایه ایجادکننده ماتی سطح گفت: برای ارائه راهکار نیاز به دسترسی، مشاهده و برسی دقیق و کسب اطلاعات علمی از طریق آنالیز ترکیب دوغاب مورداستفاده است. هم‌چنین باید در نظر گرفت که ترکیب‌های سخت و برگشت‌ناپذیر به‌صورت فیزیکی است و ممکن است طی فرایند پاک‌سازی، لعاب کاشی‌ها دچار آسیب جدی شود که قطعاً جبران‌ناپذیر خواهد بود و برای آجر نیز بخشی از لایه رو برداشته شود تا بتوان به سطح اصلی رسید.