هدف‌گذاری شش درصدی تولید ناخالص ملی چه شد؟
بازار محصولات دانش‌بنیان نیازمند تحول
رویداد ایران- محمد منزه
در آینده نزدیک با روندی در جهان و ایران روبرو خواهیم شد که تعداد فارغ‌التحصیلان بیشتر از هرزمانی در تاریخ خواهد بود. لشکری از فارغ‌التحصیلان جویای کار در جهانی پیچیده و به‌شدت در حال تغییر وجود خواهد داشت. چه اقتصادی می‌تواند جوابگوی این نیاز باشد؟ آیا دولت می‌تواند شغل ایجاد کند؟ 20 سال پیش از این اگر شما از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شدید پیشنهادهای مختلفی برای شغل داشتید، اما اکنون به عنوان یک فارغ‌التحصیل دانشگاهی از شما انتظار می‌رود ایجادکننده شغل باشید و برای اختراع یک شغل جدید هیچ جایی مانند شرکت‌های دانش‌بنیان نیست. در طول سال‌های گذشته همواره شعار سال مبنی بر اهمیت و رونق دادن به اقتصاد شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است.
رهبر معظم انقلاب طی سخنانی در خصوص اهمیت اقتصاد دانش‌بنیان فرمودند: «اقتصاد دانش‌بنیان هزینه‌ها را کاهش می‌دهد؛ یعنی اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید می‌شود؛ بهره‌وری را افزایش می‌دهد که امروز یکی از مشکلات ما کاهش بهره‌وری است؛ کیفیت محصول را افزایش می‌دهد، بهبود می‌بخشد و محصولات را رقابت‌پذیر می‌کند.»
بر اساس آمار به دست آمده، در حال حاضر بیش از هفت هزار و 88 شرکت دانش‌بنیان در کشور فعال هستند و با نگاه ویژه‌ای که دولت به نسبت به تحقق شعار سال داشته است، تعداد شرکت‌های ثبت شده در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال گذشته 5/2 برابر شده است؛ اما این در حالیست که مراکز دارای فناوری نو تنها سهم یک درصدی در اقتصاد کشور دارند. حال باید دانست چرا این شرکت‌ها سهم ناچیزی در اقتصاد کشور دارند و باوجوداین همه مرکز چرا کم‌تر به بازاریابی محصولات دانش‌بنیان‌ها اهمیت داده شده است؟
روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری طی ماه گذشته در مصاحبه‌ای گفته بود: «پیش‌فرض ما این است که حداقل تا پایان دو سال آینده بتوانیم ۴ تا ۶ درصد واقعی تولید ناخالص ملی را به اقتصاد دانش‌بنیان متصل کنیم.»
اما لازمه تحقق این امر آن است تا دولت قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها را که در مجلس به تصویب رسیده است را اجرایی نماید. در همین خصوص، عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی در گفتگو با «رویداد امروز» بیان می‌کند: برای اولین بار در مجلس یازدهم شورای اسلامی قانون حمایت از مؤسسات دانش‌بنیان تصویب شد و تسهیلات ویژه و مختلف برای آن‌ها در نظر گرفته شد. البته این قانون از زمان تصویب تاکنون توسط دولت اجرایی نشده است و بنده در صحبت‌های خود در صحن علنی مجلس نسبت به عدم اجرای آن تذکر لازم را به مسئولان مربوطه داده بودم.
حسین‌علی حاجی دلیگانی با اشاره به این موضوع که دولت باید تلاش خود را برای حمایت از دانش‌بنیان در پیش گیرد تا این شرکت‌ها برای حل معضلات اساسی کشور از جمله کم‌آبی، آلودگی هوا و... ورود پیدا کنند و نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش آن داشته باشند، اظهار می‌کند: دانش‌بنیان‌ها بر اساس ایده‌های جدید فعالیت خود را در پیش می‌گیرند و سبب کارایی و تجاری‌سازی و همچنین بازدهی بیشتر در بخش‌های مهم جامعه خواهند شد. اگر به اقتصاد آن‌ها اهمیت داده شود می‌توان به کسب درآمد مناسب و تولید محصولات دارای کیفیت و سودآوری آن‌ها فکر کرد.
لزوم ایجاد مراکز بازاریابی حرفه‌ای
یک استاد کارآفرینی در گفتگو با «رویداد امروز» در خصوص مشکل بازاریابی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گوید: «دانش‌بنیان‌ها از نظر توان عملی بسیار قوی هستند و ترکیب تشکیل‌دهنده آن‌ها معمولاً از بین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است. به همین جهت آن‌ها دارای ایده‌های نو به منظور تولید محصولات هستند اما آن‌ها پس از تولید نمی‌توانند محصولات خود را به فروش برسانند.»
کوروش خسروی با بیان اینکه در ترکیب تشکیل‌دهنده تیم‌های علمی بازاریابان حرفه‌ای وجود ندارد، تصریح می‌کند: «ترکیب تشکیل‌دهنده دانش‌بنیان‌ها معمولاً افراد با تخصص‌های عملی هستند اما در بین آن‌ها متخصصان بازاریابی با تحصیلات مرتبط وجود ندارد. به همین منظور باید در شهرک‌های صنعتی استان اصفهان مراکز بازاریابی حرفه‌ای ایجاد شود تا افراد متخصص در آنجا بتوانند در زمینه فروش به این شرکت‌ها کمک کنند.»
البته این اقدام در شهرک‌های صنعتی استان تا حدی اجرا شده است اما هنوز مراکز بازاریابی حرفه‌ای ایجاد نشده است. در این خصوص مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان در پاسخ به سؤال «رویداد امروز» مبنی بر اقدامات حمایتی انجام شده در شهرک‌ها اظهار می‌کند: ما به منظور حمایت از دانش‌بنیان‌ها مراکز مشاوره کسب‌وکار در نظر گرفتیم تا آن‌ها بتوانند از این مشاوره‌ها در جهت بهبود فروش محصولات خود بهره ببرند. رسول سواری ادامه می‌دهد: اعتقاد داریم با ورود شرکت‌های دانش‌بنیان در شهرک صنعتی می‌توان پیوند میان دانشگاه با صنعت را مستحکم‌تر کرد. به همین منظور 40 شرکت مستعد دانش‌بنیان را طی 9 ماهه سال جاری شناسایی کردیم. همچنین 420 پلاک زمین صنعتی در جهت ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به شهرک‌های صنعتی در نظر گرفته شد که تاکنون به 42 دانش‌بنیان مجوز واگذاری زمین اعطا شده است. برای مراکزی که امکان خرید زمین صنعتی را نداشتند اقدام به ساخت 30 کارگاه کردیم تا به صورت استیجاری در اختیار آن‌ها قرار گیرد.
عدم وجود 80 درصد محصولات دانش‌بنیان‌ها در بازار
دبیر انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان استان اصفهان با اشاره به این موضوع که نزدیک به 80 درصد از محصولات دانش‌بنیان‌ها را نمی‌توان در بازار پیدا کرد، بیان می‌کند: «در حال حاضر بازار فروش محصولات دارای فناوری نو در کشور بسیار محدود است و توان شرکت‌هایی که بتوانند ایده خود را به یک محصول تولیدی تبدیل کنند اندک است.» سید محمد حسینی نیا تصریح می‌کند: «عمر محصولات تولیدی دارای تکنولوژی نو بین 2 تا 3 سال است و هر محصول دانش‌بنیان باید پس از سه سال ارزیابی مجدد شود. اگر پس از این مدت همچنان تکنولوژی آن در بازار وجود نداشته باشد به عنوان دانش‌بنیان محسوب می‌شود اما برعکس آن خیر. معمولاً حمایت‌های دولت تا زمانی که بخواهد اجرایی شود عمر محصولات گذشته و تکنولوژی آن وارد بازار می‌شود. پس باید روند حمایت‌ها تسریع شود تا مراکز دارای فناوری نو بتوانند از دانش فنی خود حداکثر بهره را ببرند.»
متصدیان دولتی معتقدند در سال جاری حمایت‌های ویژه‌ای از دانش‌بنیان‌ها انجام داده‌اند به‌طوری‌که تاکنون ۴۳ هزار و ۷۰۰ حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه شده است. این حمایت‌ها در بخش نظام وظیفه تخصصی دو هزار و ۵۰۰ نفر، در بخش معافیت مالیاتی ۱۳ هزار و ۵۹۹ مورد، در بخش معافیت گمرکی ۳ هزار و ۱۵۰ مورد، در بخش معافیت حق بیمه قرارداد ۳ هزار و ۶ قرارداد، در بخش کاربری مسکونی ۳۷۵ شرکت، در بخش پروانه بهره‌برداری و جواز تأسیس هزار و ۴۸ شرکت، در بخش توانمندسازی و تجاری‌سازی ۲۰ هزار خدمت به دانش‌بنیان‌ها بوده است.
اما از سوی دیگر مدیر یکی از شرکت‌های بزرگ دانش‌بنیان فعال در حوزه فولادی کشور در گفتگو با «رویداد امروز» معتقد است، «دولت تمام حمایت خود را تنها از شرکت‌های کوچک دانش‌بنیان انجام می‌دهد و شرکت‌های بزرگ ازاین‌گونه حمایت‌ها برخوردار نیستند.» داود صافی دستجردی می‌گوید: «هنوز تعریف جامع دانش‌بنیان از نظر دولتمردان وجود ندارد. به همین خاطر اکثر حمایت‌ها پیش تنها پیش از تولید محصولات انجام می‌شود و حمایتی در خصوص فروش محصولات انجام نمی‌شود.» به نظر می‌رسد، شرکت‌های دانش‌بنیان تأثیر بسزایی در اقتصاد کشورها دارند. در کشور ایران نیز چند سالی است که به اقتصاد این شرکت‌ها اهمیت ویژه‌ای داده شده است و در این زمینه تسهیلاتی به دانش‌بنیان‌ها اختصاص می‌یابد؛ اما تجربه نشان داده است این مراکز دارای فناوری نو در زمینه بازاریابی و فروش محصولات خود مشکل اساسی دارند در همین زمینه دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات به شرکت‌های کوچک و بزرگ دارای فناوری نو به منظور فروش محصولات، ایجاد مراکز بازاریابی حرفه‌ای در شهرک‌های صنعتی و اجرای قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها کمک شایانی به اقتصاد آن‌ها کند تا سهم آن‌ها در اقتصاد کشور رشد یابد و شاهد تحقق شعار سال باشیم.