ازدواج سفید؛ لقمه‌ای هضم نشده در ساختار خانواده‌ها
مژده ارشادی با بیان اینکه «ازدواج» صمیمانه‌ترین پاسخ به تمام نیازهای انسان اعم از نیازهای ذهنی، اجتماعی، روانی، شخصیتی و جسمی است، اظهار کرد: ازدواج انسان را به تکاملی که هیچگاه تجربه نکرده است می‌رساند و توانایی‌ها و پتانسیل‌های او را به منصه ظهور می‌رساند.
وی با قائل شدن چهار کارکرد مشترک جهانی برای ازدواج، گفت: نخست آنکه ازدواج به روابط جنسی مشروعیت می‌بخشد، دوم کارکرد تربیتی و عاطفی ازدواج است بدان معنا که همسران در کنار هم تربیت می‌شوند و پاسخ‌گوی نیازهای عاطفی یکدیگر هستند، ضمن اینکه کارکرد اقتصادی و تولید مثل برای تداوم نسل از دیگر کارکردهای ازدواج به شمار می‌روند.
ارشادی با اشاره به انقلاب صنعتی که منجر به ورود زنان به دنیای کار و ایجاد اَشکال متفاوت خانواده شد، بیان کرد: با ورود زنان به عرصه کار، حقوقی برای آن‌ها ایجاد شد و مکاتب فکری بشری مانند فمینیسم، وارد اجتماع شدند و تأثیرات قابل توجهی بر بافت و کارکرد خانواده نهادند.
عضو انجمن خانواده‌درمانی ایران «ازدواج سفید» را یکی از محصولات تحول ساختاری خانواده و جامعه دانست و تصریح کرد: ازدواج سفید یا همباشی (cohabitation) در تعریفی ساده به ازدواجی اطلاق می‌شود که سند رسمی و قطعی ازدواج ندارد و در جایی به ثبت نمی‌رسد.
ارشادی اساس ازدواج در بسیاری از کشورها و فرهنگ‌ها را «مذهبی بودن» آن خواند و افزود: این بدان معناست که زن و مرد در مکانی خاص، با آدابی ویژه و توسط افراد متولی به صورت رسمی به ازدواج هم در می‌آیند.
وی ریشه قدیمی‌تر ازدواج سفید را ازدواج‌های موسوم به «ازدواج فرانسوی» دانست و افزود: کارکردهای ازدواج در این‌گونه پیوندها برآورده نمی‌شود و ریشه این پدیده‌ها را باید در بر هم خوردن تعادلات اجتماعی که حوزه فردی و سبک زندگی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، جستجو کرد، ضمن اینکه به دلیل ایفا نشدن کارکردهای جهانی ازدواج، این ارتباطات آسیب‌زا است.
عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران خاستگاه ازدواج سفید را آمریکای شمالی دانست و تأکید کرد: این پدیده ناهنجار کم‌کم وارد آمریکای مرکزی و جنوبی و سپس اروپا شد و در سال‌های اخیر شاهد بروز آن در کشورهای در حال توسعه هستیم.
ارشادی با اشاره به آمار رو به رشد جهانی ازدواج سفید، یادآوری کرد: آمار ۱۶ سال پیش حکایت از آن دارند که حدود ۷ میلیون زوج آمریکایی بدون ازدواج رسمی با هم زندگی می کردند و این آمار امروزه رشد ۱۰ برابری را نشان می‌دهد.
ارشادی تأکید کرد: در جوامع غربی سبک زندگی موسوم به Cohabitation پذیرفته شده و جاافتاده است و فرزندان حاصل از این ازدواج دارای حقوق اجتماعی هستند حال آنکه این پدیده در جامعه ما لقمه هضم نشده‌ای در ساختار خانواده‌ها است.
وی ادامه داد: زنگ خطر این موضوع از سال‌ها پیش به صدا در آمده و این نقد به محققان و عالمان اجتماعی و مسئولان وجود دارد که در زمینه پیشگیری و تقویت بنیادها قدمی برداشته نشده است.
این مدرس دانشگاه با اشاره به مقالات داخلی کار شده در حوزه آسیب‌پذیری و ارائه راهکار در حوزه ازدواج سفید، یادآوری کرد: متأسفانه هنوز جای کار علمی و پژوهشی در این زمینه و نیز آمار دقیق گسترش پدیده ازدواج سفید در کشور خالی است و معدود مقالات موجود، معطوف به مباحث حوزه علوم انسانی و فقهی و حقوقی هستند.
ارشادی تأکید کرد: این ناهنجاری نیز مانند سایر آسیب‌های اجتماعی کوچک شمرده شده است اما این به معنای عدم گسترش ناهنجاری نیست بلکه به طور پنهانی گسترش می‌یابد و ما تلاش داریم با بی‌رنگ کردن و کوچک شمردن آن از کنارش رد شویم و منتظر بروز علنی آن در جامعه باشیم.
عضو رسمی ICEEFT کانادا با اشاره به اینکه ازدواج سفید با وجود جرم تلقی شدن از حیث حقوقی و شرعی، اشاعه می‌یابد، ادامه داد: قواعد و قوانین موجود در جامعه ما منطبق با جوامع غربی نیست پس نباید نسخه آن جوامع را برای خودمان بپیچیم چرا که هر دردی علل تشخیصی، درمانی و پیشگیرانه خود را می‌طلبد.
علل بروز ازدواج سفید از دید روانشناسی
ارشادی با استناد به نظرات موجود در خصوص علل اشاعه پدیده ازدواج سفید در جامعه، گفت: در غالب موارد به غلط، مشکلات اقتصادی مورد تأکید واقع شده است حال آنکه یکی از کارکردهای ازدواج کارکرد اقتصادی آن است که علاوه بر درآمد، مدیریت و ارگانیزه کردن هزینه‌ها را نیز شامل می‌شود بدان معنا که فرد پس از ازدواج دقت بیشتری در هزینه‌ها دارد و صرفه‌جویی و قناعت را فرا می‌گیرد.
وی علل بروز پدیده ازدواج سفید را مربوط به مؤلفه‌های ذهنی، روانی، آموزشی و ... دانست و تصریح کرد: مهم‌ترین مؤلفه‌های بروز این ناهنجاری را باید در «فقدان مهارت‌های زندگی» و به ویژه «فقدان اعتماد به نفس زن» و «فقدان مسئولیت‌پذیری مرد» جستجو کرد.
ارشادی تأکید کرد: یک زن آموخته است که درگیر رابطه عاطفی پایدار و قطعی بشود و به همین دلیل است که دختران دوست دارند نامزدی خود را در جمع دوستان یا در شبکه‌های اجتماعی و ... علناً اعلام کنند و این به معنای اعلام رسمی این رابطه پایدار به همگان و اظهار خوشحالی در این خصوص است.
وی ادامه داد: حال باید پرسید چرا دختر این حق را از خودش می‌گیرد و درگیر رابطه‌ای می‌شود که باید پنهانش کند و دائما این تعارض را در ذهن خود حل کند که در واقع متأهل است اما باید تمام نشانه‌های این تأهل را در انظار عموم پاک کند تا دیگران متوجه این رابطه نشوند.
عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران عدم داشتن اعتماد به نفس را عامل رضایت دختر به این شرایط دانست و افزود: این‌گونه افراد مسیر بهینه‌ای برای رسیدن به خواسته‌هایشان ندارند و این دختران، بی‌هویتی را به دنبال عدم اعتماد به نفس تجربه می‌کنند.
ارشادی تأکید کرد: در یک نظرسنجی رسمی مشخص شد که ۸۰ درصد دخترانی که ازدواج سفید را می‌پذیرند در خصوص قطعیت یافتن این ازدواج خوشبین هستند اما این اتفاق به ندرت می‌افتد چرا که تربیت جنسیتی دختر و پسر مانع این امر می‌شود، به بیان دیگر پسران عموماً در امر ازدواج تصور می‌کنند گزینه‌ای بهتر از انتخابشان وجود دارد و دختران نیز به دنبال روابط پایدار هستند.
وی با اشاره به نگاه غالبِ امروز به ازدواج، بیان کرد: امروزه ازدواج یک معامله محسوب می‌شود که مهریه سنگین، جهیزیه مجلل، جشن مفصل و ... لازمه‌های آن هستند، حال باید پرسید کدامیک از این موارد اگر نباشند ازدواج باطل می‌شود، چه بسا توجه به این رسم و رسومات باعث بروز اضطراب و چالش میان دختر و پسر در آستانه ازدواجشان می‌شود.
ارشادی در ادامه افزود: این معضلات دختر و پسر را به سمت گزینه‌ای سوق می‌دهد که بدون خط خطی کردن شناسنامه و فارغ از رسم و رسوم دست و پاگیر، به بسیاری از خواسته‌هایشان برسند.
عضو سازمان نظام مشاوره و روانشناسی ایران با تأکید بر اینکه امروزه هستند زوج‌هایی که حتی در ازدواج‌های رسمی به یکدیگر پایبند نمی‌مانند، ادامه داد: حال باید پرسید چرا افراد باید به امید قطعی شدن ازدواج درگیر رابطه‌ای شوند که هیچ تعهدی به آن وجود ندارد، پاسخ این پرسش را باید در عدم وجود مهارت‌های زندگی جستجو کرد.
دلایل ازدواج سفید از دید اجتماعی
ارشادی یکی از دلایل ازدواج سفید بر اساس نظرسنجی‌ها را بالا رفتن آمار طلاق برشمرد و گفت: انسان‌هایی که یکبار در ازدواج شکست خورده‌اند بعضاً ترجیح می‌دهند از این استراحت‌گاه‌های موقتی استفاده کنند و از آلام مسیر دردناکی که پیموده‌اند، بکاهند.
وی انگیزه دیگر تن دادن به ازدواج سفید را یادگیری مهارت‌های زندگی دانست و ادامه داد: بسیاری از افراد از این سبک زندگی برای یادگیری مهارت‌های لازم برای ازدواج قطعی استفاده می‌کنند و جای این پرسش از آنان وجود دارد که کدام انسان عاقل برای یادگیری مهارت مراقبت از اعتیاد، به سمت مصرف مواد می‌رود و معتاد می‌شود.
ارشادی نقش گسترش مکاتب اومانیسم را نیز که قائل به اصالت بشری و تکیه فرد بر نیروی خودش هستند یادآور شد و افزود: همچنین در نگرش مکاتبی چون فمینیسم اعتقاد به ازدواج از بین رفته است و فمینیست‌ها ازدواج زنان را به بردگی تعبیر می‌کنند.
این روانشناس در استان عامل بعدی را بالا رفتن سن ازدواج برشمرد و گفت: از بین رفتن امکان ازدواج برای دختران باعث می‌شود این افراد با تکه‌تکه کردن زندگی خود در ازدواج‌های سفید تصور کنند مسیر درست را طی می‌کنند.
ارشادی در ادامه با اشاره به یکی از مهم‌ترین عوامل اشاعه این ناهنجار اجتماعی اشاره کرد و گفت: تهاجم‌های خارجی در فضای سایبری و استفاده از چهره‌های معروف به عنوان الگوی جوانان در اشاعه این ناهنجاری‌ها سبب موجه شدن این رفتارها در میان جوانان و الگوگیری آنان از سبک زندگی افراد مشهور می‌شود.
وی تأکید کرد: ازدواج سفید مانند مصرف مشروبات الکلی و بسیاری از جرم‌های دیگر از لحاظ شرعی و حقوقی گناه و جرم محسوب می‌شود اما جوانان این موضوع را نادیده می‌گیرند و با تأثیرپذیری از فرهنگ جوامع غربی ارتکاب این جرم‌ها را عادی تلقی می‌کنند.
خطرات و پیامدهای ازدواج سفید
ارشادی با تقسیم‌بندی آسیب‌های ازدواج سفید به سه گروه آسیب‌های فردی، اجتماعی و خانوادگی، اظهار کرد: یکی از آسیب‌های اصلی این پدیده، بروز اختلالات اضطرابی از جمله افسردگی است و تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که ازدواج سفید را تجربه کرده‌اند چهار برابر افرادی که ازدواج قطعی داشته‌اند به خدمات روانپزشکی نیاز و در ازدواج قطعی، زندگی ناشادتری دارند.
وی در ادامه آسیب روانی و فیزیکی به زن را یکی از آسیب‌های فردی ازدواج سفید برشمرد و گفت: کاهش فرزندآوری، افزایش خطر سقط جنین، کشش به سمت استفاده از داروهای آرامبخش و مواد روان‌گردان از جمله این پیامدها است.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در ازدواج سفید یکی از کارکردهای جهانی خانواده و ازدواج یعنی تولید نسل و تربیت فرزند با چالش مواجه می‌شود چرا که فرزند حاصل از این ازدواج در جوامعی چون جامعه ما نامشروع محسوب می‌شود و این کودک از داشتن «خانواده» به عنوان جبهه نخست شکل‌گیری رفتار، شخصیت و هویت، بی‌بهره است.
ارشادی با اشاره به تأثیر سوء ازدواج سفید بر آمار ازدواج رسمی و تشکیل خانواده، بیان کرد: کاهش آمار ازدواج و فرزندآوری از پیامدهای خانوادگی این پدیده است و روند تربیت و پرورش فرزند نیز با چالش مواجه می‌شود.
عضو سازمان نظام مشاوره و روانشناسی ایران در ادامه با آوردن مثال‌هایی از پیامدهای اجتماعی ازدواج سفید، یادآوری کرد: قطعاً در این خصوص باید به کاهش و تنزل شأن و ارزش زن در جامعه اشاره کرد چرا که به اسم آزادی، خدمات بیشتری به مردان ارائه می‌دهد.
ارشادی ادامه داد: در تعالیم دینی کوچک شمردن گناه گناهی نابخشودنی و در قوانین حقوقی تشویق به انجام جرم، جرم محسوب می‌شود و با در نظر داشتن این نکته، گناه و جرم افرادی که این مسیر را طی و برای دیگران باز می‌کنند نابخشودنی است چرا که افراد در اجتماع حلقه‌های به هم پیوسته‌ای هستند که حرکت یکی از آن‌ها تبدیل به جریانی در کل اجتماع می‌شود.
وی ازدواج سفید را یک درد برای روانشناس خانواده دانست و ادامه داد: خانواده بر اساس شیوه‌های فرهنگی جامعه، پایداری و کارکرد خود را حفظ می‌کند و هجوم فرهنگ بیگانه باعث بر هم زدن آرامش خانواده‌ها، ایجاد کاستی‌های عاطفی و آسیب‌پذیری می‌شود، قطعاً اولین خطِ پیشگیری و درمان این پدیده آموزش شفاف و اصولی مهارت‌های زندگی به تک‌تک افراد جامعه است؛ مدرسه و دانشگاه می‌توانند بهترین بستر برای آموزش ارزش‌هایی چون اعتماد به نفس و مسئولیت‌پذیری به نوجوانان و جوانان باشند.
ارشادی در پایان گفت: خانواده‌ها باید در سطح کلان آموزش ببینند و رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی در این راستا یک مداخله‌گر بسیار قوی است حال آنکه در فیلم‌های تلویزیونی بعضاً شاهد تبلیغ سکونت‌های تک‌نفره، خانه‌های مستقل و سبک زندگی جوامع غربی هستیم.