قوانین مرخصی زایمان و بارداری؛ از کمک هزینه بارداری تا مرخصی زایمان
تمامی شرکت‌ها ملزم هستند به زنان باردار شاغل، ۹ ماه مرخصی بدهند که به مرخصی زایمان معروف است. در این مدت مقداری پول به عنوان حقوق به زن پرداخت می‌شود که کمک هزینه بارداری نام دارد.
بارداری و زایمان ممکن است برای زنان شاغلی که قسمتی از هزینۀ زندگی را تأمین می‌کنند، نگرانی‌هایی ایجاد کند. طول مدت مرخصی زایمان، دستمزد ایام مرخصی زایمان و همچنین وضعیت کاری آنها بعد از پایان مرخصی زایمان، دغدغۀ بسیاری از زنان باردار شاغل است. در مجلس شورای اسلامی، قوانین حمایتی با عنوان قوانین مرخصی زایمان و بارداری برای زنان باردار شاغل تصویب شده که امتیازات خاصی را برای خانم های شاغل باردار در نظر می‌گیرد. در این مطلب از سایت ستاره به بررسی این قوانین و شرایط اخذ آن ها خواهیم پرداخت.
مادران شاغل بارداری که نوزاد خود را با شیر مادر تغذیه می کنند، در پایان دورۀ بارداری خود می‌توانند از این مرخصی زایمان استفاده کنند. شرکت‌های خصوصی نیز موظف هستند با این مرخصی موافقت کنند. از طرفی زن باردار شاغل می‌تواند در صورت موافقت کارفرما در ماه آخر بارداری تقاضای مرخصی زایمان بدهد.
مرخصی بارداری جزو سوابق کارگر محسوب می‌شود و حقوق ایام مرخصی زایمان طبق مقررات قانون تأمین اجتماعی پرداخت خواهد شد. از طرفی، در این مدت پاداش و عیدی نیز به بیمه‌شده تعلق می‌گیرد. به علاوه دوره مرخصی زایمان جزو ایام تعلیق از کار محسوب می‌شود و پس از مرخصی، کارگر زن به کار سابق خود بازمی گردد.
بیشتر بخوانید:
خانم های محترم شکایت کنید! / بررسی موانع اجرای قانون مرخصی 9 ماهه زایمان
علائم افسردگی پس از زایمان چیست؟
مرخصی زایمان قسمتی از سابقه‌ی کار کارمند محسوب می شود و استفاده از آن، دیگر مرخصی‌های قانونی فرد شاغل را مختل نمی کند. با توجه به این که مدت مرخصی زایمان، بخشی از سابقه‌ی کار فرد شاغل است، به این مدت عیدی و پاداش نیز تعلق خواهد گرفت. در مدت مرخصی زایمان به مادر باردار کمک هزینه بارداری تعلق می‌گیرد که به عنوان دستمزد مدت مرخصی زایمان نیز معروف است. این مبلغ در شرکت‌های خصوصی توسط اداره تأمین اجتماعی به کارمند باردار پرداخت می‌شود.
لازم به ذکر است که مرخصی زایمان به تمامی زنان شاغل باردار تعلق می‌گیرد، ولی دریافت کمک هزینه بارداری در شرکت‌های خصوصی مطابق قوانین تأمین اجتماعی است و در برخی از شرکت‌های دولتی نیز بر اساس بخش‌نامه‌های داخلی به آن عمل خواهد شد.
در صورتی که در دوره بارداری مادر به دلیل مشکل و بر اساس تشخیص پزشک نیاز به استراحت در منزل داشته باشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی بارداری استفاده کند. مرخصی استعلاجی هیچ تأثیری بر حق استفاده از مرخصی زایمان برای مادران نخواهد داشت و افزون بر مدت زمان مرخصی زایمان است و مرخصی زایمان را تحت شعاع خود قرار نخواهد داد.
برای بیمه شدگان تأمین اجتماعی، در صورتی که مرخصی استعلاجی از هفت روز در هر نوبت یا ۱۵ روز در یک سال بیشتر نباشد، تأییدیه‌ی پزشک معالج کافی است. در مواردی که مرخصی استعلاجی بیشتر از ۱۵ روز و کمتر از ۶۰ روز باشد، تأییدیۀ پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی مورد نیاز است و در صورت نیاز به مرخصی بیشتر از این مقدار، موضوع باید به تأیید شورای پزشکی تأمین اجتماعی برسد. غرامت دستمزد دوران بیماری (مرخصی به دلیل مشکلات بارداری) در شرکت‌های خصوصی توسط تأمین اجتماعی پرداخت خواهد شد و این مدت به عنوان سابقۀ کار فرد محاسبه می‌شود.
با توجه به اینکه شیر مادر یکی از مؤثرترین عوامل در افزایش سلامت نوزاد است، قوانینی در ایران برای حمایت و تشویق مادران برای تغذیۀ نوزادشان با استفاده از شیر خود وضع شده است.
بر طبق این قوانین، مادرانی که به کودک شیر می‌دهند، می‌توانند روزانه از یک ساعت مرخصی برای شیر دادن فرزندان خود استفاده کنند. مادرانی که نوزادان آنها در مهد کودک یا محلی نزدیک به محل کار هستند و امکان رفت و آمد برای آنها مقدور است، می‌توانند بر اساس نیاز، این مرخصی یک ساعته را سه نوبت در روز استفاده کنند. البته باید دقت داشت که مجموع مرخصی شیردهی استفاده شده در هر روز، نباید بیشتر از یک ساعت باشد. به علاوه، سایر مادران می‌توانند با توافق کارفرما یک ساعت زودتر محل کار خود را ترک کنند.
این قانون مشمول مادرانی است که بر طبق تأیید پزشک یا مراکز بهداشتی، نوزاد شیرخوار خود را با شیر مادر تغذیه می‌کنند. زنان باردار بیمه شده باید دقت داشته باشند که در صورت استفاده نکردن از این مرخصی امکان جمع شدن یا دریافت هزینۀ آن را نخواهند داشت. از این رو، بهتر است از این فرصت برای شیر دادن به نوزاد شیرخوار خود استفاده کنید.
از زمان اجرای قانون برنامه ششم توسعه، تمام مردان شاغل در قوای سه گانه، بخش‌های دولتی و عمومی غیردولتی که صاحب فرزند می‌شوند، از سه روز مرخصی تشویقی برخوردار خواهند شد. این قانون شامل کارگران بخش خصوصی نمی شود.
یکی از نگرانی های مهم زنان باردار شاغل، امنیت شغلی آنها در دوران بارداری و بعد از آن است. قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی، به صراحت شرکت‌ها و کارفرماها را موظف کرده است تا امنیت شغلی زنان در دوران بارداری، بعد از مرخصی زایمان و در دوران شیردهی را تأمین کنند؛ ولی این امکان وجود دارد که تعدادی از شرکت‌ها و نهادها، مشکل‌هایی را برای زنان باردار جهت بازگشت به کار یا استفاده از حقوق دوران شیردهی ایجاد کنند. از این رو، بر اساس قانون ذکر شده، قرارداد افراد در دوران مرخصی زایمان به حالت تعلیق درمی‌آید و پس از مرخصی زایمان مجدداً فرد می بایست به کار قبلی خود بازگردد.
بر طبق قانون کار، اگر مادر باردار قرارداد کار موقت دارد که پایان آن در زمان مرخصی زایمان است، مدت مرخصی زایمان به مدت قرارداد اضافه خواهد شد و بعد از پایان مدت مرخصی، فرد باید به سر کار خود بازگردد. از طرفی قانون، شرکت‌ها و کارفرماها را از اخراج زنان باردار و زنانی که به کودک خود شیر می‌دهند، در مدتی که مشمول حمایت قانون هستند، منع کرده است و کارفرما به هیچ عنوان نمی‌تواند زنان باردار را در دوران بارداری، در زمان مرخصی زایمان یا در دوره شیردهی اخراج کند.
اگرچه بسیاری از شرکت‌ها قوانین را رعایت می‌کنند، اما در صورتی که به هر علتی شرکت از پذیرش شما بعد از پایان مرخصی زایمان خودداری کرد یا در دوران بارداری شما را اخراج کرد، می‌توانید با مراجعه به اداره کار منطقه یا شهر خود شکایتی را از کارفرما تنظیم کنید.
در موارد این چنینی، هیئت تشخیص وزارت کار، حکم بازگشت مادر به محل کار را صادر می‌کند و مادر می‌تواند به سر کار خود بازگردد. در صورتی که کارفرما از پذیرش حکم بازگشت به کار امتناع کند، شخص بیمه شده می‌تواند تقاضای استفاده از مزایای بیمهٔ بیکاری بدهد. در این صورت مطابق قانون برای مدت بیکاری، فرد دستمزد بیکاری دریافت خواهد کرد.
بعد از بررسی موضوع توسط هیئت‌های ذکر شده، در صورتی که رای بازگشت به کار صادر شود، کارفرما مؤظف است کارگر را بپذیرد، در غیر این صورت شخص مورد نظر به سازمان تأمین اجتماعی برای دریافت مقرری بیمه بیکاری معرفی خواهد شد. سازمان تأمین اجتماعی بعد از بررسی پرونده و سابقه پرداخت حق بیمه برای این شخص، متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه و دیگر عوامل مؤثر، مقرری بیمه بیکاری منظور خواهد کرد.
مرخصی زایمان چیست؟
مرخصی زایمان بابت وضع حمل و زایمان به کارگران و کارمندان زن تعلق می‌گیرد. بر اساس اصلاحیه قانون تنظیم جمعیت خانواده مصوب ۲۰ خرداد سال ۹۲ مجلس شورای اسلامی، مرخصی زایمان برای زنان باردار شاغل از شش ماه به نه ماه افزایش پیدا کرده است. با این وجود، تنها تعدادی از نهادهای دولتی نسبت به اجرای این قانون اقدام کرده و بیشتر شرکت‌های خصوصی نیز فقط با شش ماه مرخصی زایمان موافقت می‌کنند.مادران شاغل بارداری که نوزاد خود را با شیر مادر تغذیه می کنند، در پایان دورۀ بارداری خود می‌توانند از این مرخصی زایمان استفاده کنند. شرکت‌های خصوصی نیز موظف هستند با این مرخصی موافقت کنند. از طرفی زن باردار شاغل می‌تواند در صورت موافقت کارفرما در ماه آخر بارداری تقاضای مرخصی زایمان بدهد.
مرخصی بارداری جزو سوابق کارگر محسوب می‌شود و حقوق ایام مرخصی زایمان طبق مقررات قانون تأمین اجتماعی پرداخت خواهد شد. از طرفی، در این مدت پاداش و عیدی نیز به بیمه‌شده تعلق می‌گیرد. به علاوه دوره مرخصی زایمان جزو ایام تعلیق از کار محسوب می‌شود و پس از مرخصی، کارگر زن به کار سابق خود بازمی گردد.
بیشتر بخوانید:
خانم های محترم شکایت کنید! / بررسی موانع اجرای قانون مرخصی 9 ماهه زایمان
علائم افسردگی پس از زایمان چیست؟
کمک هزینه بارداری چیست؟
به بیمه شدگان زن در مدت استراحت پزشکی دوران بارداری، در صورتی که شرایط قانونی مورد نیاز را داشته باشند، کمک هزینه بارداری تعلق می‌گیرد. کمک هزینه بارداری و مرخصی زایمان مرتبط هستند و کمک هزینه بارداری در عوض حقوق و دستمزد در دوران مرخصی پرداخت می‌شود.
مزیت های مرخصی زایمان و کمک هزینه بارداری
مرخصی زایمان قسمتی از سابقه‌ی کار کارمند محسوب می شود و استفاده از آن، دیگر مرخصی‌های قانونی فرد شاغل را مختل نمی کند. با توجه به این که مدت مرخصی زایمان، بخشی از سابقه‌ی کار فرد شاغل است، به این مدت عیدی و پاداش نیز تعلق خواهد گرفت. در مدت مرخصی زایمان به مادر باردار کمک هزینه بارداری تعلق می‌گیرد که به عنوان دستمزد مدت مرخصی زایمان نیز معروف است. این مبلغ در شرکت‌های خصوصی توسط اداره تأمین اجتماعی به کارمند باردار پرداخت می‌شود.لازم به ذکر است که مرخصی زایمان به تمامی زنان شاغل باردار تعلق می‌گیرد، ولی دریافت کمک هزینه بارداری در شرکت‌های خصوصی مطابق قوانین تأمین اجتماعی است و در برخی از شرکت‌های دولتی نیز بر اساس بخش‌نامه‌های داخلی به آن عمل خواهد شد.
قوانین و شرایط دریافت مرخصی زایمان و کمک هزینه بارداری
- بر اساس ماده ۶۷ قانون سازمان تأمین اجتماعی بیمه شده زن یا همسر بیمه شده مرد درصورتی که ظرف یک سال پیش از زایمان سابقه پرداخت شصت روز حق بیمه را داشته باشد، می‌تواند به شرط عدم اشتغال به کار از کمک هزینه بارداری استفاده کند.
- بر اساس ماده ۶۸ قانون تأمین اجتماعی، زن بیمه شده یا همسر بیمه شده مرد در صورتی که در طول مدت یک سال پیش از وضع حمل، حق بیمه شصت روز را پرداخته باشد، از کمک هزینه‌ها و معاینه‌های پزشکی و معالجات قبل، حین و بعد زایمان استفاده خواهد کرد.
تبصره
- میزان مبلغ درخواستی در آیین‌نامه‌هایی که از طرف هیئت مدیره سازمان تهیه و به تصویب شوری عالی سازمان می‌رسد، تعیین خواهد شد.
- مرخصی زایمان و بارداری برای فرزندان چهارم به بعد، تعلق نمی‌گیرد؛ مگر اینکه فرزندان قبلی فوت شده باشند.
- بیمه شده می‌تواند به جای کمک هزینه‌های نامبرده، مبلغی وجه نقد را از سازمان تأمین اجتماعی درخواست کند.
- بر اساس ماده 76 قانون کار، در مواردی که به تشخیص پزشک سازمان تأمین اجتماعی، نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود، کارفرما باید تا پایان دوره بارداری کارگر بدون کسر حقوق کار مناسب تر و سبک تری به او ارجاع کند.
نحوه محاسبه کمک هزینه بارداری (حقوق ایام مرخصی زایمان)
مبلغ این کمک هزینه معادل دو سوم میانگین دستمزد روزانه بیمه‌شده در آخرین «٩٠» روز قبل از شروع استراحت ایام بیماری برای هر روز استراحت است. حداکثر مدت کمک مزبور ۶ ماه (١٨٠روز قبل و بعد از زایمان) بدون کسر «٣» روز اول خواهد بود. فرمول آن عبارت است از:مبلغ پرداختی = مدت زمان استراحت تجویز شده × معادل دو سوم میانگین دستمزد روزانه در ۹۰ روز قبل از استراحت
سایر قوانین و تسهیلات تعلق گرفته به زنان باردار شاغل
۱. کمک هزینه زایمان
سازمان تامین اجتماعی موظف است مبلغی را به عنوان کمک هزینه زایمان به کارمند باردار بپردازد. کمک هزینه برای زایمان طبیعی مبلغ یک میلیون و پانصد هزار ریال معادل صد و پنجاه هزار تومان و برای زایمان سزارین مبلغ بیست میلیون ریال معادل دو میلیون تومان حداکثر برای دو فرزند است.
۲. مرخصی استعلاجی در دوران بارداری
در صورتی که در دوره بارداری مادر به دلیل مشکل و بر اساس تشخیص پزشک نیاز به استراحت در منزل داشته باشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی بارداری استفاده کند. مرخصی استعلاجی هیچ تأثیری بر حق استفاده از مرخصی زایمان برای مادران نخواهد داشت و افزون بر مدت زمان مرخصی زایمان است و مرخصی زایمان را تحت شعاع خود قرار نخواهد داد.برای بیمه شدگان تأمین اجتماعی، در صورتی که مرخصی استعلاجی از هفت روز در هر نوبت یا ۱۵ روز در یک سال بیشتر نباشد، تأییدیه‌ی پزشک معالج کافی است. در مواردی که مرخصی استعلاجی بیشتر از ۱۵ روز و کمتر از ۶۰ روز باشد، تأییدیۀ پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی مورد نیاز است و در صورت نیاز به مرخصی بیشتر از این مقدار، موضوع باید به تأیید شورای پزشکی تأمین اجتماعی برسد. غرامت دستمزد دوران بیماری (مرخصی به دلیل مشکلات بارداری) در شرکت‌های خصوصی توسط تأمین اجتماعی پرداخت خواهد شد و این مدت به عنوان سابقۀ کار فرد محاسبه می‌شود.
۳. مرخصی دوره شیردهی زنان شاغل
با توجه به اینکه شیر مادر یکی از مؤثرترین عوامل در افزایش سلامت نوزاد است، قوانینی در ایران برای حمایت و تشویق مادران برای تغذیۀ نوزادشان با استفاده از شیر خود وضع شده است.بر طبق این قوانین، مادرانی که به کودک شیر می‌دهند، می‌توانند روزانه از یک ساعت مرخصی برای شیر دادن فرزندان خود استفاده کنند. مادرانی که نوزادان آنها در مهد کودک یا محلی نزدیک به محل کار هستند و امکان رفت و آمد برای آنها مقدور است، می‌توانند بر اساس نیاز، این مرخصی یک ساعته را سه نوبت در روز استفاده کنند. البته باید دقت داشت که مجموع مرخصی شیردهی استفاده شده در هر روز، نباید بیشتر از یک ساعت باشد. به علاوه، سایر مادران می‌توانند با توافق کارفرما یک ساعت زودتر محل کار خود را ترک کنند.
این قانون مشمول مادرانی است که بر طبق تأیید پزشک یا مراکز بهداشتی، نوزاد شیرخوار خود را با شیر مادر تغذیه می‌کنند. زنان باردار بیمه شده باید دقت داشته باشند که در صورت استفاده نکردن از این مرخصی امکان جمع شدن یا دریافت هزینۀ آن را نخواهند داشت. از این رو، بهتر است از این فرصت برای شیر دادن به نوزاد شیرخوار خود استفاده کنید.
۴. مرخصی زایمان برای مردان (تصویب شده در سال ۹۸)
از زمان اجرای قانون برنامه ششم توسعه، تمام مردان شاغل در قوای سه گانه، بخش‌های دولتی و عمومی غیردولتی که صاحب فرزند می‌شوند، از سه روز مرخصی تشویقی برخوردار خواهند شد. این قانون شامل کارگران بخش خصوصی نمی شود.
مدارک مورد نیاز برای دریافت هر یک از تسهیلات
۱. مدارک مورد نیاز برای دریافت مرخصی زایمان
- ارائه درخواست کتبی
- فتوکپی گواهی ولادت نوزاد
- شناسنامه مادر البته کپی صفحات اول و دوم
- فتوکپی شناسنامه نوزاد فقط صفحه اول
۲. مدارک مورد نیاز برای دریافت مرخصی استعلاجی بارداری
- گواهی پزشک متخصص یا بیمارستان به مدت ۳۰ روز
۳. مدارک مورد نیاز برای دریافت کمک هزینه زایمان
- دفترچه درمانی
- گواهی پزشک معالج
- تائیدیه مراجع پزشکی ذیربط
- فتوکپی کلیه صفحات شناسنامه والدین
- فتوکپی شناسنامه فرزند
- خلاصه پرونده ترخیص بیمارستان
۴. مدارک مورد نیاز برای دریافت کمک هزینه بارداری
- اصل دفترچه درمانی
- گواهی پزشک معالج
- تائیدیه مراجع پزشکی ذیربط (حسب مورد)
- فتوکپی کلیه صفحات شناسنامه والدین
- فتوکپی شناسنامه فرزند
- خلاصه پرونده ترخیص بیمارستان
۵. مدارک مورد نیاز برای گرفتن مرخصی دوران شیردهی
- گواهی شیردهی از مرکز بهداشت منطقه به مدت ۳۰ روز
شرایط و قوانین بازگشت به کار پس از مرخصی زایمان به چه صورت است؟
یکی از نگرانی های مهم زنان باردار شاغل، امنیت شغلی آنها در دوران بارداری و بعد از آن است. قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی، به صراحت شرکت‌ها و کارفرماها را موظف کرده است تا امنیت شغلی زنان در دوران بارداری، بعد از مرخصی زایمان و در دوران شیردهی را تأمین کنند؛ ولی این امکان وجود دارد که تعدادی از شرکت‌ها و نهادها، مشکل‌هایی را برای زنان باردار جهت بازگشت به کار یا استفاده از حقوق دوران شیردهی ایجاد کنند. از این رو، بر اساس قانون ذکر شده، قرارداد افراد در دوران مرخصی زایمان به حالت تعلیق درمی‌آید و پس از مرخصی زایمان مجدداً فرد می بایست به کار قبلی خود بازگردد.بر طبق قانون کار، اگر مادر باردار قرارداد کار موقت دارد که پایان آن در زمان مرخصی زایمان است، مدت مرخصی زایمان به مدت قرارداد اضافه خواهد شد و بعد از پایان مدت مرخصی، فرد باید به سر کار خود بازگردد. از طرفی قانون، شرکت‌ها و کارفرماها را از اخراج زنان باردار و زنانی که به کودک خود شیر می‌دهند، در مدتی که مشمول حمایت قانون هستند، منع کرده است و کارفرما به هیچ عنوان نمی‌تواند زنان باردار را در دوران بارداری، در زمان مرخصی زایمان یا در دوره شیردهی اخراج کند.
اگرچه بسیاری از شرکت‌ها قوانین را رعایت می‌کنند، اما در صورتی که به هر علتی شرکت از پذیرش شما بعد از پایان مرخصی زایمان خودداری کرد یا در دوران بارداری شما را اخراج کرد، می‌توانید با مراجعه به اداره کار منطقه یا شهر خود شکایتی را از کارفرما تنظیم کنید.
در موارد این چنینی، هیئت تشخیص وزارت کار، حکم بازگشت مادر به محل کار را صادر می‌کند و مادر می‌تواند به سر کار خود بازگردد. در صورتی که کارفرما از پذیرش حکم بازگشت به کار امتناع کند، شخص بیمه شده می‌تواند تقاضای استفاده از مزایای بیمهٔ بیکاری بدهد. در این صورت مطابق قانون برای مدت بیکاری، فرد دستمزد بیکاری دریافت خواهد کرد.
شرایط استفاده از بیمه بیکاری بعد از مرخصی زایمان
همان طور که گفته شد، مرخصی زایمان طبق قانون کار جزو دوران تعلیق از کار به شمار می آید و زنان شاغل بعد از پایان مدت مرخصی زایمان خود می‌توانند به کار سابق خود بازگردند. در صورتی که کارفرما به هر دلیلی از پذیرش دوباره فرد امتناع کند، زن شاغل می‌تواند به هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار مراجعه کرده و از کارفرمای خود شکایت کند.بعد از بررسی موضوع توسط هیئت‌های ذکر شده، در صورتی که رای بازگشت به کار صادر شود، کارفرما مؤظف است کارگر را بپذیرد، در غیر این صورت شخص مورد نظر به سازمان تأمین اجتماعی برای دریافت مقرری بیمه بیکاری معرفی خواهد شد. سازمان تأمین اجتماعی بعد از بررسی پرونده و سابقه پرداخت حق بیمه برای این شخص، متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه و دیگر عوامل مؤثر، مقرری بیمه بیکاری منظور خواهد کرد.