مشکل کم‌آبی از بی‌تدبیری مسئولان سرچشمه می‌گیرد
بی‌مهری به آب اصفهان
محمد منزه:
موضوع بحران آب در استان اصفهان، طی سال‌های گذشته شکل گرفته و راهکاری اساسی در قبال آن از طرف دولتمردان اندیشیده نشده است. رودخانه زاینده‌رود در سال 1379 نخستین خشکی خود را تجربه کرد تا نشان دهد برداشت بی‌رویه حتی از رودخانه‌ای که محل زایش آب است هم می‌تواند آن را خشک کند. در طول این سال‌ها برخی بر این باور بوده‌اند که مشکل کم‌آبی در پی کم‌بارشی پدید آمده است؛ اما برخی دیگر اعتقاد دارند که این مشکل از سوء مدیریت مسئولان سرچشمه می‌گیرد. حال سؤال اینجاست که کدام‌یک از این دلایل باعث خشکی زاینده‌رود و کم‌آبی استان در طول سال‌های گذشته شده است؟ امروز دیگر زنگ خطر به صدا درآمده و مشکلاتی چون موضوع آلودگی هوا، فرونشست، کاهش ذخیره سد و مشکل شرب، روی دوش اصفهان سنگینی می‌کند و به نظر می‌رسد باید برای این مشکل راهکاری جدی در دستور کار قرار داد. به گفته متخصصان و کارشناسان حوزه آب، در صورت وجود عزمی جدی در اقدامات چاره جویانه، امکان احیای این رودخانه و بازگرداندن حیات و زندگی به این شهر امکان پذیر است.
استاندار اصفهان با اشاره به این موضوع که در حال حاضر کم‌ترین میزان سرانه مصرف آب کشور در اصفهان وجود دارد، بیان می‌کند: بر اساس مطالعاتی که توسط سازمان برنامه وبودجه و وزارت نیرو انجام گرفته است، میزان مصرف آب در سه استان چهار و محال و بختیاری، اصفهان و یزد 8/1 میلیارد مترمکعب است؛ درحالی‌که این آمار تنها در استان خوزستان 6/22 میلیارد مترمکعب است. به دلیل سوء مدیریت در حوزه آب اکنون بالغ‌بر 10 تا 12 برابر از میزان مصرف آب این سه استان تنها در یک استان مصرف می‌شود و حتی این میزان جوابگوی آن استان نیست.
سید رضا مرتضوی بابیان این موضوع که در اعصار گذشته اصفهان یکی از پایتخت‌های ایران بوده است و به عنوان یک تمدن اسلامی و فرهنگی شناخته می‌شود، تصریح می‌کند: با وجود این ظرفیت‌ها اما این استان همواره در سال‌های اخیر مورد بی‌مهری قرار گرفته است، به‌طوری‌که در حال حاضر بخش قابل توجهی از شهرستان‌های استان آب برای مصرف روزانه ندارند و شاید تا 16 ساعت آب در آن مناطق قطع باشد.
او خاطرنشان می‌سازد: در بحث فرونشست نیز برحسب مطالعاتی که توسط دانشگاه علم و صنعت و سازمان زمین شناسی انجام شده است، میزان مخاطرات فرونشست در استان 18 برابر نسبت به سایر نقاط کشور بالاتر است و به این معنی است که این تمدن در حال آسیب است. به گفته استاندار اصفهان، فضای سبز استان اصفهان طی سال‌های گذشته از 12 هزار مترمکعب به شش هزار هکتار مترمکعب رسیده است و کشت برنج نیز از ۲۶ هکتار به کمتر از دو هزار هکتار رسیده است لزوم شفاف سازی مصارف آب در سال ۹۲ یکی از مصوبات شورای ملی آب، شفاف شود در حوزه زاینده‌رود در سطح استان چه مقدار آب مصرف می‌شود و بارگذاری‌های غیرمجاز آن چه میزان است؟ اما در این زمینه طی سال‌های گذشته اقدام شایانی انجام نگرفته و برداشت‌های غیرمجاز در استان اصفهان توسط وزارت نیرو کنترل نشده است.
در این زمینه سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: مسئله آب با تولید دخیل شده است و با شرایط وضعیت آبی که وجود دارد امکان توسعه تولید در استان وجود ندارد. میزان تولید فعلی نیز فشار زیادی بر روی آب‌های زیرزمینی وارد می‌سازد و آب‌های زیرزمینی به سرعت در حال خشک شدن هستند. طی سال‌های قبل نزدیک به ۱۰ تا ۱۲ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی وجود داشت که بخش زیاد آن در طول این سال‌ها مصرف شده است. برآوردها در مورد آبخوان‌ها نشان می‌دهد که چهار میلیارد و 500 میلیون مترمکعب آب زیرزمینی در استان وجود دارد که اگر با سالی میانگین مصرف ۵۰۰ میلیون مترمکعب جلو برویم تا ۹ سال دیگر هیچ آب زیر پای استان اصفهان نخواهد بود و شاید تا چهار سال دیگر مسئله فرونشست به شکل جدی‌تری خود را نشان دهد.
مهدی طغیانی در ارتباط بابی برنامگی وزارت نیرو در این بحث بیان می‌کند: با حکمرانی امروز وزارت نیرو شاهد خواهیم بود که شمال کشور نیز تا سه تا چهار سال دیگر به یک بیابان تبدیل شود زیرا هیچ برنامه مدون و ناظر بر مدیریت مصرف در بالادست نیست. در سال آبی (1400-1401) استان اصفهان فقط با ۲۰ میلی مترمکعب کمبود بارش مواجه بود و این نشان از عدم کمبود بارشی در سال گذشته دارد اما همچنان شاهد خشکی زاینده‌رود هستیم.
او با اشاره به برداشت‌های غیرمجاز در بالادست تصریح می‌کند: به دلیل سوء مدیریت‌ها، در بالادست زاینده‌رود ۵۰۰ میلیون مترمکعب برداشت غیرمجاز به شکل پمپاژ و چاه‌های عمیق برای بخش تولید و کشت محصولات کشاورزی انجام می‌شود. حال باید دانست که آیا ارزش دارد که آثار تاریخی استان اصفهان که سابقه چندین و چندساله و هویتی کشور ایران است را با چندین هکتار کشت در بالادست و در کوه‌های دیگر استان‌ها نابود کنیم؟
او ادامه می‌دهد: راه‌حل برطرف شدن معضل آب ایجاد یک بازار آب است تا از مصارف غیر بهره‌ور در حوزه آب به سمت مصارف بهره‌ور حرکت کنیم. موضوع بازار آب اکنون در قانون ما وجود ندارد و اگر این اتفاق نیفتد زندگی مردم، صنایع و آثار باستانی ما به شدت آسیب می‌بیند. ارائه گزارش مصارف آب توسط گروه تخصصی یک فعال اقتصادی با اشاره به ضعف مسئولان در ارائه مطالعات حوزه آب به مقام‌های کشوری اظهار می‌کند: باید گروهی قدرتمند برای جمع‌آوری اطلاعات دست به کار شوند و گزارش‌های مربوط به برداشت‌های غیرمجاز را از سطح آب‌های زیرزمینی به وزارت نیرو ارائه دهند. وزارت نیرو تاکنون شفاف‌سازی در زمینه مصارف آب را نه تنها در استان بلکه در کشور انجام نداده است و باید منتظر تصمیم دولت در این بخش بمانیم.
غلامرضا اخوان فرید بابیان اینکه چهل سال است که منتظر اتفاقی هستیم که در حوزه آب بیفتد، مطرح می‌کند: هر دولت با ابراز امید سعی در برطرف کردن کم‌آبی دارد ولی بعد از برکناری آن دولت و روی کار آمدن یک دولتمردان جدید هیچ اتفاق دیگر نیفتاده است. مشکل آب ما نیاز به تصمیم‌گیری اساسی دارد؛ در همه جهان مشکل آب وجود دارد و این مشکل تنها به ایران خلاصه نمی‌شود. امروز در دیگر کشورها شاهد هستیم که راهکارها را شناسایی و به خوبی از عهده بیابی کم‌آبی برآمده‌اند ولی در ایران این اتفاق نیفتاده است پس باید سیاست‌های جدی در این زمینه اتخاذ شود.
به نظر می‌رسد معضل آب در استان اصفهان به سوء مدیریت مسئولان برمی گردد؛ اما با این وجود همچنان مسئولان می‌توانند با کنترل آب‌های زیرزمینی، شفاف‌سازی میزان مصرف آب بهره‌گیری مناسب از آب پساب و ایجاد بازار آب، پیگیری خط انتقال اصفهان از خلیج‌فارس و بازنگری در مصرف آب صنایع بزرگ راهکارهای مناسبی را ارائه دهند؛ پس این انتظار وجود دارد تا در این زمینه‌های از طرف مسئولان برنامه‌ریزی و اقدامات شایسته‌ای انجام گیرد.