ورود به عصر جدید مصرف آب در بخش کشاورزی

آب به‌عنوان منبع حیات یکی از عوامل مهم رشد و توسعه در جوامع بشری است. در سالیان اخیر، آب و مدیریت آن به یک دغدغه بزرگ بین‌المللی تبدیل شده است. در ایران طی سال‌های گذشته در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در زمینه تأسیسات و امکانات وسیع در تأمین، انتقال و توزیع آب صورت گرفته است که دارای دو هدف افزایش راندمان و افزایش تولید بوده است. با توجه به مطالعات انجام شده، متأسفانه میزان بهره‌وری آب کشاورزی در ایران با در نظر گرفتن قدمت کشاورزی، امکانات موجود، ظرفیت کارشناسی و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش آب کشور نسبت به سایر نقاط دنیا، پایین است. علل زیادی را می‌توان برشمرد که در نقصان بهره‌وری آب کشاورزی کشورمان مؤثر هستند. از آن جمله می‌توان به وجود توهمی از پر آبی کشور، فقدان برنامه‌های لازم، نداشتن متولی برای بهره‌وری آب، فقدان آموزش‌های کاربردی چه در بخش دانشگاهی و چه برای بهره‌برداران، نبودن زمینه‌های تشویقی و یا تنبیهی، سنتی بودن روش‌های آبیاری، عدم ارزش‌گذاری واقعی قیمت آب، بهره‌برداری نادرست از تأسیسات آبی و علل بی‌شمار دیگر را نام برد. افزایش بهره‌وری آب مستلزم رعایت و به‌کارگیری مجموعه‌ای از هماهنگی‌ها، نهاده‌ها و ابزارها به همراه اصلاحاتی در ساختار و قوانین به همراه تحقیقات لازم و اراده و خواست دولت‌مردان، مدیران، کارشناسان و کشاورزان است. کمیابی آب و فرسایش منابع آبی، از مسائلی است که در صورت ادامه روندهای موجود، بحران غیرقابل بازگشتی را رقم خواهد زد. مدیریت پایدار منابع آب به‌منظور مصرف بهینه، همگام با تولید حداکثری محصول و ارتقاء امنیت غذایی مهم است. مدیریت آب کشاورزي شامل طیف وسیعی از سیستم‌های کشاورزي و شرایط اقلیمی است و از مجموعه آب‌های سطحی، زیرزمینی، نزولات جوي، فاضلاب تصفیه شده و آب تصفیه شده دریا تشکیل می‌شود. از اهداف مدیریت آب کشاورزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ایجاد یک برنامه بلندمدت براي مدیریت پایدار منابع آب کشاورزي در مقابل تغییرات اقلیمی (سیل، خشک‌سالی، تغییرات فصلی)؛ کمک به بالا بردن درآمد کشاورزان و دستیابی به عدالت اجتماعی و اهداف توسعه روستایی؛ حفاظت از اکوسیستم‌های تحت تأثیر فعالیت‌های کشاورزي؛ تعادل مصرف آب با نیازهاي زیست‌محیطی و اقتصادي؛ بهبود بهره‌وری و استفاده از منابع آب، ارتقاء فناوری‌های مزرعه و تأمین مالی جهت نگهداري و بهبود زیرساخت‌های تأمین آب مزارع. برای مدیریت و استفاده بهینه بهتر از منابع کمیاب آبی جهت ارتقاء و بهره‌وری مناسب آبیاری پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود: افزایش شناخت محققان از مسائل و مشکلات کشاورزی سنتی؛ افزایش میزان آگاهی کشاورزان از مسائل آب، خاک و گیاه در جهت مدیریت بهره‌وری و نگهداری از منابع؛ اعتبارات لازم برای تشکیل تعاونی‌ها، به‌منظور ترویج استفاده بهینه از آب در مناطق مهم کشاورزی؛ ارائه حمایت‌های مالی از طریق بانک‌ها برای راه‌اندازی سیستم آبیاری تحت‌فشار در مزرعه؛ تعیین معیارهای بهره‌برداری و مصرف بهینه آب با رعایت الگوی کشت مناسب؛ بهبود مدیریت عرضه آب در شبکه‌های آبیاری و زهکشی؛ تقویت مشارکت و تعامل بهره‌برداران در طرح‌های منابع آب؛ اصلاح قوانین ارث، مالکیت و بهره‌برداری؛ بهره‌گیری از ابزارهای فنی و اقتصادی برای مهار تقاضا و کنترل مصرف آب بدون ایجاد اثرات نامطلوب در سطح رفاه جامعه؛ افزایش کارایی سیاست‌ها و حمایت مالی جهت استفاده از فناوری‌های مدرن در مدیریت آب؛ اجرا، نظارت و بهره‌برداری صحیح از روش‌های نوین آبیاری؛ انجام اصلاحات در ساختار نهادهای مؤثر در مدیریت آب و تکیه بر تمرکززدایی، مشارکت واقعی مردم در کلیه جنبه‌های مدیریت آب؛ اجرای روش‌های بهزراعی و بهنژادی، مانند اصلاح روش‌های کاشت؛ اجرای سیاست تغییر کاربردی اراضی در الگوی کشت مبتنی بر مزیت نسبی و...