علائم "بیش‌فعالی" کودکان چیست؟ + راهکارهای تغذیه‌ای برای کاهش بروز آن
اختلال کم توجهی ــ بیش فعالی (ADHD) نوعی اختلال در سلامت روان است؛ افراد مبتلا به بیش‌فعالی، توانایی تمرکز بر یک کار واحد و نشستن برای مدت طولانی در یک جا را ندارند؛ در این مطلب به علائم، علل و درمان‌های طبیعی این اختلال پرداخته‌ایم.
اختلال کم توجهی ــ بیش فعالی (ADHD) نوعی اختلال در سلامت روان است که باعث بروز بیش‌فعالی می‌شود؛ افراد مبتلا به ADHD عموماً توانایی تمرکز بر یک کار واحد و نشستن برای مدت طولانی در یک جا را ندارند.
علائم بیش‌فعالی
مشکل در تمرکز کردن بر انجام یک کار، فراموش کردن وظایف و مسئولیت‌ها، پریشانی خاطر بیش از حد، ناتوانی در نشستن به مدت طولانی برای انجام کار واحد، پرحرفی و قطع کردن حرف دیگران برای صحبت کردن از نشانه‌های بارز این اختلال هستند؛ همچنین این اختلال، در کودکان بیشتر با علائمی مانند آشفتگی در بروز عواطف، بی‌قراری، انجام کارها به صورت ناتمام، ناتوانی در تمرکز سر کلاس درس و فرار از انجام دادن تکالیف مدرسه بروز پیدا می‌کند.
بیش از 60 درصد کودکان مبتلا به ADHD، در بزرگسالی نیز علائم بیش‌فعالی از خود نشان می‌دهند اما علائم و مشکلات بسیاری از آن‌ها با رسیدن به سنین بزرگسالی، کاهش می‌یابد؛ اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی درمان نشده در بزرگسالان، می‌تواند بر بسیاری از جنبه‌های زندگی‌شان تأثیر منفی بگذارد؛ علائمی مانند مشکل در مدیریت زمان، فراموشی و بی‌حوصلگی می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در محل کار، خانه و روابط این افراد شود.
بیش‌فعالی در پسران، دو برابر دختران شیوع دارد و آمارها نشان می‌دهد یک دهم کودکان، مبتلا به بیش‌فعالی هستند یا علائم اولیه آن را دارند.
علت بیش‌فعالی چیست؟
با وجود اینکه اختلال کم توجهی ــ بیش فعالی مشکلی تقریبا شایع در بین کودکان است، هنوز دانشمندان علت اصلی بروز آن را کشف نکرده‌اند اما مطالعات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی و عصبی می‌تواند در بروز این اختلال موثر باشد.
برخی مقالات نیز "کاهش دوپامین" را از عوامل موثر در بروز چنین اختلالی دانسته‌اند؛ دوپامین، یک انتقال دهنده عصبی است که در ایجاد پاسخ‌های احساسی نقش دارد؛ یافته‌های تحقیقاتی دیگر نشان می‌دهد که مغز افراد مبتلا به بیش‌فعالی و کم‌توجهی، ماده خاکستری کمتری دارد؛ ماده خاکستری مغز، بخشی از مغز است که در گفتار، عملکرد عضلات، خودکنترلی و تصمیم‌گیری نقش اساسی دارد.
بیشتر بخوانید:
علائم افسردگی در کودکان؛ از پرخوری تا خودکشی
چند راهکار تغذیه‌ای برای کاهش "سردردهای میگرنی"
اوتیسم؛ آشنایی که غریب است
برای بهبود "لکنت زبان" کودک خود چه کنیم؟
درمان بیش‌فعالی
درمان بیش فعالی معمولاً شامل رفتاردرمانی، دارودرمانی یا ترکیبی از این‌هاست؛ درمان‌های طبیعی بیش‌فعالی، شامل پیروی از یک رژیم غذایی معتدل و مناسب، فعالیت بدنی به مدت حداقل یک ساعت در روز و محدود کردن میزان استفاده از موبایل، تلفن و فضای مجازی است.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران مبتلا به بیش‌فعالی
مطالعات نشان داده‌اند که بسیاری از موارد بیش فعالی، ناشی از رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب در این افراد است و حذف برخی مواد غذایی، می‌تواند در کاهش عوارض ناشی از این اختلال، بسیار کمک‌کننده باشد.
پرهیز از مصرف شکر، نوشابه، شیرینی‌جات، غذاهای چرب و غذاهای آماده و فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس می‌تواند به کاهش بروز علائم بیش‌فعالی در این کودکان کمک کند.
خوراکی‌هایی مانند هلو، گوجه فرنگی و خیار حاوی ماده ای به نام سالیسیلات هستند و باید از رژیم غذایی این کودکان حذف و با مواد دیگر جایگزین شوند؛رنگ غذایی نارنجی که به صورت ماده افزودنی در غذاهای بسته‌بندی مانند آدامس، شکلات، سس، برخی دسرها، کنسروها و رنگ‌های غیرطبیعی زعفران وجود دارد نیز در بروز بیش‌فعالی موثر است و باید از غذای کودک حذف شود.
نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه‌ها، نوشابه‌های گازدار و چای پررنگ علائم این بیماری را تشدید می‌کنند.
برخی مطالعات نیز ثابت کرده‌اند که کمبود برخی مواد معدنی، ویتامین‌ها و اسیدهای چرب نیز می‌تواند باعث بروز چنین اختلالی شود؛ این مواد عبارتند از:
آهن
کمبود آهن، میزان دقت و تمرکز را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد البته باید دقت داشت که کمبود آهن را باید با مصرف مواد غذایی حاوی این عنصر جبران کرد و نه لزوماً مصرف داروهایی مانند اسیدفولیک چرا که بنابر برخی مطالعات، مصرف بی‌مورد و بیش از نیاز اسیدفولیک در دوران بارداری، خود می‌تواند زمینه بیش‌فعالی کودکان پس از تولد را فراهم کند.
اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6
تحقیقات نشان داده است غلظت اسیدهای چرب امگا3 و امگا6 در افراد مبتلا به بیش‌فعالی کمتر از سایر افراد است؛ کنجد، تخم کدو تنبل و تخم آفتابگردان، منابع خوب اسیدهای چرب امگا6 و برخی ماهی‌ها نیز از منابع خوب امگا3 هستند.
منیزیم
کمبود منیزیم اغلب در افراد مبتلا به بیش‌فعالی دیده می‌شود و با دریافت آن، علائم این اختلال کاهش چشمگیری می‌یابد؛ منیزیم در مغزها، حبوبات، غلات آسیاب نشده و سبزیجات با برگ‌های تیره‌رنگ وجود دارد.
کمبود روی، ویتامین B6، کلسیم و پروتئین نیز می‌تواند از عوامل افزایش بروز علائم ADHD در کودکان و حتی بزرگسالان باشد.
علائم بیش‌فعالی
مشکل در تمرکز کردن بر انجام یک کار، فراموش کردن وظایف و مسئولیت‌ها، پریشانی خاطر بیش از حد، ناتوانی در نشستن به مدت طولانی برای انجام کار واحد، پرحرفی و قطع کردن حرف دیگران برای صحبت کردن از نشانه‌های بارز این اختلال هستند؛ همچنین این اختلال، در کودکان بیشتر با علائمی مانند آشفتگی در بروز عواطف، بی‌قراری، انجام کارها به صورت ناتمام، ناتوانی در تمرکز سر کلاس درس و فرار از انجام دادن تکالیف مدرسه بروز پیدا می‌کند.
بیش از 60 درصد کودکان مبتلا به ADHD، در بزرگسالی نیز علائم بیش‌فعالی از خود نشان می‌دهند اما علائم و مشکلات بسیاری از آن‌ها با رسیدن به سنین بزرگسالی، کاهش می‌یابد؛ اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی درمان نشده در بزرگسالان، می‌تواند بر بسیاری از جنبه‌های زندگی‌شان تأثیر منفی بگذارد؛ علائمی مانند مشکل در مدیریت زمان، فراموشی و بی‌حوصلگی می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در محل کار، خانه و روابط این افراد شود.
بیش‌فعالی در پسران، دو برابر دختران شیوع دارد و آمارها نشان می‌دهد یک دهم کودکان، مبتلا به بیش‌فعالی هستند یا علائم اولیه آن را دارند.
علت بیش‌فعالی چیست؟
با وجود اینکه اختلال کم توجهی ــ بیش فعالی مشکلی تقریبا شایع در بین کودکان است، هنوز دانشمندان علت اصلی بروز آن را کشف نکرده‌اند اما مطالعات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی و عصبی می‌تواند در بروز این اختلال موثر باشد.
برخی مقالات نیز "کاهش دوپامین" را از عوامل موثر در بروز چنین اختلالی دانسته‌اند؛ دوپامین، یک انتقال دهنده عصبی است که در ایجاد پاسخ‌های احساسی نقش دارد؛ یافته‌های تحقیقاتی دیگر نشان می‌دهد که مغز افراد مبتلا به بیش‌فعالی و کم‌توجهی، ماده خاکستری کمتری دارد؛ ماده خاکستری مغز، بخشی از مغز است که در گفتار، عملکرد عضلات، خودکنترلی و تصمیم‌گیری نقش اساسی دارد.
بیشتر بخوانید:
علائم افسردگی در کودکان؛ از پرخوری تا خودکشی
چند راهکار تغذیه‌ای برای کاهش "سردردهای میگرنی"
اوتیسم؛ آشنایی که غریب است
برای بهبود "لکنت زبان" کودک خود چه کنیم؟
درمان بیش‌فعالی
درمان بیش فعالی معمولاً شامل رفتاردرمانی، دارودرمانی یا ترکیبی از این‌هاست؛ درمان‌های طبیعی بیش‌فعالی، شامل پیروی از یک رژیم غذایی معتدل و مناسب، فعالیت بدنی به مدت حداقل یک ساعت در روز و محدود کردن میزان استفاده از موبایل، تلفن و فضای مجازی است.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران مبتلا به بیش‌فعالی
مطالعات نشان داده‌اند که بسیاری از موارد بیش فعالی، ناشی از رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب در این افراد است و حذف برخی مواد غذایی، می‌تواند در کاهش عوارض ناشی از این اختلال، بسیار کمک‌کننده باشد.
پرهیز از مصرف شکر، نوشابه، شیرینی‌جات، غذاهای چرب و غذاهای آماده و فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس می‌تواند به کاهش بروز علائم بیش‌فعالی در این کودکان کمک کند.
خوراکی‌هایی مانند هلو، گوجه فرنگی و خیار حاوی ماده ای به نام سالیسیلات هستند و باید از رژیم غذایی این کودکان حذف و با مواد دیگر جایگزین شوند؛رنگ غذایی نارنجی که به صورت ماده افزودنی در غذاهای بسته‌بندی مانند آدامس، شکلات، سس، برخی دسرها، کنسروها و رنگ‌های غیرطبیعی زعفران وجود دارد نیز در بروز بیش‌فعالی موثر است و باید از غذای کودک حذف شود.
نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه‌ها، نوشابه‌های گازدار و چای پررنگ علائم این بیماری را تشدید می‌کنند.
برخی مطالعات نیز ثابت کرده‌اند که کمبود برخی مواد معدنی، ویتامین‌ها و اسیدهای چرب نیز می‌تواند باعث بروز چنین اختلالی شود؛ این مواد عبارتند از:
آهن
کمبود آهن، میزان دقت و تمرکز را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد البته باید دقت داشت که کمبود آهن را باید با مصرف مواد غذایی حاوی این عنصر جبران کرد و نه لزوماً مصرف داروهایی مانند اسیدفولیک چرا که بنابر برخی مطالعات، مصرف بی‌مورد و بیش از نیاز اسیدفولیک در دوران بارداری، خود می‌تواند زمینه بیش‌فعالی کودکان پس از تولد را فراهم کند.
اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6
تحقیقات نشان داده است غلظت اسیدهای چرب امگا3 و امگا6 در افراد مبتلا به بیش‌فعالی کمتر از سایر افراد است؛ کنجد، تخم کدو تنبل و تخم آفتابگردان، منابع خوب اسیدهای چرب امگا6 و برخی ماهی‌ها نیز از منابع خوب امگا3 هستند.
منیزیم
کمبود منیزیم اغلب در افراد مبتلا به بیش‌فعالی دیده می‌شود و با دریافت آن، علائم این اختلال کاهش چشمگیری می‌یابد؛ منیزیم در مغزها، حبوبات، غلات آسیاب نشده و سبزیجات با برگ‌های تیره‌رنگ وجود دارد.
کمبود روی، ویتامین B6، کلسیم و پروتئین نیز می‌تواند از عوامل افزایش بروز علائم ADHD در کودکان و حتی بزرگسالان باشد.