خام‌فروشی همچنان در‌اوج
ارزیابی عملکرد برنامه پنج‌ساله ششم توسعه در بخش صنعت نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰ قیمت هر تن محصول وارداتی 2/3 برابر محصول صادراتی بوده است، همچنین بر اساس گزارش عملکرد رقابت صنعتی منتشر شده توسط یونیدو در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۴ درصد محصولات صادراتی کشور منبع محور و فقط 5/0 درصد از محصولات صادراتی کشور با فناوری بالا بوده است.
در این گزارش اطلاعاتی درباره متوسط ارزشی اقلام عمده صادراتی و وارداتی کشور طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ هم ارائه شده است. بر این اساس به طور متوسط بیش از ۴۰ درصد سهم ارزشی واردات کشور به واردات ماشین‌آلات و لوازم حمل‌ونقل اختصاص داده شده، اما بیش از ۶۰ درصد سبد صادراتی کشور به لحاظ ارزشی را محصولات فرآوری نشده کشاورزی، محصولات شیمیایی و معدنی به خود اختصاص داده است. به عبارتی با وجود حجم بالای واردات ماشین‌آلات به کشور نتیجه سهم بالای محصولات خام و نیمه خام منبع محور در ترکیب صادرات کشور و نه محصولات رقابتی ساخت محور شده است.
بر اساس گزارش عملکرد رقابت صنعتی منتشر شده توسط یونیدو (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۴ درصد محصولات صادراتی کشور منبع محور، ۱۳ درصد با فناوری پایین، 5/32 درصد با فناوری متوسط و فقط 5/0 درصد از محصولات صادراتی کشور با فناوری بالا بوده است. یکی از دلایل این موضوع تمرکز بنگاه‌های تولیدی صنعت ساخت کشور بر بازار داخل است.
همان‌گونه که آمار گویاست وضعیت صادراتی کشور چندان مساعد نیست و همچنان خام فروشی و فروش ذخایر و منابع کشور بدون فرآوری و ایجاد ارزش‌افزوده در حال انجام است، موضوعی که اگر با دقت به آن نگاه شود نوعی «خیانت» به کشور محسوب می‌شود.
در همین خصوص توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و تولید کالاهای با فناوری بالا که از اهداف و راهبردهای شعار امسال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال آفرین» است به پیشگیری از خام فروشی منابع کمک می‌کند و موجب ایجاد ارزش‌افزوده در کلان صنعت کشور می‌شود.
صادرات و خام فروشی منابع اگرچه درآمدهای خوبی را نصیب کشورها می‌سازد اما این درآمدها پایدار نبوده و سرانجام روزی به پایان می‌رسند، ضمن آنکه فرصت طلایی برای ایجاد ارزش‌افزوده و رشد درآمدهای عمومی را از کشورها می‌گیرند.
یکی از راه‌های دور شدن از خام فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده در منابع با تولید محصولات با فناوری بالا از سوی صنایع و واحدهای دانش‌بنیان است، صنایعی که می‌توانند با اتکا به دانش، نوآوری و فناوری روز محصولاتی جدید و پیشرفته که نیاز و تقاضای بازارهای جهانی باشد را به تولید برسانند.
نباید دل خودمان را با آمار فروش و صادرات نفت و مواد خام و فولاد و آهن که با انرژی ارزان و یارانه‌ای تولید می‌شود خوش کنیم، چراکه این مسئله هدررفت ثروت‌های ملی و یا در حالت خوش‌بینانه ارزان‌فروشی منابع و ذخایر به شمار می‌رود و یک رویه و رویکرد منطقی نیست.
فرآوری محصولات در هر بخش باعث افزایش ماندگاری، رونق تولید، ایجاد ارزش‌افزوده و افزایش صادرات می‌شود.