واکنش‌ها به افزایش قیمت بنزین؛ انتقاد تلویحی رئیسی تا موج‌سواری سیاسی

حضرت آیت الله خامنه‌ای صبح امروز در درس خارج فقه درباره طرح مدیریت مصرف سوخت سه نکته مطرح کردند. ایشان در نکته اول تاکید کردند که تصمیم سران قوا باید اجرا شود. رهبر انقلاب با اشاره به اختلاف میان کارشناسان بر سر اجرای این طرح با بیان این که "من صاحبنظر نیستم"، لکن "اگر سران سه قوه تصمیم بگیرند من حمایت میکنم."

رهبر انقلاب در نکته دوم بیانات خود از برخی اقدامات اعتراضی در کشور انتقاد کردند و افزودند: «آتش زدن به فلان بانک این کار مردم نیست، این کار اشرار است؛ کار اشرار است، این را باید توجه داشت.»

رهبر معظم انقلاب تاکید کردند: «ناامنی بزرگ‌ترین مصیبت برای هر کشوری است، برای هر جامعه‌ای است، این‌ها قصدشان این است. شما ملاحظه کنید در این دو روز تقریباً یعنی دو شب و یک روزی که از این قضایا گذشته همه‌ی مراکز شرارت دنیا علیه ما این کار‌ها را تشویق کردند، از خانواده‌ی منحوس خبیث خاندان پهلوی تا مجموعه‌ی خبیث و جنایتکار منافقین.»

ایشان به مسئولان اقتصادی توصیه کردند "مواظبت کنند، هرچه ممکن است از مشکلات این کار کم کنند." رهبر انقلاب از مسئولین حفظ امنیت کشور خواستند "به وظایفشان عمل کنند."

حمایت رهبر معظم انقلاب از تصمیم سران قوا برای افزایش قیمت بنزین و سهمیه بندی آن می‌تواند، مسیر اجرای این طرح را هموار کند.

پنج شنبه شب گذشته دولت در اقدامی از پیش اعلام نشده بنزین را سهمیه بندی کرد و نرخ آن را افزایش داد. براین اساس قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌بندی ۱۵۰۰ تومان و هر لیتر بنزین آزاد ۳ هزار تومان است. به این ترتیب بنزین سهمیه‌ای ۵۰ درصد و بنزین آزاد سه برابر افزایش قیمت پیدا کرده است.

در حالیکه این اقدام دولت با اعتراض‌های تند مردمی همراه بوده است، عموم اقتصاددانان ضمن اینکه انتقاداتی به طرح دارند، معتقدند که دولت باید این کار را انجام می‌داد و گریزی از آن نداشته است. بسیاری از اقتصادانان می‌گویند در شرایط کنونی قیمت بنزین باید اصلاح می‌شد.

یکی از مسائلی که در روز‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته این است که زمان اجرای این طرح زمان مناسبی نبوده است. اینکه این طرح به صورت شبانه و در شب ولادت پیام اکرم (ص) اجرا شده است مورد انتقاد برخی مراجع از جمله آیت الله صافی گلپایگانی بوده است. برخی نیز این طرح را عیدی تلخ و دردناک برای مردم دانستند.

یکی دیگر از انتقاداتی که به دولت وارد شده این است که چرا ۵ سال تمام قیمت بنزین را تک نرخی و تثبیت کرده بود. این دسته از منتقدان می‌گویند دولت ۵ سال فرصت سوزی کرده است. روزنامه کیهان در این باره نوشت: "دولت پس از پنج سال فرصت سوزی و انتقاد علیه سهمیه بندی، مجددا به این طرح بازگشت."

اما روزنامه دنیای اقتصاد از زاویه دیگری موضوع را دیده است و اقدام دولت را "سیاستگذاری اورژانسی" خوانده و نوشته است: «مدت‌ها چنین بحثی روی میز سیاست‌گذار وجود دارد و سناریو‌ها و طرح‌های متعددی پیشنهاد شده است. اما تعلل و بی‌تصمیمی و از دست دادن زمان موجب شد تغییر قیمت بنزین بدون هیچ خلاقیتی و مشابه روش‌های کلیشه‌ای قبل اجرا شود؛ اجرای غافلگیرانه و دفعتی و بازگشت نظام سهمیه‌ای. چرا سیاست‌گذار‌ها در دوره‌های مختلف ناچار می‌شوند دفعتی عمل کنند؟ چون زمان را از دست می‌دهند و به قاعده تن نمی‌دهند و به همین دلیل در تله تصمیم‌گیری در گزینه‌های محدود می‌افتند.»

 

اما دومین انتقادی جدی که از نحوه اجرای طرح می‌شود این است که دولت چرا ناگهان و بدون جدول زمانی و اطلاع رسانی دقیق این طرح را اجرا کرد. احمد توکلی در این باره معتقد است: «فرایند اتخاذ تصمیم و شیوه اعلام آن بسیار بد بود، تصمیم به این مهمی باید پیوست تبلیغاتی می‌داشت و حداقل چند ماه در رسانه‌ها به خصوص صداوسیما بحث می‌شد.»

برخی می‌گویند دولت می‌خواست با "شوک درمانی" و غافلگیر کردن مردم، آن‌ها را در عمل انجام شده قرار دهد و مانع شکلی گیری صف‌های بنزین در پمپ بنزین‌ها و اقدامات تخریبی و اعتراضی احتمالی شوند، اما عملا در این راه ناموفق بود.

منتقدانی هم هستند که می‌گویند دولت باید طرح را پیشتر اطلاع رسانی می‌کرد حتی اگر به قیمت تشکیل صف‌های بلند بنزین و احتکار توسط سود جویان بود. حتی برخی از مردم این رفتار دولت را توهین آمیز قلمداد کرده اند.

آیت الله مکارم شیرازی نیز از این نحوه عملکرد انتقاد کرده و در بیانیه خود نوشته است: «آیا بهتر نیست دولت یا رؤسای قوای سه گانه دلایل خود را برای این کار بیان کنند و افکار عمومی را به مدد طلبند و اگر بعد از شنیدن آن دلایل، افکار عمومی هماهنگ شد، اقدام نمایند و اگر دولت مشکلی دارد ـ. که قطعا دارد ـ. آیا آن مشکل را با راه حل دیگری غیر از این راه نمی‌توان حل کرد؟!»

یکی دیگر از انتقاد‌ها به نحوه اجرای طرح به فرآیند تصمیم گیری در این مورد باز می‌گردد. این انتقاد بیشتر از سوی نمایندگان مجلس مطرح شده است. بیشتر آن‌ها معتقدند به طور دقیق در جریان اجرای طرح نبودند.

علی مطهری نماینده تهران، اما از یک جنبه دیگر موضوع را مطرح کرده است. او می‌گوید این تصمیمی گیری نباید توسط سران قوا انجام می‌گرفت. به گفته نماینده تهران "حیطه تصمیم‌گیری شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا صرفا حل مشکلات فوری و فوتی برای دور زدن تحریم‌ها است که باید حتی با نادیده گرفتن موقت قوانین موجود درباره آن‌ها تصمیم گرفت. تصمیم‌گیری درباره قیمت بنزین از این سنخ مشکلات نیست و لزوما نباید در آن شورا تصمیم‌گیری می‌شد، نمی‌شود نمایندگان مجلس از نوع تصمیم درباره قیمت بنزین بی‌اطلاع باشند و پاسخی برای موکلان خود نداشته باشند، گرچه اجازه کلی آن را به دولت و نه به شورای عالی سران قوا داده‌اند. "

برخی از منتقدان می‌گویند شیب اجرای این طرح بسیار تند است و دولت می‌توانست به شیب ملایم تری قیمت بنزین را افزایش دهد. این عده افزایش سه برابری را نقد می‌کنند و می‌گویند دولت باید نهایتا ۱۰۰ درصد نرخ بنزین را افزایش می‌داد.

از طرف دیگر برخی معتقدند دولت باید نرخ بنزین سهمیه بندی را تغییر نمی‌داد. وحید شقاقی شهری استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل اقتصادی در این باره به فرارو گفت: «دولت یک اشتباه راهبردی انجام داد و قیمت مصرف متعارف را هم افزایش داد. یعنی ۶۰ لیتر بنزین سهمیه‌ای را هم ۵۰ درصد گران کرد. در حالیکه می‌توانست ۶۰ لیتر را همان ۱۰۰۰ تومان قیمت گذاری کند و بیشتر از ۶۰ را لیتر را مشمول قیمت‌های تصاعدی نماید.»

اجرای این سیاست با استدلال‌هایی از جمله "کم کردن" مصرف و مبارزه با "قاچاق سوخت" صورت می‌گیرد.

روزنامه کیهان از همین منظر از کلیت طرح دفاع کرده و معتقد است که این طرح مصرف بنزین را در کشور مدیریت می‌کند و شاهد " کاهش مصرف بی رویه سوخت" خواهیم بود.

این در حالی است که احمد توکلی اقتصاد دان اصولگرا معتقد است که این اقدام تاثیر زیادی در کاهش مصرف ندارد. او در این باره گفت: «بنزین همانند دارو و نان کالایی کم کشش است. کالای کم کشش کالایی است که تغییر قیمت تاثیری در تقاضا و مصرف آن ندارد و حساسیت متقاضی نسبت به تغییر قیمت کم است. یعنی افزایش قیمت، تاثیر کمی در کاهش تقاضا دارد.»

از طرف دیگر احمد توکلی معتقد است "سیاست قیمتی به تنهایی نمی‌تواند جلوی قاچاق بنزین را بگیرد، اما سهمیه بندی سوخت و کارت هوشمند سوخت می‌تواند قاچاق بنزین را کنترل کند."

در حالیکه گفته می‌شود طرح افزایش قیمت بنزین در جلسه سران قوا به تصویب رسیده است، اما ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه امروز در بیانیه‌ای به گونه‌ای سعی کرده که مسئولیت این طرح را به دوش دولت بیاندازد.

 

رئیسی در بیانیه خود نوشته است: «نسبت به پیشنهاد دولت محترم برای اجرای طرح سهمیه بندی و اعلام نرخ جدید بنزین که با استناد به تکالیف قانونی، به منظور ایجاد هماهنگی در شورای اقتصادی سران قوا مطرح و مصوب شد، فارغ از نظرات مختلف کارشناسی موجود پیرامون این طرح و شیوه اجرای آن که می‌توان در فضای دور از التهاب و غیرهیجانی به آن پرداخت، دستگاه قضایی خود را موظف می‌داند برای رفع مشکلات احتمالی در فرآیند اجرا، به وظایف قانونی خود عمل نماید.»

رییس قوه قضائیه در بند دیگری انتقاداتی تلویحی به نحوه اجرا وارد کرده است. رئیسی نیز معتقد است که دولت باید طرح را برای مردم قبل و بعد از اجرا توضیح دهد. در این بیانیه آمده است: «در این مورد هم سخن گفتن با مردم و تشریح دلایل این تصمیم قبل و بعد از اجرای تصمیم ضروری می‌نماید؛ لذا از طریق استانداران و مسئولین مربوطه پیگیری نمایید تا دلایل این تصمیم به صورت شفاف برای مردم به ویژه اثرگذاران جامعه و نخبگان تبیین گردد و دیدگاه‌های نخبگان و دلسوزان مورد توجه قرار گیرد.»

مشخص نیست که آیا نحوه اجرای طرح در جلسه سران قوا مورد بحث قرار گرفته است یا نه.

در این بین برخی رسانه‌ها و حتی سیاستمداران به ماهیگیری سیاسی از وضعیت قیمت بنزین روی آوردند. رسانه‌هایی که همیشه هر انتقاد و اعتراضی را امنیتی جلوه می‌دهند، اعتراض به قیمت بنزین را مردمی و واقعی می‌دانند.

این رسانه‌ها تلاش می‌کنند تصمیم افزایش قیمت بنزین را فقط به دولت نسبت دهند و سیاستمداران نزدیک به خود را از ترکش‌های این تصمیم دور کنند.

 

روزنامه وطن امروز در همین راستا امروز در گزارشی نوشت: «پس از بالا گرفتن اعتراضات عمومی نسبت به افزایش ۳ برابری نرخ بنزین، اما زمزمه‌هایی جدید به گوش رسید و دولتمردان خبر از تصمیم شورای هماهنگی سران قوا در این مورد دادند تا یک بار دیگر و در میانه بالا گرفتن اعتراضات، هزینه تصمیمات دولت را به دوش سایر دستگاه‌ها و نهاد‌ها بیندازند.»

در همین حال امیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی، عضو هیأت‌رئیسه مجلس گفت: «طی اخبار واصله، تشریفات قانونی افزایش قیمت بنزین در چارچوب فرآیند‌های شورای هماهنگی سران قوا طی نشده و دولت بر اساس اختیارات قانونی خود اقدام به این کار کرده است.»

در حالیکه بیانات صبح امروز رهبری نشان می‌دهد این تصمیم سران قوا بوده است.

از سوی دیگر برخی نمایندگان مجلس به سرعت وارد تهیه طرح‌های دو فوریتی و سه فوریتی شدند تا مانع افزایش قیمت بنزین شوند. قرار بود امروز این طرح‌ها به هیات رئیسه مجلس ارائه شود که البته با بیانیات صبح رهبر انقلاب این طرح‌های از دستور کار خارج شدند.

مخالفت نمایندگان در شرایطی صورت می‌پذیرد که به نظر نمی‌رسد آن‌ها راهکاری برای خروج از چالش‌های موجود اقتصادی داشته باشند و بیشتر مخالفت‌ها و انتقادات از گرانی بنزین به انتخابات مجلس شورای اسلامی باز می‌گردد.

 

جلسه امروز مجلس شورای اسلامی زیر سایه تصمیم گران شدن بنزین قرار داشت. با وجود اینکه طرح های چند فوریتی توقف اجرای طرح از دستور کار خارج شد اما نمایندگان در نشست غیر علنی با حضور شمخانی به بررسی موضوع پرداختند. علی لاریجانی نیز در نشست علنی از دولت خواست به سرعت یارانه بنزین پرداخت کند.

 

در جلسه امروز نماینده سبزوار رییس جمهور را "دروغگو" خواند که با اعتراض معاون پارلمانی دولت روبه رو شد و پزشکیان نایب رییس مجلس نیز تذکر داد که نمایندگان اظهارات توهین آمیز نداشته باشند.