دیوان خلاق المعانی گنجینه عرفان و اخلاق

 رویداد ایران- زهرا آقایی

در شمال شیراز، در دامنه کوه صبوی و در ابتدای جاده شیراز - اصفهان، در تنگ الله‌اکبر آرامگاه خواجوی کرمانی که به نخل‌بند شاعران مشهور است، قرار گرفته ‌است. قبر وی مشرف بر دروازه‌قرآن ‌بوده و آب چشمه رکن‌آباد نیز از کنار مقبره وی می‌گذرد. این آرامگاه در سال ۱۳۱۵ شمسی ساخته شد. محل آرامگاه در محوطه‌ای بدون سقف قرار دارد. در وسط صفه آن سنگ قبری است که بالای آن محدب و دارای برآمدگی است. روی این سنگ کتیبه‌ای که بیانگر قبر خواجو باشد وجود ندارد. فقط بالای سنگ عبارت: کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال‌والاکرام به خط ثلث نوشته شده‌ است. در سال ۱۳۳۷ شمسی اداره باستان‌شناسی فارس اقدام به ساخت یک اتاق در قسمت شمالی محوطه آرامگاه کرد. در پیشانی این اتاق دو غزل از غزلیات خواجو به خط نستعلیق بر روی کاشی‌های آنجا نوشته شده ‌است. وی یکی از کثیرالشعرترین شاعران زبان فارسی است و از جمله شاعرانی است که دیوانش در زمان حیات خود او جمع‌آوری‌شده است. دیوان او دارای وجوه ممتازی است كه شامل نغز و معما هم هست و بعلاوه قصیده‌های زیادی در نعت ائمه (ع) و بالاخص حضرت علی (ع) سروده است. شعر خواجوی کرمانی شعری عرفانی است و در این اشعار که بر شاعران بعدی خود مانند حافظ نیز تأثیرگذار بوده، مبارزه با زهد و ریا و بی‌اعتباری دنیا و مافیها دیده می‌شود. او در شعر به سبک سنایی غزل‌سرایی ‌کرده و در مثنوی نیز سعی داشته به تقلید از فردوسی حماسه‌سرایی نماید. او در ریاضیات طب و هیئت نیز صاحب‌نظر بوده است. طنز و هزل و انتقادات اجتماعی از شرایط ادیان در آن روزگار در اشعار خواجو متداول است. وی جزو آن دسته از شاعرانی است که غزل‌هاى آنان در سیر تحول غزل میان سعدى و حافظ قرار داشته و مضمون‌هاى عرفانى و اندرزى و حکمى را همراه با مضمون‌هاى عاشقانه دارد. وى در غزل قافیه‌ها و ردیف‌هاى دشوار بسیار به کار برده است؛ اما سخنش روان و دلپذیر است. گرایش حافظ به شیوه سخن‌پردازی خواجو و شباهت شیوه سخنش با او مشهور است. همای و همایون وی علاوه بر آنکه با خسرو و شیرین نظامی و ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی پیوندهایی دارد، با ورقه و گلشاه عیونی نیز دارای مشترکاتی است. خواجو از نخستین گویندگانی است که با تضمین شعر دیگران نوعی تخمیس ساخته است. آخرین منظومه‌اش گوهر نامه نشان می‌دهد که با آثار امیر خسرو دهلوی نیز آشنایی داشته است. خواجوی کرمانی با تعدد و تنوع آثارش، تلاش کرده بین مضامین اخلاقی و دینی از یک سو و التزام به اقناع و تخیل مخاطب از سوی دیگر پیوندی گسترده ایجاد نماید. او توانسته در کنار ارائه فرم زیبا و بهره‌گیری از تصاویر ناب و موسیقی نغز، با زبانی هنری جنبه‌های پندآموزی و تعلیمی را در اشعارش لحاظ نماید. او بسیاری از فضایل و رذایل اخلاقی را در ضمن بیان داستان عنوان نموده است.