نقدی بر بازسازی نمای ساختمان‌ها با کامپوزیت؛ مرگ معماری بومی، مرگ هویت شهر
مریم منصف
کارشناس ارشد معماری
اساسا تحول معماری در شهر بندرعباس به دو دوره (قبل از دهه 40) و (بعد از دهه 40) تقسیم می‌شود. در آغاز دهه 40 با پی بردن دولت وقت به موقعیت استراتژیک بندرعباس به دلیل وجود شیلات، بنادر، توسعه تأسیسات نیروی دریایی و هوایی تحولاتی در ساختار جمعیتی این شهر به وجود آمد و با رونق تجارت بندرعباس در آن دوران کم‌کم حضور مهاجران جویای کار در شهر چهره‌ای دیگر ایجاد کرد.
تغییرات کسب‌وکارها و ترکیب جمعیت در ساخت‌وسازها در شکل‌گیری الگوی معماری مؤثر بوده که البته با گذر زمان قابل‌رؤیت است. در این میان برای زمینه‌سازی جهت رشد و پیشرفت شهر، ساخت ساختمان‌های مختلف اعم از تجاری و مسکونی شروع شد که عموماً پلان آن‌ها به‌صورت نقشه‌های تیپ از پایتخت فرستاده می‌شد؛ اما حضور معمار جوان، غلامحسین کنت که فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد معماری از دانشگاه هنرهای زیبا در دهه 40 بود و سایر هم‌دوره‌هایش تحولی بزرگ درزمینهٔ معماری این شهر ایجاد کرد.
این امر منجر شد که از اجرای نقشه‌هایی تیپی که از پایتخت به شهرهای مختلف ارسال می‌شد و ازلحاظ اقلیمی با منطقه سازگاری نداشت، جلوگیری شود و بندرعباس نیز وارد فازی شده بود که به طراحی ساختمان‌های مختلف متناسب با اقلیم روی آورد.
غلامحسین کنت، چهره ماندگار معماری ایران در این نوع طراحی‌ها و ساخت‌وسازهای بناها بر اساس اقلیم، مصالح بومی، فرهنگ و سبک زندگی مردم استان نقش مؤثری داشته است.
بناهای زیادی توسط کنت در این شهر ساخته شد که همه آن‌ها هویت و اصالت معماری بومی منطقه‌ای را به رخ می‌کشد و گاها به میراث این شهر تبدیل‌شده‌اند.
از این میان طراحی ساختمان کتابخانه عمومی بندرعباس (شهدا)، بازسازی و تبدیل آب‌انبارهای قدیمی بندرعباس به موزه، رستوران و تئاتر، ساختمان شهرداری بندرعباس، اداره کل دارایی هرمزگان، اداره برق منطقه‌ای استان، هتل آتیلار، بازار شهرداری بندرعباس را می‌توان نام برد که توسط غلامحسین کنت طراحی‌شده‌اند.
از تغییرات سلیقه‌ای تا بازسازی غیراصولی
بارها در سخنرانی‌ها و انتقادات مهندس کنت به این موضوع اشاره‌شده است که ساختمان‌هایی که با مطالعات دقیق اقلیمی و سازه‌ای ساخته‌شده است، مورد تغییر کاربری، بازسازی و یا تغییرات سلیقه‌ای و غیراصولی قرارگرفته است.
همچنین در رابطه با ساختمان شهرداری بندرعباس که از طراحی‌های وی است، تأکید کرد: در سال‌های اخیر در طبقه بالای این ساختمان اتاق‌هایی اضافه کرده‌اند که در صورت مشاوره با بنده می‌توانستند این کار را به‌صورت اصولی انجام دهند که در این مورد نیز با من مشورتی نشد.
حال این بار به سراغ ساختمان اداری دیگری واقع در بلوار امام خمینی (ره) می‌رویم، ساختمانی که این روزها در حال تغییر نمای بیرونی است و البته از تغییرات احتمالی در جداره و یا مسیرهای حرکتی درونی بنای آن نیز اطلاعی ندارم. وقتی‌که هرروز از جلو این ساختمان عبور می‌کنم به یاد صحبت‌های مهندس کنت که به‌نوعی پایه‌گذار معماری مدرن همساز با اقلیم در این منطقه بوده است می‌افتم که (من زنده‌ام و در تغییرات احتمالی در ساختمان‌هایی که طراحی کرده‌ام حداقل با بنده مشورت کنید).
حال جای سؤال دارد چرا نمای ساختمانی که از آجر به‌عنوان مصالح اصلی نما در تطابق با اقلیم و گردوخاک هوای بندرعباس استفاده‌شده است و همچنین مواد ایرانی در آجر کاری و جزئیات به‌کاررفته است؛ باید تغییر کند؟ اگر این تغییرات سلیقه‌ای باشد آیا به این معنی نیست که این پول‌ها همه از جیب مردم می‌رود؟ و اگر باید تغییر کند چرا از کامپوزیت استفاده می‌شود؟ آیا در این مسئله هیچ مشورتی با کنت صورت پذیرفته یا خیر؟
استفاده از نمای کامپوزیت در بناهای مسکونی ممنوع شد
درحالی‌که هرازگاهی آتش‌سوزی در نما‌های ساختمان‌های اداری و تجاری و حتی مسکونی خبرساز می‌شود، استفاده از کامپوزیت در نمای ساختمان‌های مسکونی ممنوع شد. ترکیبات کامپوزیت با محیط‌زیست هماهنگ نیست چراکه ورق‌های کامپوزیتی از دولایه آلومینیوم و یک‌لایه مرکزی از جنس مواد معدنی و یا پلی اتیلنی درست‌شده که همین باعث اشتعال‌زایی می‌شود و در هیچ کشوری ساختمان‌های مسکونی از این محصول برای نماسازی استفاده نمی‌کنند، اما در کشور ما به دلیل الگوسازی غلط، این موضوع رواج پیداکرده است که باید از آن جلوگیری شود.
همچنین شورای شهر تهران طی اقدامی استفاده از مصالح کامپوزیت برای نماسازی در کاربری‌های مسکونی را ممنوع اعلام کرد.
محمدی، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی تهران؛ در مصاحبه‌ای با ایلنا؛ درباره این موضوع گفت: ما به مراکز دولتی و ساختمان‌های تجاری توصیه می‌کنیم که متریال کامپوزیت را از نما به‌صورت کامل حذف کنند.
وی ادامه داد: البته استفاده از این متریال در حال حاضر در ساختمان‌های نوساز ممنوع است و هیچ پروانه‌ای برای این نوع ساختمان‌ها صادر نمی‌شود اما در بازسازی‌ها استفاده می‌شود و ما توصیه می‌کنیم که از این نوع مصالح ساختمانی در بازسازی استفاده نکنند چراکه واقعا آسیب‌زا است و خطرات زیادی را به همراه دارد. امیدواریم روزی شاهد این باشیم که استفاده از این نوع مصالح از نمای ساختمان‌ها به‌طور کامل حذف شود.
به گفته کارشناسان اگر برخلاف نقشه‌های مصوب در نماسازی کاری صورت پذیرد، مهندس ناظر از طرف راه و شهرسازی و سازمان نظام مهندسی به دستگاه‌های نظارتی معرفی می‌شود. حتی اگر طرح فعلی ساختمان دستخوش تغییر باشد باید طرح جدید نما توسط طراح واجد صلاحیت ارائه شود و در کمیته نما مصوب شود و بر این اساس پیش رود. براساس فصل هفتم مقررات ملی ساختمان صدور مجوز برای اجرای نمای کامپوزیت در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری ممنوع شد. چراکه کامپوزیت دولایه آلومینیوم با هسته‌ای از مواد پلاستیکی است که در صورت بروز آتش‌سوزی در یک نقطه، آتش به همه ساختمان سرایت می‌شود. این ممنوعیت برای حفاظت از جان و مال عموم شهروندان به تصویب رسیده است چراکه موادی از مشتقات نفتی در کامپوزیت بلای جان مردم و آتش‌سوزی در ساختمان می‌شود.
در انتها باز این سؤال ذهن مرا مشغول کرده است که چرا دغدغه‌ای برای نمای بصری شهر بندرعباس نیست و چهره آرام ساحلی بندرعباس با استفاده از مصالح گوناگون با جنس و بافت و رنگ متنوع و بعضاً آزاردهنده به نمایشگاه نامطلوبی از مصالح ناهمگون تبدیل‌شده است؟