قزوین| بافت تاریخی قزوین، پیوند گذشته و آینده
وجود آثار تاریخی ارزشمند ازجمله مسجد و مدرسه حیدریه، وجود آب‌انبارهای متعدد که نمادی از هماهنگ ساختن زندگی مردم با موقعیت آب و هوایی منطقه است، حسینیه‌ها، مقبره امامزادگان، بازار بزرگ قزوین، کاروانسرای سعد السلطنه، عمارت هایی از دوران صفویه ازجمله عمارت عالی‌قاپو، مقبره حمداله مستوفی، حمام‌ها، وجود محلات قدیمی با مردمی از یک ساختار اجتماعی و فرهنگ غنی بر اهمیت توجه و حفظ بافت تاریخی قزوین افزوده است.درعین‌حال از حدود 50 سال گذشته با توجه به افزایش رشد جمعیت شهرنشینی و گسترش شهر، طرح‌ها و برنامه‌هایی در این شهر ارزشمند تاریخی اجرا شد که موجب از بین رفتن برخی از آثار ارزشمند و نیز بر هم خوردن موقعیت اجتماعی محلات و جابه‌جا شدن و کوچ مردم ساکن در محدوده بافت تاریخی شده است.
ظرفیت‌ها و مشکلات بافت‌های فرسوده و تاریخی
مدیر اداره پژوهش، کارآفرینی و ارتباط با صنعت دانشگاه پیام نور قزوین هم در مورد ظرفیت‌ها و مشکلات حوزه بافت شهرها گفت: بافت‌های فرسوده و تاریخی در شهرها بافت‌هایی هستند که دچار فرسودگی کالبدی یا عملکردی شده‌اند و همچنین در بسیاری از موارد دارای معضلات دسترسی و حمل‌ونقل هستند. مریم چرخچیان ادامه داد: این امر منجر به جابجایی جمعیت در این مناطق می‌گردد و لذا ساکنین خود را در طول زمان از دست می‌دهند که درواقع نیمه‌تاریک بافت‌ها محسوب می‌شود.او افزود: نیمه‌روشن این بافت‌ها همه عناصر کالبدی و کوچه‌پس‌کوچه‌ها نمادی از هویت و فرهنگ شهر هستند و به‌واسطه همین امر در سراسر دنیا محل حضور گردشگران به شمار می‌روند که نتیجه آن رونق اقتصادی و فرهنگی شهر و ساکنین آن است.او بابیان این مطلب که بهره گرفتن از این ظرفیت مستلزم برخورد و مداخله صحیح در بافت است خاطرنشان کرد: در این رابطه باید نقشه جامع از بناها و معابر قابل نگهداری تهیه شود به‌طوری‌که امروزه بسیاری از بافت شهرهای پرجاذبه اروپایی همچون پراگ، وین و ونیز بناهای گذشته و جداره‌های خارجی آن برای جذب گردشگران حفظ می‌شود درحالی‌که در کشور ما نحوه برخورد با این بافت‌ها و بناها بسیار تهاجمی است.
چرخچیان تأکید کرد: اگر این روند در شهرها ادامه پیدا کند منجر به تغییر ناگهانی چهره شهر و پاک شدن بخشی از هویت شهرها خواهد شد و در کنار این امر تغییر کالبد و ماهیت بناها سبب می‌گردد جمعیت قبلی محلات که با آن پیوند عاطفی دارند با جمعیت جدید جایگزین گردد.این استاد دانشگاه و عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور ادامه داد: به‌منظور حفظ ساکنین در بافت‌ها و عدم جابجایی جمعیت باید زمینه تشویق ساکنین به سمت مرمت خودجوش محل سکونت خود و مشارکت در احیا ء و ساماندهی این بافت‌ها از طریق اعطای تسهیلات، حمایت‌های مالی و نیز جلوگیری از حضور دلالان و سودا گران زمین و مسکن فراهم شود.به گفته دکتر چرخچیان: طراحان و برنامه ریزان باید این نکته را مدنظر قرار دهند که اگر مداخلات کالبدی به نحو صحیح صورت نگیرد ضمن لطمه زدن به هویت شهر تأثیرات اجتماعی و فرهنگی جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت.
برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری در محدوده بافت
معاونت امور عمرانی استانداری قزوین در زمینه بررسی وضعیت ساخت‌وساز در مجموعه بافت شهر قزوین و روند اجرای پروژه‌های شهری به‌منظور توسعه گردشگری گفت: درگذشته طرح تملک، تجمیع و بازسازی در محدوده بافت فرسوده اجرا شد درحالی‌که تجربه ناموفقی در ورود به طرح بازسازی این محدوده را شاهد بودیم. علی فرخزاد به اجرای طرح بازآفرینی شهری در محدوده‌های بافت اشاره کرد و بیان داشت: در طرح بازآفرینی شهری ازنظر شکل و ساختار محله‌هایی تعریف شد و در آن با احداث پارک محله، فرهنگسرا، خانه فرهنگ، مجموعه فرهنگی ورزشی به محدوده بافت ورود پیدا کردیم. او با اشاره به مجموعه بافت تاریخی شهر قزوین و لزوم توجه و حفظ این محدوده اظهار داشت: به دلیل وجود آثار و بناهای تاریخی در این محدوده امکان تملک و تخریب واحدهای مسکونی وجود ندارد و درعین‌حال با این کار مفهوم محله نیز در این بافت از بین می‌رود. او یادآور شد: برای مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی نیز باید ماهیت تاریخی بودن این محدوده ازجمله کوچه‌ها، معابر و سیما منظر حفظ شود. معاونت امور عمرانی استانداری قزوین در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع وضعیت ساخت‌وساز و خطرات احتمالی در محدوده بافت شهر اشاره کرد و گفت: مشکلات اساسی در محدوده بافت شهر قزوین وجود خاک سست و نیز انشعاب لوله‌های قدیمی آب است که باعث وارد آمدن خسارت به ساخت‌وسازهای جدید در این محدوده شده است. فرخزاد اعلام کرد: بر اساس مصوبات هیئت 4 نفره و شورای فنی استان به‌منظور استحکام بخشیدن ساختمان‌ها در محدوده بافت شهر قزوین باید مطالعات اولیه زمین‌شناسی همچون ژئوتکنیک، حفر چاه گمانه‌زنی در نقاط مختلف ساختمان و نیز بازرسی طوقه‌های چاه‌های فاضلاب انجام شود. او ادامه داد: به دلیل فرسودگی و آسیب‌پذیری لوله‌های شبکه توزیع آب و آسیب رساندن به پی ساختمان‌ها نیز در این محدوده با مشکلات جدی مواجه هستیم و اصلاح شبکه توزیع آب نیز در دستور کار قرارگرفته است. فرخزاد صدور پروانه ساخت با تراکم 2 تا 3 طبقه در محدوده بافت تاریخی را مورد تأکید قرارداد و بیان کرد: بر اساس مصوبات شورای عالی معماری شهرسازی به‌عنوان یک مرجع بالادستی در حوزه‌های تصمیم‌گیری حوزه شهرسازی، صدور پروانه ساخت با تراکم 2 تا 3 طبقه در محدوده بافت تاریخی الزامی است و در مصوبه جدید تراکم ساخت 4 طبقه ساختمان مسکونی در این محدوده اجرا نمی‌شود. او افزود: بر اساس تصمیم این شورا ضوابط موردنظر در محدوده بافت شامل میزان عرض خیابان، ساختار بافت، حفظ ساختار بدنه، تعداد طبقات، عدم وجود پیلوت و سایر موارد باید رعایت شود. معاونت امور عمرانی استانداری قزوین ادامه داد: بر همین اساس مالکینی که درگذشته تراکم 4 طبقه دریافت کرده‌اند باید به همین مصوبه شورا تمکین کنند و یا اینکه در صورت داشتن حقوق مکتسبه جهت در یافت زیان مالی، موضوع را از طریق مراجع قضایی پیگیری نمایند.
ابلاغ سند ملی راهبردی بازآفرینی شهری از سال 93
معاون بازآفرینی شهری و مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان قزوین هم در مورد سیاست‌گذاری در زمینه بافت فرسوده شهر قزوین افزود: با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در زمینه توجه به موضوع حاشیه‌نشینی، طرح بازآفرینی شهری از دغدغه‌های مسئولین کشوری و استانی نیز به شمار می‌آید. رافع ناصری فر گفت: ازاین‌رو سند ملی راهبردی طرح بازآفرینی شهری از سال 93 توسط ریاست‌جمهور ابلاغ شد که بر اساس آن موضوع بافت فرسوده ازلحاظ شکل و ساختار فراتر دیده می‌شود. او توضیح داد: در این طرح پیوست‌های اجتماعی، اقتصادی، مشکلات ساکنین، توجه به محوریت ساکنین محلات، زندگی شهری و دغدغه‌های اجتماعی و شهری افراد ساکن در این محدوده موردتوجه قرارگرفته است. او بیان کرد: برای اجرای این سند ستادهای بازآفرینی در سطح ملی با ریاست رئیس‌جمهور و دبیری وزارت راه و شهرسازی و در استان‌ها با ریاست استاندار و دبیری اداره کل راه و شهرسازی و در شهرستان‌ها به ریاست فرمانداران پیگیری می‌شود.
ناصری فر جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های اجرایی را از ایرادات این طرح ذکر کرد و توضیح داد: برای رفع این مشکل در برنامه ششم توسعه در ماده 59، هدف‌گذاری بازآفرینی شهری در 2700 محله در سطح کشور به وزارت راه و شهرسازی و سازمان برنامه‌وبودجه مأموریت داده شد. به گفته او: بر این اساس در فرآیند برنامه 6 ساله باید سالانه این محلات مورد بازآفرینی قرارگرفته و هر دستگاه بر اساس چارت تعیین‌شده در محلات ورود پیدا می‌کنند. او اظهار داشت: بر همین اساس در استان قزوین طی فرآیند 3 ساله بازآفرینی در جمیع ابعاد ازجمله احداث خدمات رو بنایی، زیر بنایی، فضای شهری، برنامه مسکن و توانمندسازی ساکنین در محلات انجام‌شده است. معاون بازآفرینی شهری و مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان قزوین با اشاره به شناسایی و هدف‌گذاری 16 محله به‌عنوان محلات هدف در برنامه اجرای اقدام مشترک در شهر قزوین گفت: به‌صورت عملی از سال 96 محلات هدف در شهر قزوین مشخص شد و در این ر رابطه کار مطالعات در برخی از محلات سپری‌شده است و در برخی از محلات نیز ورود پیداکرده‌ایم و در برخی از محلات هم موضوع توانمندسازی اجرا می‌شود. ناصری فر یکی از چالش‌های پیش‌رو در محدوده بافت شهر قزوین را همپوشانی بافت فرسوده و بافت تاریخی اعلام کرد و افزود: سیاست‌های برنامه‌ریزی‌شده برای بافت فرسوده باسیاست‌های محدوده بافت تاریخی متغیر است و در بافت تاریخی به دلیل وجود آثار تاریخی و پیشینه‌هایی از لایه‌های خاک عملیات اجرای طرح بازآفرینی با کندی انجام می‌شود.او بیان کرد: این در حالی است که در بسیاری از محلات ازجمله بلاغی به دلیل سست بودن لایه‌های خاک، موضوعات تاریخی و زمین‌شناسی، وجود چاه‌های فاضلاب، لوله‌های کار گذاشته‌شده از نوع آزبست و نشت آب به واحدهای مسکونی شاهد نشست ساختمان‌ها هستیم. او بابیان این مطلب که برای ترمیم بافت تاریخی باید ورود پیدا کنیم یادآور شد: در این رابطه به سمت اصلاح زیرساخت‌ها حرکت می‌کنیم. این مقام مسئول ایجاد فضای سر زندگی شهری برای مردم را از اهداف اصلی طرح‌های محله‌ای ذکر کرد و افزود: در حوزه بازآفرینی نقش مردم به‌عنوان ساکنین محله در طرح‌ها دیده می‌شود و ازاین‌رو در اجرای طرح‌های خدماتی، مدرسه، پایگاه‌های اجتماعی، پایگاه‌های بهداشتی و درمانی، آسفالت محله، احداث پارک و... با دیدگاه محله محور اجرا می‌گردد تا حس تعلق شهروندان و ساکنین محلات افزایش یابد. ناصری فر توضیح داد: اجرای برنامه بازآفرینی شهری تا افق 1400 برنامه‌ریزی‌شده است و در این طرح حدود 34 محله هدف‌گذاری شده که باید بستر آن فراهم شود.