«علیصدر» غار تنها
مسئولیت غار علیصدر پس از چند دهه بهره‌برداری غیراصولی به سازمان میراث فرهنگی واگذار شد
غار علیصدر نابود شده است. دلیلش هجوم انبوه گردشگران به این غار و عطش بهره‌برداران از علیصدر برای درآمد بیشتر است. اما این همه ماجرا نیست. غار علیصدر از نخستین روز واگذاری به بهره‌بردار 3سهامدار اصلی داشت. 40درصد سهام غار متعلق به سازمان همیاری‌های استان همدان، 20درصد سهام آن متعلق به شهرداری همدان و 40درصد از سهام غار علیصدر نیز به سازمان ایرانگردی و جهانگردی واگذار شد. اما حالا پس از مدت‌ها بهره‌برداری غیراصولی از غار علیصدر، کالبد بی‌جان این غار به سازمان میراث فرهنگی سپرده شده است.
به غار علیصدر اگر سفر کنید شاهد مرثیه خوانده شده در این گزارش بر جسد بی‌جان این غار خواهید بود. غار علیصدر یک دهه پیش ثبت ملی شد درحالی‌که عرصه و حریم این غار سال گذشته به تصویب رسید و شد نوشداروی پس از مرگ سهراب! همین حالا در کنار سردر ورودی غار علیصدر یک هتل در حال ساخت است که پروانه ساخت آن بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی سال به سال تمدید شده و یک تخلف محرز در مواجهه با یک اثر تاریخی و طبیعی است.
محوطه بیرونی غار، به یک پارک عمومی و شهربازی تمام عیار تبدیل شده است که اطلاعات وسیعی از ارزش‌های غار علیصدر ندارد. بازارچه‌های متعدد در این محوطه، اسباب‌بازی، شال و روسری، کلاه و کیف و کفش و کتانی و ظرف و ظروف به گردشگران می‌فروشند. به همین‌خاطر است که گردشگران در بدو ورود احساس می‌کنند به شهربازی پارک ارم تهران رفته‌اند نه یک اثر زمین‌شناسی ده‌ها میلیون ساله که عنوان بزرگ‌ترین غار آبی جهان را یدک می‌کشد.
درون غار دو مسیر گردشگری ایجاد شده است که برای بازدید از مسیر قدیمی 25هزار تومان و برای بازدید از مسیر جدید 35هزار تومان از گردشگران دریافت می‌کنند. این رقم را در میانگین بازدید هفتگی حدود 3هزار گردشگر از غار علیصدر ضرب کنید تا بدانید مبلغی بین 75تا 105میلیون تومان در هفته تنها بازدید از غار علیصدر نصیب بهره‌برداران می‌کند.
یافته‌های همشهری از کارکنان غار علیصدر مشخص کرده است که در تعطیلات نوروز روزانه تا 9هزار گردشگر از علیصدر بازدید کرده‌اند.
شانس از دست رفته ثبت جهانی
اما این درآمد کجا هزینه می‌شود؟ هیچ‌کس خبر ندارد. از بومیان روستای علیصدر تنها برای قایقرانی یا نگهبانی و کارهای دفتری مجموعه غار علیصدر استفاده می‌شود.
سازمان میراث فرهنگی حالا متولی و مسئول غار علیصدر است. به درون غار علیصدر برویم. غاری که دیگر یک غار مرده است و به لحاظ اهمیت و درجه‌بندی غارها در درجه سوم قرار گرفته است. بهره‌برداران غار علیصدر تا پیش از واگذاری مسئولیت غار به سازمان میراث فرهنگی دهانه غار را بزرگ‌تر کردند تا جریان هوای بیشتری به داخل غار هدایت شود. این کار سبب شد دمای داخل غار تغییر کند و مرگ غار تسریع شود. از دهانه غار که وارد شوید پله‌های گرانیتی سرتاسر غار را گرفته‌اند و گردشگران را به درون غار هدایت می‌کنند. ساخت وسازها و عمران شهری به عمق علیصدر هم رسیده است. در گوشه‌ای از غار سالن آمفی تئاتر ایجاد کرده‌اند. اقدامی که مصداق بارز مداخله در غار است. سنگ و سیمان و پله‌های فلزی درون غار منظره‌ای مضحک ایجاد کرده‌اند که شانس ثبت جهانی غار علیصدر را از این اثر ثبت ملی شده و شگفت‌انگیز گرفت.
ورود به بخش‌های اصلی غار با عبور از گیت‌های فلزی ممکن است. همان گیت‌هایی که برای کنترل بلیت در ایستگاه‌های مترو نصب می‌شوند حالا سر از غار علیصدر درآورده‌اند. آنچه مورد تأکید کارشناسان غار و غارشناسی است چنین رفتاری، تخریبگرانه و غیرمنطبق با اصول جهانی رفتار با غارهاست.
سطح غار علیصدر در برخی مسیرها با سنگفرش‌های پارک و پیاده‌روها فرش شده است. ریسه‌های شیلنگی از همان‌هایی که در بلوار کشاورز تهران درختان را نورپردازی کرده است روی دیواره‌های غار چسبانده شده است؛ درحالی‌که بارها غارشناس‌ها تلاش داشتند مسئولان غار علیصدر را مجاب کنند که باید از لامپ‌های مخصوص برای نورپردازی در غار استفاده کنند تا نور غیراستاندارد موجب رشد جلبک‌های مزاحم نشود. کمی جلوتر دستگاه جوشکاری به داخل غار برده‌اند تا نرده و راه پله فلزی در مسیر گردشگران ایجاد کنند. حالا نصب پل‌های شناور در بخش‌های آبی غار به جای خود. همه این اقدامات هم به بهانه تسهیل تردد گردشگران صورت گرفته است و اینجاست که ماجرای گردشگری و توسعه پایدار به یک مضحکه تاریخی در برخورد با مسیرهای طبیعی تبدیل می‌شود.
علیصدر قطب اقتصادی همدان است و به لحاظ درآمدزایی شاید با شهر لالجین که شهر جهانی سفال و از مراکز مهم صادرات سفال ایران است برابری می‌کند. با این تفاوت که هنوز لالجین نتوانسته است در ذهن گردشگرانی که نام همدان را می‌شنوند جایگزین علیصدر شود.
انتقاد از ثبت دیر هنگام در فهرست ملی
علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان اما به وب سایت صدای میراث گفته است که غار علیصدر به‌دلیل فقدان ثبت بموقع اثر در فهرست آثار ملی و نداشتن عرصه و حریم دچار آسیب شد و طبیعی است که وقتی 10سال تعیین عرصه و حریم یک اثر طول می‌کشد ساخت‌وساز هم در کنار آن شکل بگیرد درصورتی که اگر در همان زمان ثبت ملی غار علیصدر ضوابط عرصه و حریم این غار تعیین شده بود آسیب کمتری به این غار می‌رسید. به گفته او، پیش از آنکه غار علیصدر ثبت ملی شود مجوز اولیه احداث هتل در کنار در ورودی غار گرفته شد و در جلسه‌ای که نماینده بنیاد مسکن نیز حضور داشت مصوب شد این هتل با 60درصد تراکم و در سه‌ونیم طبقه ساخته شود. دهیاری علیصدر هم پروانه ساخت هتل را صادر کرد که یک سال بیشتر اعتبار نداشت. اما سال 87با ثبت ملی غار علیصدر ضوابطی بر آن حاکم شد که صدور هرگونه مجوز باید استعلام سازمان میراث فرهنگی را داشته باشد. باوجود این، پروانه ساخت هتل که یک‌سال زمان داشت و منقضی شده بود دوباره بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی تمدید شد. آنها موظف بودند براساس قانون برای صدور پروانه از میراث فرهنگی مجوز بگیرند.
مالمیر تصریح کرد: کار اجرایی احداث هتل هم سال 95شروع شد و باز هم برای صدور پروانه جدید ساخت از سازمان میراث‌فرهنگی استعلامی صورت نگرفت. سازندگان هم در طول ساخت، سطح اشغال و ارتفاع هتل را افزایش دادند. این اقدام هم بدون استعلام از میراث فرهنگی انجام شد. سازمان میراث‌فرهنگی حالا به مراجع قضایی شکایت کرده و با جدیت پیگیر این رفتار غیرقانونی در حریم یک اثر ثبت ملی‌شده است.
او گفت: قانون بهره‌برداری از غارها سال 1389مصوب شد اما در دولت گذشته در استان مسکوت مانده بود. براساس این قانون، غارها تقسیم‌بندی شده‌اند و غارهای درجه 3 امکان گردشگری دارند. متولی بهره‌برداری از غارهای گردشگری نیز براساس این قانون سازمان میراث فرهنگی است و درآمدهای غارهای گردشگری هم باید به خزانه عمومی دولت واریز شود. این موضوع حدود2 سال است که در مورد علیصدر اجرا می‌شود. خوشبختانه این غار نیز طی مصوبه‌ای، اواخر سال گذشته به سازمان میراث فرهنگی تحویل شد. بنابراین متولی غار علیصدر دیگر سازمان میراث فرهنگی است.
مدیرکل میراث فرهنگی همدان تأکید کرد: براساس ظرفیت قانونی برای بهره‌برداری از غار 3راهکار وجود دارد. یا می‌توان در قالب ترک تشریفات طی روال قانونی، بهره‌برداری از غار را کماکان به شرکت علیصدر واگذار کرد، یا سازمان میراث فرهنگی می‌تواند درصورت تأمین هزینه‌های غار بهره‌بردار غار شود که امکان این کار اصلا وجود ندارد. یا آنکه می‌توان بهره‌برداری از غار علیصدر را به مزایده گذاشت و بهره‌بردار جدید گرفت. اما نظر کارگروه غارشناسی و دستگاه‌های دخیل در استان این بود که شرکت علیصدر که یک شرکت عمومی و نه خصوصی است با تجربه‌ای که دارد و از آنجا که یک شرکت بومی است نخستین قرارداد جدید بهره‌برداری از غار علیصدر با همین شرکت بسته شود. به گفته مالمیر، اکنون ارزیابی کارشناسی قیمت اجاره بها نیز که به هیأت کارشناسان رسمی دادگستری واگذار شده بود انجام شده و کارشناسان رسمی دادگستری برآورد خود را نسبت به اجاره‌بهای غار علیصدر اعلام کرده‌اند.
سهامداران اصلی غار علیصدر
مبلغ اجاره‌بهای سالانه غار علیصدر سال گذشته از سوی برخی رسانه‌ها 700هزار تومان اعلام شد؛ اما مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان این اجاره‌بها را متعلق به بهره‌برداری از غار نمی‌داند و می‌گوید: این مبلغ هیچ ارتباطی با بهره‌برداری از غار ندارد بلکه مربوط به زمین‌های پشت غار است که شرکت بهره‌بردار موظف به حفاظت از محوطه شده و هیچ سودی نیز برای بهره‌بردار ندارد چون حتی فعالیت کشاورزی در این مناطق نیز ممنوع است. علی مالمیر با تشریح چگونگی بهره‌برداری از غار علیصدر توسط شرکت سیاحتی علیصدر طی سالیان گذشته گفت: روز اول که از غار علیصدر بهره‌برداری شد یک قرارداد وجود داشت که براساس آن 40درصد سهام بهره‌برداری از غار علیصدر متعلق به سازمان همیاری‌های شهرداری استان همدان، 20درصد متعلق به شهرداری همدان و 40درصد نیز سهم شرکت ایرانگردی و جهانگردی بود که آن زمان زیر‌مجموعه وزارت ارشاد بود. به‌عبارتی بهره‌برداری از غار علیصدر شراکت بخش عمومی و دولتی برای بهره‌برداری از غار بود و هیچ قانونی نیز تا سال 89بر آن حاکم نبود اما حالا سازمان میراث فرهنگی متولی بهره‌برداری از غار علیصدر است و بهره‌برداری از این غار مشمول ضوابط قانونی است.
به غار علیصدر اگر سفر کنید شاهد مرثیه خوانده شده در این گزارش بر جسد بی‌جان این غار خواهید بود. غار علیصدر یک دهه پیش ثبت ملی شد درحالی‌که عرصه و حریم این غار سال گذشته به تصویب رسید و شد نوشداروی پس از مرگ سهراب! همین حالا در کنار سردر ورودی غار علیصدر یک هتل در حال ساخت است که پروانه ساخت آن بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی سال به سال تمدید شده و یک تخلف محرز در مواجهه با یک اثر تاریخی و طبیعی است.
محوطه بیرونی غار، به یک پارک عمومی و شهربازی تمام عیار تبدیل شده است که اطلاعات وسیعی از ارزش‌های غار علیصدر ندارد. بازارچه‌های متعدد در این محوطه، اسباب‌بازی، شال و روسری، کلاه و کیف و کفش و کتانی و ظرف و ظروف به گردشگران می‌فروشند. به همین‌خاطر است که گردشگران در بدو ورود احساس می‌کنند به شهربازی پارک ارم تهران رفته‌اند نه یک اثر زمین‌شناسی ده‌ها میلیون ساله که عنوان بزرگ‌ترین غار آبی جهان را یدک می‌کشد.
درون غار دو مسیر گردشگری ایجاد شده است که برای بازدید از مسیر قدیمی 25هزار تومان و برای بازدید از مسیر جدید 35هزار تومان از گردشگران دریافت می‌کنند. این رقم را در میانگین بازدید هفتگی حدود 3هزار گردشگر از غار علیصدر ضرب کنید تا بدانید مبلغی بین 75تا 105میلیون تومان در هفته تنها بازدید از غار علیصدر نصیب بهره‌برداران می‌کند.
یافته‌های همشهری از کارکنان غار علیصدر مشخص کرده است که در تعطیلات نوروز روزانه تا 9هزار گردشگر از علیصدر بازدید کرده‌اند.
شانس از دست رفته ثبت جهانی
اما این درآمد کجا هزینه می‌شود؟ هیچ‌کس خبر ندارد. از بومیان روستای علیصدر تنها برای قایقرانی یا نگهبانی و کارهای دفتری مجموعه غار علیصدر استفاده می‌شود.
سازمان میراث فرهنگی حالا متولی و مسئول غار علیصدر است. به درون غار علیصدر برویم. غاری که دیگر یک غار مرده است و به لحاظ اهمیت و درجه‌بندی غارها در درجه سوم قرار گرفته است. بهره‌برداران غار علیصدر تا پیش از واگذاری مسئولیت غار به سازمان میراث فرهنگی دهانه غار را بزرگ‌تر کردند تا جریان هوای بیشتری به داخل غار هدایت شود. این کار سبب شد دمای داخل غار تغییر کند و مرگ غار تسریع شود. از دهانه غار که وارد شوید پله‌های گرانیتی سرتاسر غار را گرفته‌اند و گردشگران را به درون غار هدایت می‌کنند. ساخت وسازها و عمران شهری به عمق علیصدر هم رسیده است. در گوشه‌ای از غار سالن آمفی تئاتر ایجاد کرده‌اند. اقدامی که مصداق بارز مداخله در غار است. سنگ و سیمان و پله‌های فلزی درون غار منظره‌ای مضحک ایجاد کرده‌اند که شانس ثبت جهانی غار علیصدر را از این اثر ثبت ملی شده و شگفت‌انگیز گرفت.
ورود به بخش‌های اصلی غار با عبور از گیت‌های فلزی ممکن است. همان گیت‌هایی که برای کنترل بلیت در ایستگاه‌های مترو نصب می‌شوند حالا سر از غار علیصدر درآورده‌اند. آنچه مورد تأکید کارشناسان غار و غارشناسی است چنین رفتاری، تخریبگرانه و غیرمنطبق با اصول جهانی رفتار با غارهاست.
سطح غار علیصدر در برخی مسیرها با سنگفرش‌های پارک و پیاده‌روها فرش شده است. ریسه‌های شیلنگی از همان‌هایی که در بلوار کشاورز تهران درختان را نورپردازی کرده است روی دیواره‌های غار چسبانده شده است؛ درحالی‌که بارها غارشناس‌ها تلاش داشتند مسئولان غار علیصدر را مجاب کنند که باید از لامپ‌های مخصوص برای نورپردازی در غار استفاده کنند تا نور غیراستاندارد موجب رشد جلبک‌های مزاحم نشود. کمی جلوتر دستگاه جوشکاری به داخل غار برده‌اند تا نرده و راه پله فلزی در مسیر گردشگران ایجاد کنند. حالا نصب پل‌های شناور در بخش‌های آبی غار به جای خود. همه این اقدامات هم به بهانه تسهیل تردد گردشگران صورت گرفته است و اینجاست که ماجرای گردشگری و توسعه پایدار به یک مضحکه تاریخی در برخورد با مسیرهای طبیعی تبدیل می‌شود.
علیصدر قطب اقتصادی همدان است و به لحاظ درآمدزایی شاید با شهر لالجین که شهر جهانی سفال و از مراکز مهم صادرات سفال ایران است برابری می‌کند. با این تفاوت که هنوز لالجین نتوانسته است در ذهن گردشگرانی که نام همدان را می‌شنوند جایگزین علیصدر شود.
انتقاد از ثبت دیر هنگام در فهرست ملی
علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان اما به وب سایت صدای میراث گفته است که غار علیصدر به‌دلیل فقدان ثبت بموقع اثر در فهرست آثار ملی و نداشتن عرصه و حریم دچار آسیب شد و طبیعی است که وقتی 10سال تعیین عرصه و حریم یک اثر طول می‌کشد ساخت‌وساز هم در کنار آن شکل بگیرد درصورتی که اگر در همان زمان ثبت ملی غار علیصدر ضوابط عرصه و حریم این غار تعیین شده بود آسیب کمتری به این غار می‌رسید. به گفته او، پیش از آنکه غار علیصدر ثبت ملی شود مجوز اولیه احداث هتل در کنار در ورودی غار گرفته شد و در جلسه‌ای که نماینده بنیاد مسکن نیز حضور داشت مصوب شد این هتل با 60درصد تراکم و در سه‌ونیم طبقه ساخته شود. دهیاری علیصدر هم پروانه ساخت هتل را صادر کرد که یک سال بیشتر اعتبار نداشت. اما سال 87با ثبت ملی غار علیصدر ضوابطی بر آن حاکم شد که صدور هرگونه مجوز باید استعلام سازمان میراث فرهنگی را داشته باشد. باوجود این، پروانه ساخت هتل که یک‌سال زمان داشت و منقضی شده بود دوباره بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی تمدید شد. آنها موظف بودند براساس قانون برای صدور پروانه از میراث فرهنگی مجوز بگیرند.
مالمیر تصریح کرد: کار اجرایی احداث هتل هم سال 95شروع شد و باز هم برای صدور پروانه جدید ساخت از سازمان میراث‌فرهنگی استعلامی صورت نگرفت. سازندگان هم در طول ساخت، سطح اشغال و ارتفاع هتل را افزایش دادند. این اقدام هم بدون استعلام از میراث فرهنگی انجام شد. سازمان میراث‌فرهنگی حالا به مراجع قضایی شکایت کرده و با جدیت پیگیر این رفتار غیرقانونی در حریم یک اثر ثبت ملی‌شده است.
او گفت: قانون بهره‌برداری از غارها سال 1389مصوب شد اما در دولت گذشته در استان مسکوت مانده بود. براساس این قانون، غارها تقسیم‌بندی شده‌اند و غارهای درجه 3 امکان گردشگری دارند. متولی بهره‌برداری از غارهای گردشگری نیز براساس این قانون سازمان میراث فرهنگی است و درآمدهای غارهای گردشگری هم باید به خزانه عمومی دولت واریز شود. این موضوع حدود2 سال است که در مورد علیصدر اجرا می‌شود. خوشبختانه این غار نیز طی مصوبه‌ای، اواخر سال گذشته به سازمان میراث فرهنگی تحویل شد. بنابراین متولی غار علیصدر دیگر سازمان میراث فرهنگی است.
مدیرکل میراث فرهنگی همدان تأکید کرد: براساس ظرفیت قانونی برای بهره‌برداری از غار 3راهکار وجود دارد. یا می‌توان در قالب ترک تشریفات طی روال قانونی، بهره‌برداری از غار را کماکان به شرکت علیصدر واگذار کرد، یا سازمان میراث فرهنگی می‌تواند درصورت تأمین هزینه‌های غار بهره‌بردار غار شود که امکان این کار اصلا وجود ندارد. یا آنکه می‌توان بهره‌برداری از غار علیصدر را به مزایده گذاشت و بهره‌بردار جدید گرفت. اما نظر کارگروه غارشناسی و دستگاه‌های دخیل در استان این بود که شرکت علیصدر که یک شرکت عمومی و نه خصوصی است با تجربه‌ای که دارد و از آنجا که یک شرکت بومی است نخستین قرارداد جدید بهره‌برداری از غار علیصدر با همین شرکت بسته شود. به گفته مالمیر، اکنون ارزیابی کارشناسی قیمت اجاره بها نیز که به هیأت کارشناسان رسمی دادگستری واگذار شده بود انجام شده و کارشناسان رسمی دادگستری برآورد خود را نسبت به اجاره‌بهای غار علیصدر اعلام کرده‌اند.
سهامداران اصلی غار علیصدر
مبلغ اجاره‌بهای سالانه غار علیصدر سال گذشته از سوی برخی رسانه‌ها 700هزار تومان اعلام شد؛ اما مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان این اجاره‌بها را متعلق به بهره‌برداری از غار نمی‌داند و می‌گوید: این مبلغ هیچ ارتباطی با بهره‌برداری از غار ندارد بلکه مربوط به زمین‌های پشت غار است که شرکت بهره‌بردار موظف به حفاظت از محوطه شده و هیچ سودی نیز برای بهره‌بردار ندارد چون حتی فعالیت کشاورزی در این مناطق نیز ممنوع است. علی مالمیر با تشریح چگونگی بهره‌برداری از غار علیصدر توسط شرکت سیاحتی علیصدر طی سالیان گذشته گفت: روز اول که از غار علیصدر بهره‌برداری شد یک قرارداد وجود داشت که براساس آن 40درصد سهام بهره‌برداری از غار علیصدر متعلق به سازمان همیاری‌های شهرداری استان همدان، 20درصد متعلق به شهرداری همدان و 40درصد نیز سهم شرکت ایرانگردی و جهانگردی بود که آن زمان زیر‌مجموعه وزارت ارشاد بود. به‌عبارتی بهره‌برداری از غار علیصدر شراکت بخش عمومی و دولتی برای بهره‌برداری از غار بود و هیچ قانونی نیز تا سال 89بر آن حاکم نبود اما حالا سازمان میراث فرهنگی متولی بهره‌برداری از غار علیصدر است و بهره‌برداری از این غار مشمول ضوابط قانونی است.