فرشید عابدی، روزنامه‌نگار در سیستان و بلوچستان در یادداشتی نوشت:
از آخرین باری که آب قابل ملاحظه‌ای از طریق رودخانه هیرمند وارد خاک ایران شد سه سال می گذرد و هم اکنون چاه نیمه های سیستان کمتر از ۱۰ درصد آب دارد، بخشی از آب موجود بخاطر وجود گل و لای و جلبک ها قابل بهره برداری نیست، ادامه چنین روندی، تابستان سال آینده پنج شهرستان حوزه سیستان و کلانشهر زاهدان با بحران تامین آب آشامیدنی مواجه خواهند شد.
افغانستان به لحاظ ژئوپلیتیک کشوریست که آب های مازاد غالب حوزه های آبریز آن به کشورهای همسایه می ریزد، سد سازی ها به ویژه در حوضه آبریز هیرمند که فقیرترین منابع آبی و خاکی را دارد، برای توسعه کشاورزی و ایجاد اشتغال مدت هاست که توسط دولت های مختلف با کمک های بین المللی دنبال می شود، بند انحرافی کمال خان در فروردین ۱۴۰۰ برای کنترل سیلاب‌های رودخانه هیرمند افتتاح شد تا معضل تامین اب سیستان ابزاری برای چانه زنی با مقامات ایرانی به منظور گرفتن امتیاز توسط کشور دوست و برادر باقی بماند.
ظرفیت ذخیره بند کمال خان حدود ۵۰ میلیون متر مکعب است، در این بند سامانه ای تعبیه شده تا سیلاب را به سمت «گود زره» منحرف کند تا آبی به سمت سیستان جاری نشود. به نظر می رسد فقدان اطلاعات فنی درست کارشناسان وزارت نیرو از بند کمال خان با توجه به ظرفیت ذخیره بند و عدم توجه به سازه انحرافی، منجر به موضع گیری قاطع دولت و سخنگوی دستگاه دیپلماسی در زمان افتتاح بند کمال خان شده است.
کشورهای مختلف برای افزایش ضریب نفوذ و یا کسب منافع در افغانستان به سمت ساخت سد و توسعه زیر ساخت های آبی و کشاورزی این کشور می روند. سد بخش آباد بر روی «فراه رود» یکی دیگر از سدهایی است که بر روی حوضه آبریز هیرمند در حال احداث است و پیش بینی می شود در کمتر از پنج سال آینده تکمیل و آبگیری شود، این سد به گونه ای طراحی شده که پیک سیلاب این رودخانه را در زمان ترسالی مهار کند، بزرگترین معضل تکمیل این سد علاوه به صفر رساندن ورودی آب به سیستان، افزایش بی سابقه میزان ریزگردهاست.
علی رغم فعالیت افغانستانی ها در حوزه زیر ساخت های آبی و کشاورزی، دستگاه‌های مرتبط با دیپلماسی آب مانند وزارت امور خارجه، نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه دیپلماسی آب با وجود معاهده ۱۳۵۱ بسیار منفعل و ناکارآمد عمل کرده اند.
جلسات بی نتیجه کمیساریای آب هیرمند با هیات افغانستانی، عدم نصب دستگاه های سنجش میزان آب توسط وزارت نیرو با وجود توانایی افغانستان نسبت به کنترل آب های فرامرزی اش و مصاحبه های مدیران سازمان حفاظت محیط زیست که صرفا کارکرد داخلی داشته، این ناکارآمدی را ملموس تر کرده است.
در این میان به جز تماس تلفنی وزیر امور خارجه با همتای افغانستانی خود و تهدید به کاهش سطح روابط در صورت عدم واگذاری حقابه که هیچ گاه عملی نشده و موجب مضحکه قرار گرفتن دستگاه دیپلماسی ایران شده و تاکید سخنگوی این وزارتخانه در نشست های هفتگی با خبرنگاران بر روی معاهده ۱۳۵۱ و وظایف طرف افغانستانی، وزارت امورخارجه هیچ کار موثری برای احقاق حق ایران نکرده است.
موضوع حقابه آن قدر برای دستگاه دیپلماسی بی اهمیت بود که در عمل این موضوع از دستور کار این وزارتخانه خارج و به دستیار ویژه رئیس جمهور در امور افعانستان محول شده است.
۱۵ مرداد ماه سیلابی ناچیز و خارج از کنترل طالبان وارد دشت سیستان شد، مدت زمان کوتاهی نگذشته بود که کاظمی قمی با انتشار توییتی از جاری شدن آب از سمت افغانستان به چاه نیمه های سیستان در راستای معاهده ۱۳۵۱ در پی تعامل مستمر دیپلماتیک و بهره گیری از ظرفیت دیپلماسی عمومی خبر داد. اما معاون سخنگوی امارت اسلامی در مصاحبه ای اظهارات کاظمی قمی را رد و عنوان کرد که این آب بنا به درخواست مردم این کشور رها شده و در خاک افغانستان در حال گردش است.
کاظمی قمی مدعی تعامل مستمر دیپلماتیک و بهره گیری دیپلماسی عمومی است، اما نسبت به افکار عمومی و حساسیت ریشه دار ملت افغانستان نسبت به آب بی اطلاع است و متاسفانه موضع گیری قبلی که منجر به قطع آب و تغییر عقیده طالبان به دلیل فشار افکار عمومی شد در رویه وی تغییری ایجاد نکرد.
کاظمی قمی که به تازگی به عنوان سفیر ایران در کابل منصوب شده، طی مصاحبه ای از رایزنی برای گرفتن حقابه در سال آینده خبر داده، این اظهارات نشان از این دارد که امسال نیز از حقابه هیرمند خبری نیست.
سید ابراهیم رییسی اوایل مرداد ماه امسال در جلسه هیات دولت به وزاری خارجه و نیرو دستور داد تا موضوع حقابه را حصول نتیجه پیگیری کنند، اما علی رغم سفر وزیر نیرو در تاریخ ۲۰ مرداد به افغانستان این مهم تا کنون محقق نشده است.
پس از بروز مشکلات ناشی از خشکسالی از جمله تاثیرات ریزگردها بر سلامت و کیفیت زندگی اهالی سیستان و در پی آن اعتراض کنشگران مدنی، رئیس دولت روز دوم بهمن باری دیگر در جلسه کابینه به وزیر امور خارجه و دستار ویژه اش در امور افعانستان ماموریت داد تا حقابه را پیگیری کنند. وزیر امورخارجه از وظایف ذاتی اش بی اطلاع است که هر چند مدت باید رئیس جمهور وظایفش را یادآور شود؟
عدم وجود دیپلماسی فعال و مستمر، نداشتن موضع قوی برای گرفتن حقابه هیرمند، عدم انسجام میان دو وزارتخانه نیرو و خارجه و نظاره گر بودن وزارت امورخارجه علل اصلی به نتیجه نرسدن حقوق ایران از رودخانه بین المللی هیرمند محسوب می‌شود.
علی رغم بارش های متعدد در بازه های زمانی مختلف در خاک افغانستان(حوضه آبریز هیرمند) که در برخی اوقات بروز سیلاب در ولایات و ولسوالی های این کشور خسارات بسیاری به بار می آورد و بخش عمده ی سیلاب توسط سامانه انحرافی بند کمال خان به شوره زار گود زره منحرف می شود، اما هیات حاکمه طالبان در مذاکرات از عدم وجود آب کافی و بارندگی اندک سخن به میان می آورند، سوال این است که نقش دفتر رودخانه‌های مرزی و کمیساریای آب هیرمند در ارائه مستندات کافی برای اثبات وجود آب کافی به مقامات وزارت امورخارجه چیست و آیا تا کنون به وظیفه خود به درستی عمل کردند یا اینکه دیپلمات های ما با دیپلماسی بیگانه هستند؟