آداب و رسوم مردم در شب یلدا
در این رسم کهن، داماد به همراه خانواده در شب یلدا یا یک شب قبل‌تر، هدایایی شامل خوراکی‌هایی مثل هندوانه و انار، کیک‌ها و کلوچه‌های خانگی، نخودچی کشمش و همچنین پارچه یا لباس گرم برای تازه عروس‌شان می‌برند.
رسم کُردها برای شب یلدا
مراسم بردن هدیه شب یلدا برای عروس که بیشتر با هدف نزدیک شدن خانواده‌های دو طرف و آشنایی بیشتر عروس و داماد انجام می‌شود، در شهرهای مختلف سبک و سیاق خاص خود را دارد. شیلان، یکی از شهروندان کرد می‌گوید: کردها هم رسم رسم دارند که در شب یلدا به عروس هدیه بدهند که در زبان محلی به آن «خەڵاتی شەوی چلە» یعنی کادو شب یلدا گفته می‌شود. رایج است که در یک سینی بزرگ که کردها به آن «کەشەفە» می‌گویند، آجیل، میوه و یک کادو در حد استطاعت، مثل یک تکه طلا یا یک ربع سکه گذاشته و برای عروس می‌برند.
البته این رسم گویا در شهرها و روستاهای مختلف کردستان به شکل متفاوتی انجام می‌شود. پیمان که یک جوان دهگلانی است، به ایسنا می‌گوید: در روستای ما برای عروس هدیه می‌برند اما خیلی مفصل و تشریفاتی نیست. کمی شیرینی به همراه دو سه تکه لباس توسط داماد به همراه پدر و مادرش در شب یلدا به عروس پیشکش می‌شود.
چیله گجئسی در میان ترک‌ها
ترک‌ها هم که به شب یلدا «چیله گجئسی» می‌گویند، رسم و رسوم ساده‌ای برای برگزاری مراسم شب یلدایی عروس دارند. ژیلا زن ۳۲ ساله اهل تبریز همین‌طور که خاطرات کودکی‌اش را درباره شب یلدا و هدیه‌های نوعروسان روستای کاسین ورزقان ورق می‌زند، می‌گوید: وقتی من بچه بودم یادم است که برای خواهرهای بزرگ‌ترم شب یلدایی می‌آوردند. البته آن موقع هدیه‌ها خیلی ساده بود. بیشتر پارچه لباس یا چادری به همراه هندوانه، دو سه کیلو سیب و پرتقال و کمی نقل و شیرینی.
ژیلا حرف‌هایش را این‌طور ادامه می‌دهد: چند سال بعد، زمانی که من دبیرستانی بودم، کمی شرایط تغییر کرد؛ یادم است که برای دوستان هم‌سن و سالم که عروس می‌شدند، لباس گرم مثل پالتو، کفش، شال و کلاه می‌آوردند. این‌ها هم با سلیقه مادرشوهر برای عروس انتخاب و خریده می‌شد. البته برخی خانواده‌ها هم برای تازه‌عروس‌شان طلا می‌بردند که در روستای ما خیلی رواج نداشت.
پخت شیرینی‌های خانگی برای شب یلدا
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های هدیه‌های یلدا خوراکی‌هاست، بخصوص شیرینی‌های خانگی که به عنوان یک رسم دیرینه هنوز هم در برخی شهرها رایج است. چند روز پیش از یلدا، مادرشوهر به همراه دو، سه نفر از زنان فامیل که در پخت کیک و شیرینی کارکشته هستند، در خانه داماد جمع می‌شوند و از صبح زود با آماده کردن خمیر، در کنار شوخی و خنده شروع به پخت کیک و نان‌شیرین می‌کنند.
بعد از آماده شدن این شیرینی‌ها، کار اصلی که چیدن و تزیین شیرینی‌ها و بقیه هدایا در ظرف‌ها و سینی‌های بزرگ شروع می‌شود؛ این کار اغلب توسط دختران خانواده و فامیل که احتمالا ذوق و حوصله بیشتری به خرج می‌دهند، انجام می‌شود.
آرزوی فرزندآوری برای تازه‌عروس با هدایای یلدایی
این رسم هم مثل سایر رسوم ایرانی فلسفه‌ای دارد. بنا به گفته معصومه ابراهیمی - پژوهشگر حوزه انسان‌شناسی -، یکی از سنت‌های ایرانی برای شب یلدا آن است که خانواده‌های ایرانی برای دختران تازه عقدکرده یا نوعروسان هدیه‌ای که غالبا در آن خوراکی هم وجود دارد، می‌برند.
می‌دانیم که یلدا به معنای زایش خورشید است؛ جشنی بزرگ برای پاسداشت گرما و آفتاب در مقابل سرما و زمستان. ابراهیمی معتقد است: یلدا پیام‌آور تولد و سرآغاز یک فصل جدید است، بنابراین بردن هدایایی برای عروس در شب یلدا، آرزویی برای زایایی و فرزندآوری فراوان او بوده است.
این انسان‌شناس با بیان اینکه ایرانی‌ها به فراخور فصل‌ها، جشن‌های مختلفی دارند، به ایسنا می‌گوید: زمستان برای ایرانی‌ها یک فصل سرد، تاریک و طولانی بوده، بنابراین جشن یلدا فرصتی برای پر کردن فراغت، تغییر حال و هوا، دورهمی‌ها و همبستگی بوده است، بنابراین یلدا سرآغازی برای همبستگی و پیوند میان خانواده‌های ایرانی نیز به حساب می‌آید. همچنین رسم بردن هدیه برای تازه‌عروس در شب یلدا نشان‌دهنده این بوده که هر دو خانواده قرار است به واسطه این وصلت حمایتی از هم داشته باشند. برای همین سعی می‌کردند به بهانه جشن‌ها و مناسبت‌های مختلف، وظایفی برای خود تعریف کنند که در حقیقت ابزاری برای برقراری روابط پایدار اجتماعی بود. به طور کلی در اعصار گذشته چنین سنت‌هایی باعث پیوند اجتماعی و استحکام روابط فامیلی و خانوادگی می‌شد که متأسفانه در زندگی شهرنشینی امروزی در حال کمرنگ شدن است.
ابراهیمی در پاسخ به این پرسش که خانواده داماد به مناسبت جشن یلدا چه هدایایی برای عروس می‌برند، با اشاره به اینکه خانواده‌های ایرانی، مجمع‌های بزرگی پر از انواع آجیل، شیرینی و گاه چند پارچه یا لباس به خانه عروس می‌بردند، می‌گوید: کلوچه‌های دستپخت زنان و آجیل‌هایی (شب‌چَره) که از باغات و مزارع برداشت و خشک شده بود، در مجمع‌های بزرگ می‌گذاشتند و روی آن را با پارچه‌های سرخ زری‌دوزی‌شده تزیین می‌کردند.
بر اساس مطالعاتی که این پژوهشگر در مناطق غرب و جنوب غرب ایران انجام داده، رایج است که در استان‌های همدان و اراک در شب چله از باسلقی که با شیره انگور درست شده، حتماً برای عروس برده می‌شود.
او با تأکید بر اینکه هر یک از خوراکی‌ها فلسفه‌ای دارند، می‌گوید که سیب نماد زایایی و باروری است، برای همین هم در شب یلدا حتما برای عروس برده می‌شود. بعدها برخی خانواده‌ها، انگشتری یا یک سکه طلا هم به عروس هدیه می‌دادند، همچنین در برخی مناطق مثل کردستان دامی کوچک مثل بره یا بزغاله به عنوان هدیه برای عروس برده می‌شود که این هم نشانه‌ای برای آرزوی زایایی و باروری برای عروس است.
به گزارش ایسنا، رسم قدیمی هدیه بردن برای عروس در شب یلدا، هنوز در بین بسیاری از ایرانیان رایج است و خانواده‌ها این سنت را بهانه‌ای مناسب برای دورهمی، بگو بخندهای طولانی یا حتی غر زدن و عبور از سردی زمستان و گرمی دل‌های‌شان می‌دانند. هرچند که متأسفانه در سال‌های اخیر، این رسم به دلیل چشم و هم‌چشمی‌های برخی خانواده‌ها به یک مراسم پرهزینه و ناخواستنی تبدیل شده است. البته انکارناپذیر است که تعداد بسیاری از تازه‌عروسان آگاه با قلبی بزرگ که یلدا را فرصتی برای نزدیکی قلب‌ها می‌دانند، حسابی ملاحظه جیب داماد را می‌کنند و انتظار کادوهای گران‌قیمت هم ندارند. خوب است این سنت قدیمی ایرانی را که سراسر آرزوی خیر و نیکی برای عروس است، حفظ کنیم؛ حتی با هدیه‌هایی کوچک و نه چندان گران.