گفتگو با اکرم ابوالمعالی؛ نویسنده، کارگردان و پژوهشگر
مشغول فکرکردن هستم
اکرم ابوالمعالی، نویسنده، کارگردان و معلم نمایش به‌خصوص نمایش کودک است. وی متولد ۱۳۴۹ کرمانشاه و دانش‌آموخته ادبیات نمایشی از دانشگاه هنر و معماری تهران است. از این مدرس تئاتر و بازیگری کتاب پنجمین تجربه نامه از مجموعه نمایش خلاق با عنوان «نمایش خلاق، آزمایشگاهی برای زندگی» منتشر شده است. انتشار این کتاب بهانه‌ای شد تا پای صحبت‌های این هنرمند و پژوهشگر باشیم. با هم پاسخ‌های ابوالمعالی را می‌خوانیم:
اکرم ابوالمعالی را چقدر می‌شناسید؟ اگر بخواهید او را در یک جمله معرفی کنید، آن جمله کدام است؟
خیلی کم. خیلی زیاد. کم، به آن معنا که هنوز در خیلی از موقعیت‌ها در زندگی‌ام قرار نگرفتم که بدانم کی هستم؟ زیاد، به آن معنا که در موقعیت‌هایی قرار گرفتم که بسیار عجیب بودند و آنجا ابعاد جدیدی از خودم را کشف کردم. آدم‌ها در یک جمله نمی‌گنجند. آدم‌ها در موقعیت تعریف می‌شوند.
شما سراغ نمایش رفتید یا نمایش سراغ شما آمد؟
فکر می‌کنم هر دوی ما سراغ همدیگر رفتیم .
نمایشنامه‌نویسی آیا آموزش‌دادنی هست؟ استادان شما چه کسانی بوده‌اند؟ آن را به کسی هم آموزش داده‌اید؟
نمایشنامه‌نویسی یک نوع نگارشِ به‌شدت تخصصی است تا اینکه صرفا جوشش باشد؛ بنابراین نیازمندِ آموزش است. اساتید بسیار عزیزی در نوشتن به من کمک کردند استاد چرمشیر، استاد سعید اسدی، استاد نغمه ثمینی، استاد شاهپوری، استاد منوچهر اکبرلو و البته خیلی از اساتید که به طور غیرمستقیم در این عرصه به من آگاهی دادند... بله من دورهای زیادی در زمینه نمایشنامه‌نویسی برگزار کردم .
رابطه شما با فضای مجازی چگونه است؟ چه فرصت‌ها و تهدیدهایی این فضا برای یک نویسنده و مؤلف به همراه دارد؟ تجربه نوشتن در این فضا را داشته‌اید؟
با فضای مجاری رابطه منتقدانه اما نزدیکی دارم. هر چیزی را از فضای مجازی نمی‌توانم بپذیرم؛ چون فضایی به‌شدت ملتهب و تأثیرپذیر از گزینه‌های متفاوتی است و درعین‌حال فضای بسیار مینیمال است. محلی برای فراقت و مطالعه عمیق و درازمدت نیست پس نمی‌توان در این فضا فعالیت عمیق و کاربردی و درازمدت و طولانی در زمینه نویسندگی داشت. اما در حد وقایع‌نگاری کوتاه و یا جملات مینیمال فضا را مناسب می‌دانم و گاهی این کار را انجام می‌دهم .
درباره عنوان کتاب «نمایش خلاق، آزمایشگاهی برای زندگی» توضیح می‌دهید، این عنوان به چیزهایی برمی‌گردد؟ مخاطب اصلی این کتاب چه کسانی هستند؟
مخاطبان اصلی این کتاب والدین و مربیان و معلمان و تمام کسانی هستند که با کودکان سروکار دارند. نمایش خلاق به‌عنوان یک موضوع بینارشته‌ای حلقه‌ای بین آموزش و نمایش شکل می‌دهد و به مربیان و تسهیلگران در آموزش و تبیین رفتار و تغییر رفتار در مخاطبینشان، کمک می‌کند .
نمایش خلاق در بخش آموزش نمایش به کودکان و نوجوانان گویا بیشتر باید دیده شود؟ توضیح می‌دهید؟
قرار نیست نمایش خلاق از کودکانِ ما بازیگر بسازد و یا به آنها نمایش را به‌صورت تخصصی آموزش بدهد. نمایش خلاق روش و شیوه‌ای است برای ایجاد رفتار یا تغییر رفتار یا اصلاح رفتار و اصولا در مهارت‌آموزی یکی از بهترین روش‌هاست. ما از نمایش خلاق بهره می‌گیریم تا در کودکانمان مهارت‌های زندگی - آموزشی - اجتماعی و رفتاری را ایجاد و یا اصلاح کنیم.
بقیه مجموعه شش‌جلدی کتاب‌های نمایش خلاق، چه ارتباطی با این کتاب دارند؟
این مجموعه ۶ جلدی از ۶ منظر مختلف تجربیات نگارنده در نمایش خلاق را با مخاطبان به اشتراک می‌گذارد. پیشنهاد تدوین این مجموعه را با همین نیت به جهاد هنر ارائه دادم که کتاب‌هایی کاملا کاربردی و عملیاتی، تدوین و نشر داده بشوند.
کتاب «همه اگرهای من» مخاطب را به چه چیزی دعوت می‌کند؟
کتاب‌ها و نوشته‌های من برای نوجوانان اصولا تجربه‌گرا هستند و هیچ نسخه از پیش تعیین شده‌ای برای این مخاطبان نمی‌نویسم. صرفا موقعیت‌های مختلف ارائه می‌شود و امکان‌های متفاوت بررسی می‌شوند. تصمیم‌گیرنده نهایی خودِ مخاطب است که چه باید کرد و چه انتخابی باید داشت. کاری که در نمایش خلاق هم بر آن تأکید داریم همین است. آدم‌ها هر کدام در موقعیت و شرایط مختلف، خود باید سعی کنند درست‌ترین و بهترین تصمیم را بگیرند و مسئولیت تصمیماتشان را بپذیرند. این یک مهارت ارزشمند است .
متن‌های با دیالوگ‌های قوی و پرجاذبه از نویسندگان ایران و خارجی را برای مخاطبان ما معرفی می‌کنید؟ نمونه‌ای از یکی از دیالوگ‌ها را نقل می‌کنید؟
به نظر من کتاب را باید خواند. هر کتابی. تا وقتی کتابی خوانده نشود، کتاب خوب و بد نداریم. پس توصیه خواندن یک کتاب خاص را مناسب نمی‌دانم مگر در موارد تحقیقات و پژوهش.
یک نمایشنامه‌نویس در کنار مهارت‌های نگارش نمایشنامه چه چیزهای دیگری را باید بداند؟
جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی، علوم تحلیلی هستند که در نمایشنامه‌نویسی بسیار کمک‌کننده هستند .
دوست دارید شما را بیشتر یک نویسنده بشناسند یا یک کارگردان و یا یک معلم نمایش و یا هر سه؟ چرا؟
شاید اگر چند سال گذشته می‌پرسیدید، می‌گفتم: هر سه. اما الان در این موقعیت می‌گویم: انسان ...
هم اکنون در حال تمرین اثری و یا نوشتن نمایش نامه ای هستید؟ اگر مایل هستید توضیح بفرمایید؟
فعلا خیر. این روزها فقط مشغول فکرکردن هستم. باید مسیر جدیدی را برای حرکت پیدا کنم.
شما سال‌ها برای کودکان کارکرده‌اید؟ کارکردن و بخصوص نوشتن برای این فضا را چطور می‌دانید؟ مشکلات این فضا چیست؟
نوشتن برای کودک و نوجوان از دو زاویه برای من قابل‌بررسی است. از زاویه منِ نویسنده بسیار لذت‌بخش، سخت و دلهره‌آور است. یک‌جور ترس و لذت درهم‌آمیخته. ترس از این که کودک و نوجوانی که مخاطب من است خودخواسته نوشته و اثر من را انتخاب نمی‌کند و معمولا بزرگ‌ترها هستند که او را با اثر آشنا می‌کنند و ترس من این است که در آینده او اثر مثبتی نداشته باشم. دومین ترس من بابتِ اثرگذاری در این گروه سنی است که تا آخرِ عمر یک فرد هر چه نقش ببندد ماندنی است؛ اما فکرکردن به کودک و نوجوان برای روحِ من سراسر لذت است.