گلستان| ادامه حیات فرش ترکمن در هاله‌ای از ابهام
این هنر کم‌نظیر که در کنار حل مشکل معیشتی خانواده‌های ترکمن، معرف هنر زنان این قوم بزرگ نیز است، به گفته فعالان این عرصه، این روزها تب‌دار شده و باکم شدن میزان تولیدش در سال جاری و پایین آمدن حجم عرضه آن در بازارهای داخلی و خارجی که درآمد خانوارهای بافنده و سایر فعالان این بخش را تأمین می‌کرد، موجی از نگرانی را برای تولیدکنندگان ایجاد نموده و چنانچه مسئولان، چون طبیب در وقت نیاز بر بالینش حاضر نشده و درد آن را دوا نکنند، فردا مصداق ضرب‌المثل نوشدارو پس از مرگ سهراب خواهد بود. در این رابطه حبیب‌الله بقایی از فعالان تولید و فروش فرش ترکمن درحالی‌که ناامید از اقدام به‌موقع مسئولان امر بود، گفت: بیش از ۲۵ سال از عمرم را در این عرصه سپری کردم و جز سال‌های ابتدایی که برای سود به این فعالیت روی آورده بودم، عشق به پیشرفت فرش ترکمن و گسترش آن به‌منظور ایجاد اشتغال در خانواده‌هایی که تنها راه معاششان بافتن قالیچه و فرش بود، باعث تداوم فعالیتم در این مسیر شد. او در ادامه افزود: در گذشته بیش از دو هزار بافنده که هرکدام خرج یک خانوار را می‌دادند در منطقه گنبدکاووس مشغول به بافتن فرش در ابعاد مختلف بودند که رفته‌رفته این تعداد نصف شد و همچنان به دلیل فروش نرفتن فرش‌ها، در حال ترک این کار هستند. او گفت: اخیرا یکی از بافنده‌هایم برای تأمین هزینه درمان کودکش مبلغ یک‌صد هزار تومان از من طلب کرد ولی نداشتم که کمکش کنم و تا صبح غصه می‌خوردم که اگر اتفاقی برای کودکش بیفتد تقصیر من است و این موضوع بر روی دوشم سنگینی می‌کند ولی آیا برای مسئولان هم همین‌قدر سنگین است؟ بقایی با حسرت از دوران رونق تولید فرش ترکمن یادکرده و گفت: در سال‌های ۷۳ تا ۸۰ روزانه ۱۰۰۰ مترمربع فرش در منطقه گنبدکاووس به فروش می‌رفت که بخشی اقتصاد شهرستان و خانواده‌هایی که شغل دیگری نداشتند را تأمین می‌کرد ولی به‌مرورزمان این وضعیت از دست رفت و پس از سال ۸۰ شاهد پسرفت در بازار فروش فرش ترکمن بودیم ولی از سال ۹۰ تاکنون به ورطه نابودی رسیده‌ایم و الآن فروش منطقه به‌زور به‌روزی ۵۰ مترمربع می‌رسد.
بقایی افزود: در آن ایام از تمام استان‌های کشور تقاضا برای خرید فرش وجود داشت و حتی برخی برای تحویل درخواستشان مدتی را به انتظار می‌ماندند و علاوه بر آن بسیاری از خریداران، تولیدات فرش ترکمن را برای عرضه در بازارهای جهانی و صادرات به کشورهایی نظیر آلمان، آمریکا، کانادا، لبنان و حتی برخی کشورهای قاره آفریقا از ما می‌خریدند که ارزآوری برای کشور نیز به همراه داشت. این فعال حوزه تولید و فروش فرش ترکمن با اشاره به بدهی ۱۰ میلیارد ریالی ناشی از فروش نرفتن محصولات تولیدی، آن را فشار مضاعف توصیف کرد که توان ادامه مسیر را از او سلب کرده و از تصمیم خود برای ترک این حوزه در ایامی می‌گوید که به‌جای حل مشکلات، بر حجم آن‌ها افزوده می‌شود.
نامه‌نگاری به مسئولین
در این پیوند جمعی از فعالان عرصه تولید و بازاریابی فروش این هنر دستی ترکمن‌ها در فشاری مضاعف و ناامید از آینده مبهم فرش ترکمن با تهیه نامه و ارسال آن به دستگاه‌های مربوطه همچون استانداری گلستان، اداره کل صنعت معدن و تجارت، اداره کل میراث فرهنگی، موزه فرش گنبدکاووس و دفتر نماینده مجلس این شهرستان خواستار کمک به این ظرفیت ارزشمند اقتصادی منطقه شدند.
در این نامه خطاب به استاندار گلستان این‌گونه آمده است: احتراما اینجانیان حبیب اله بقایی و اهالی صنف تولیدکنندگان و کارآفرینان صنعت فرش ترکمن در شهرستان گنبدکاووس و حومه که ذیل برگه را تائید نموده‌اند به استحضار عالی می‌رساند از دیرزمانی فرش و قالی ترکمن چون خورشید تابان گل‌هایش فروغ اختران به زیر پای جهانیان می‌درخشید و اکنون این صنعت به خزان زرد کسادی و خواب زمستانی طولانی دچار گشته و فرش‌های رنگارنگ به علت رکود اقتصادی و تحریم‌های ناجوانمردانه کشورهای سلطه‌طلب و در رأس آن آمریکای جنایتکار، در انبارهای تولیدکنندگان و فروشندگان این صنف به دلیل نداشتن خریداران داخلی و خارجی در حال خاک خوردن است.
از طرفی بافندگان این صنعت از اهالی قشر ضعیف و مستضعف این جامعه هستند و در نبود مشتری و فروش نرفتن فرش، تولیدکنندگان نیز نمی‌توانند جوابگوی هزینه‌های تولید باشند و ضربه سنگینی به این قشر مستضعف بوده و حتی دور از فروپاشی کانون گرم خانواده‌هایشان نیست. اینجانیان تولیدکنندگان فرش تا امروز با هر مکافات و رنجی توانسته‌ایم چرخه این صنعت را سرپا نگه‌داریم ولی متأسفانه دیگر توان و تحمل و جوابگوی بافندگان به علت کمبود مالی نیستیم و تولیدکنندگان فرش ترکمن یکی پس از دیگری در حال قطع تولید و ترک این حرفه می‌باشند. درنهایت برای نجات این کشتی به‌گل‌نشسته یاری و مساعدت به‌سوی ناخدایی دراز می‌کنیم که نزدیک‌ترین فرد به کار ما مدیر و مسئول و متولی این صنعت و واقف و آشنایی به دردها و رنج‌ها است. لذا از جنابعالی استدعای عاجزانه داریم که به جهت جلوگیری از مرگ و نابودی این صنعت که روزگاری پرآوازه، ارزآور، کارآفرین و معیشت ساز بود، تسهیلاتی از قبیل وام و سایر تزریقات مالی امکان‌پذیر به رگ‌های خشکیده در نظر بگیرید و عنایت همکاری را برای رفع مصائب و معضلات ما مبذول فرمایید.
رد برخی موارد مطرح‌شده در نامه مذکور
در این پیوند، رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت گنبدکاووس با رد برخی موارد مطروحه در نامه مذکور، گفت: هرچند فشار تحریم‌ها در بحث فروش فرش بی‌تأثیر نبوده ولی اوضاع به این بدی که در نامه ارسالی برخی فعالان حوزه فرش گفته‌شده، نیست. خلیل رجبلی افزود: در حال حاضر بافنده‌های فرش ترکمن در حال فعالیت بوده و خریداران این هنر اصیل از دیگر نقاط برای خرید این محصول با بافندگان در ارتباط هستند. او گفت: در راستای حفظ این هنر و حمایت از شاغلان این حوزه و برای تثبیت بیمه تأمین اجتماعی مشمولانی که به هر دلیلی در برهه‌ای از زمان نتوانستند تعهدات خود را ادا نمایند، رایزنی‌هایی با بیمه تأمین اجتماعی صورت گرفته تا این افراد بتوانند از این خدمات بهره‌مند شوند. رجبلی با اشاره به پرداخت تسهیلات کم‌بهره به فعالان حوزه فرش عنوان کرد: به‌منظور مایت از شاغلان و تولیدکنندگان فرش ترکمن همیشه سعی داشتیم بیشترین میزان خدمت‌رسانی و تزریق تسهیلات کم‌بهره از اعتبارات موجود را به این افراد داشته باشیم که در سال گذشته با پرداخت تسهیلات ۴ درصدی، وام‌های یک‌صد میلیون ریالی به ۱۰۵ نفر و اعطای تسهیلات یک میلیارد و دویست میلیون ریالی، مجموعا ۱۰ میلیارد و یک‌صد و هفتاد میلیون ریال تسهیلات پرداخت شد که کمک شایان توجهی در این عرصه محسوب می‌شود. رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت با بیان برنامه‌های پیش‌رو در این حوزه گفت: پیگیری‌هایی برای دایر شدن بازارچه دائمی فرش ترکمن در گنبدکاووس انجام‌شده که شهرداری در این زمینه در حال بررسی برای آغاز عملیاتی اجرایی است که این اقدام می‌تواند در ارائه بی‌واسطه این هنر، گامی بزرگ باشد. رجبلی خاطرنشان کرد: حوزه تولید فرش ترکمن در سال‌های اخیر محل برخی سوء‌استفاده‌ها شده که در این رابطه بیشترین فشار بر بافنده تحمیل می‌شود و برخی به دنبال آن هستند با آشفته نشان دادن بازار، حق‌الزحمه بافنده را تا حدی کاهش دهند که این ازنظر ما شایسته نیست و این موضوع می‌تواند باعث نارضایتی و بی‌انگیزه شدن بافندگان برای ارائه هنر خود شود.
کم شدن میزان تولید و صادرات فرش دستباف گلستان
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان نیز در این خصوص گفت: در ۹ ماه اول امسال ۷۹ هزار و ۵۰۰ مترمربع فرش دستباف در این استان تولیدشده که از این مقدار ۱۴۱۰۰ مترمربع باارزش دو میلیون دلار به خارج از کشور صادرشده است. درویش‌علی حسن‌زاده با اشاره به کم شدن میزان تولید و صادرات فرش دستباف گلستان نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیان کرد: در پنج سال اخیر شاهد نوسانات محسوس در بازار فرش بودیم که دراین‌بین سال ۹۷ را بهترین سال داست که در آن ۱۰۲ هزار و ۷۰۰ مترمربع فرش تولید شد که ۳۳ هزار مترمربع آن به ارزش چهار میلیون دلار صادر شد. او با بیان اینکه برخی اتفاقات نظیر روابط خارجی، اعمال تحریم‌ها و نیز فشارها و تضییقات اقتصادی باعث روند نزولی در زمینه تولید فرش شده است، گفت: این نوسانات در بازار امری طبیعی بوده و این امکان وجود دارد که در سه ۳ ماه پایانی سال ۹۸ و یا سال آینده دوباره شاهد جهش و رونق بازار در این خصوص باشیم.