143میلیون هکتار از ز‌مین‌های کشور در معرض بیابان‌زایی
رئیس بخش تحقیقات بیابان مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، همزمان با روز جهانی بیابان‌زدایی (27خرداد) با اعلام اینکه فرایندهای بیابان‌زایی در کشور به‌شدت فعال هستند، گفت: 143میلیون هکتار ازعرصه‌های کشور تحت‌تأثیر بیابان‌زایی قرار دارد؛ در واقع بیش از 88درصد از اراضی کشور در معرض بیابان‌زایی است.
محمد خسروشاهی که بیش از 30سال فعالیت پژوهشی و تحقیقاتی در حوزه بیابان را در پیشینه کاری خود دارد، به همشهری گفت: بررسی‌های پژوهشی و میدانی نشان می‌دهد شاخص‌های بیابان‌زایی شامل آب، خاک، پوشش گیاهی و فرسایش بادی وضعیت نامطلوبی دارند و نتیجه این روند به بحران آب و بروز پدیده گردوغبار منجر شده است.
این عضو هیأت علمی درباره علل وضعیت موجود هم گفت: اینکه برخی ریشه همه این معضلات را تغییراقلیم می‌دانند، دیدگاه نادرستی است ومبنای علمی ندارد؛ بلکه ریشه این معضلات مدیریت نادرست سرزمین است و تغییر اقلیم سهم اندکی در چالش‌هایی دارد که امروز ما شاهد آنها هستیم. به‌ویژه گردوغبار و فرسایش بادی ناشی از مدیریت غلط منابع آب کشور است. همچنان‌که 7کانون گردوغباری که خوزستان را به‌شدت تحت‌الشعاع قرار داده‌اند دشت‌های سیلابی بوده‌اند که در انتهای رودخانه‌های کرخه، کارون، زهره و هندیجان وجود داشته‌اند اما براثر مدیریت غلط آب، این دشت‌ها خشک و به کانون گردوغبار تبدیل شده‌اند.
تغییر رویکرد برای مهار بیابان‌زایی
خسروشاهی، وضعیت نابسامان دریاچه ارومیه، وضعیت بحرانی سیستان و بلوچستان و منطقه ریگان کرمان - که گردوغبار آن بسیار شدیدتر از خوزستان است - را نمونه‌های دیگری از مدیریت نادرست منابع آب کشوردانست و خاطرنشان کرد: اغلب کانون‌های بحران گردوغبار ناشی از خشک شدن تالاب‌هایی است که حقابه محیط‌زیستی آنها دریغ شده است.
او درعین حال از تغییر رویکرد دستگاه‌های ذیربط برای مهار بیابان‌زایی و تثبیت کانون‌های گردوغبار خبر داد وگفت: از آنجایی که برای ایجاد پوشش گیاهی و نهال کاری به آب نیاز داریم و تأمین آب در مواردی غیرممکن است ناگزیر به روش‌های دیگر روی آورده‌ایم ازجمله، براساس یک طرح تحقیقاتی برای نخستین بار در دشت سگزی اصفهان، پخش ریگ و استفاده از «سربارهای» صنایع فولاد در دستور کار قرار گرفت و این روش به‌عنوان یکی از روش‌های تثبیت ماسه‌های روان و گردوغبار به‌عنوان پایلوت در 8هکتار اجرا شد تا درصورت موفقیت در برخی نقاط دیگر نیز عملیاتی شود.
ایران؛ رکوردار نشست زمین در جهان با 140برابر شرایط بحرانی
محمد درویش از منتقدان جدی محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور همزمان با روز جهانی بیابان‌زدایی به همشهری گفت: بیش از 30سال است که در حوزه بیابان فعالیت می‌کنم و تقریبا همه بیابان‌ها و کویرهای کشور را به ضرورت کار و علاقه از نزدیک دیده‌ام ضمن آنکه به انواع و اقسام روش‌های تخریب سرزمین و بیابان‌زایی اشراف دارم، با این پیشینه اعلام می‌کنم نرخ بیابان‌زایی در ایران به‌شدت افزایش داشته است. سال68 هنگامی که من وارد مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور شدم دریاچه ارومیه، تالاب بختگان، کمجان، کافتر وگاوخونی هنوز دچار بحران نشده بود و وضعیت تالاب‌های سه گانه هامون و جازموریان بسیار مطلوبتر از امروز بود. تالاب گمیشان در گلستان 1.5کیلومتر از دریا عقب نشینی نکرده و خلیج گرگان هم به کانون فرسایش بادی تبدیل نشده بود. عمق تالاب انزلی از 14متر به 4دهم امروز کاهش نیافته بود. تالاب‌های سه‌گانه آلما گل، آجیگل و آلاگل با نشاط و سرزنده بودند اما اکنون این تالاب‌ها و بسیاری از تالاب‌های دیگر خشک و به کانون فرسایش بادی تبدیل شده‌اند.
دبیر سیاست محیط‌زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری، افزود: علاوه بر خشک شدن ده‌ها تالاب و رودخانه و شکل‌گیری کانون‌های جدید گردوغبار، ما طی سال‌های اخیر یک میلیون و 800هزار اصله بلوط را در جنگل‌های زاگرسی از دست داده‌ایم 4میلیون اصله شمشاد نیز در جنگل‌های هیرکانی نابود شده است. علاوه براین، 2بار رکورد نشست زمین را شکسته‌ایم؛ نخست در سال2010 در جنوب تهران که میزان نشست زمین به 36سانتی‌متر در شهریار رسید، بار دوم هم در سال 2015نشست زمین به میزان 54سانتی‌متر دراستان فارس اتفاق افتاد که این میزان 140برابر شرایط بحرانی اعلام شده از سوی اتحادیه اروپا (شرایط بحرانی نشست زمین از نظر این اتحادیه 4میلی‌متر درسال اعلام شده است) بود. این فعال محیط زیست در ادامه گفت: بی‌توجهی به بحران‌های محیط‌زیست ازجمله بیابان‌زایی سبب شده تا تهران نیز در دام نشست زمین گرفتار شود تا آنجا که تولیت آستان عبدالعظیم(ع) اعلام کرده گنبد این بقعه متبرکه کج شده است. این درحالی است که از 10سال پیش همواره نسبت به نشست زمین در تهران هشدار داده شده، حالا بسیاری از شهروندان ساکن شهرری می‌گویند درِ خانه‌هایشان بسته نمی‌شود و این همه ناشی از نشست زمین است.
به گفته این پژوهشگر حوزه بیابان، در یک دهه اخیر سطح آب در منطقه 22بیش از 17متر پایین رفته با وجود این، قرار است دراین منطقه یک میلیون شهروند ساکن شوند. بزرگ‌ترین مرکز تجاری هم در همین منطقه در حال ساخت است. این سیاست‌ها در تضاد با سیاست‌هایی است که می‌تواند باعث کاهش بحران‌های محیط‌زیست شود. مسئولان ما فقط اظهار نگرانی می‌کنند اما هیچ تغییری در رفتارهایشان دیده نمی‌شود. جالب است بدانید امسال بیست‌وچهارمین سالی است که درایران روز مهار بیابان‌زایی برگزار می‌شود و ما جزو 5 کشور نخستی بودیم که به کنوانسیون جهانی مهار بیابان‌زایی پیوستیم. ما برنامه اقدام ملی برای مهار بیابان‌زایی داریم که ریاست آن را وزیر جهادکشاورزی برعهده دارد اما از آقای وزیر بپرسید چندبار از زمان تصدی وزارتخانه کمیته مقابله با بیابان‌زایی را تشکیل داده است؟
چه باید کرد؟
درویش درباره چگونگی مهار بیابان‌زایی هم گفت: ما نمی‌توانیم یک شبه بحران‌هایی را که طی چند دهه اخیر در کشور ایجاد شده برطرف کنیم اما حداقل می‌توانیم کاری بکنیم که مردم باور کنند این بحران‌ها جدی است تا در زمینه مهار بیابان‌زایی مشارکت کنند. برای دستیابی به این هدف مدیران باید از خودشان شروع کنند. وقتی نشست زمین دامنگیر تهران شده است چرا باید همچنان از چمن که یک گیاه آب بر است برای فضای سبز استفاده شود؟ چرا از گونه‌های درختی کم‌آب‌بر برای ایجاد فضای سبز در تهران و سایر کلانشهر استفاده نمی‌کنیم؟ درست است که پدیده تغییر اقلیم اتفاق افتاده اما شهرهای ایران به‌دلیل استفاده از وسایل گرمایشی و سرمایشی و نیز استفاده گسترده از وسایل حمل ونقل شخصی تبدیل به جزیره گرمایی شده و مدت‌هاست که بیابان‌زایی کلانشهرها را تهدید می‌کند در چنین شرایطی چرا نباید سازمان محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها از خودشان شروع کنند؟ چرا سرویس‌های اداره را با هدف کاهش استفاده از خودروی شخصی دوباره راه‌اندازی نمی‌کنند؟ چرا مدیران از مترو استفاده نمی‌کنند تا سایر شهروندان هم به استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی ترغیب شوند؟ چرا در کشور ما که جمعیت آن برابر با جمعیت ترکیه است باید مصرف بنزین 88میلیون لیتر در روز و 11برابر مصرف بنزین در ترکیه باشد؟ آیا زمان آن نرسیده که با تغییر رفتارهای فردی، با این بحران‌ها مقابله کنیم؟
ضرورت تغییر نگاه مسئولان برای مهار بیابان‌زایی
مدیرملی ستاد مقابله با گردوغبار کشور دیروز با بیان اینکه کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی هرساله شعاری را برای روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی انتخاب و اعلام می‌کند، گفت: امسال شعار «سرزمین ارزشمند است و برای حفظ و احیای آن باید سرمایه‌گذاری کنیم» برای این روز انتخاب شده است. به گزارش ایسنا، علی‌محمد طهماسبی‌بیرگانی با اشاره به اینکه در ایران حجم بیابان‌زایی بیشتر از بیابان‌زدایی است، تصریح کرد: در کشور ما ابتدا مقابله با بیابان‌زایی بیشتر جنبه مقابله با هجوم ماسه‌های روان را داشت اما به‌تدریج که کنوانسیون مقابله با بیان‌زایی شکل گرفت، کنترل عوامل کاهش‌دهنده توان تولید سرزمین مورد توجه قرار گرفت. وی با بیان اینکه باید نوع نگاه مسئولان و برنامه‌ریزان به پتانسیل‌های سرزمین و توان تولید سرزمین اصلاح شده و تغییر کند، تأکید کرد: در این زمینه باید روی اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه تمرکز و از عوامل تخریب سرزمین جلوگیری و پیشگیری کنیم. در این میان لازم است نوع نگاه بهره‌برداران و آحاد جامعه نیز تغییر کند. مردم باید از خودشان شروع کنند و به این ترتیب بتوانند با برداشتن گام‌های کوچک، گام بزرگ‌تری در حوزه بیابان‌زدایی و جلوگیری از تخریب سرزمین بردارند. طهماسبی گفت: مسئولان تمام وزارتخانه‌ها و تصمیم‌گیران کشور باید ضمن تغییر نوع نگاه به توان سرزمین، بدانند که چه کارهایی نباید در این حوزه انجام دهند. موضوع آب نیز بسیار جدی است و باید صرفه‌جویی را با جدیت در دستور کار قرار دهیم و برای بهره‌برداری از منابع آب روش‌های نوینی را انتخاب کنیم تا پتانسیل‌های موجود را از دست ندهیم.
این عضو هیأت علمی درباره علل وضعیت موجود هم گفت: اینکه برخی ریشه همه این معضلات را تغییراقلیم می‌دانند، دیدگاه نادرستی است ومبنای علمی ندارد؛ بلکه ریشه این معضلات مدیریت نادرست سرزمین است و تغییر اقلیم سهم اندکی در چالش‌هایی دارد که امروز ما شاهد آنها هستیم. به‌ویژه گردوغبار و فرسایش بادی ناشی از مدیریت غلط منابع آب کشور است. همچنان‌که 7کانون گردوغباری که خوزستان را به‌شدت تحت‌الشعاع قرار داده‌اند دشت‌های سیلابی بوده‌اند که در انتهای رودخانه‌های کرخه، کارون، زهره و هندیجان وجود داشته‌اند اما براثر مدیریت غلط آب، این دشت‌ها خشک و به کانون گردوغبار تبدیل شده‌اند.
تغییر رویکرد برای مهار بیابان‌زایی
خسروشاهی، وضعیت نابسامان دریاچه ارومیه، وضعیت بحرانی سیستان و بلوچستان و منطقه ریگان کرمان - که گردوغبار آن بسیار شدیدتر از خوزستان است - را نمونه‌های دیگری از مدیریت نادرست منابع آب کشوردانست و خاطرنشان کرد: اغلب کانون‌های بحران گردوغبار ناشی از خشک شدن تالاب‌هایی است که حقابه محیط‌زیستی آنها دریغ شده است.
او درعین حال از تغییر رویکرد دستگاه‌های ذیربط برای مهار بیابان‌زایی و تثبیت کانون‌های گردوغبار خبر داد وگفت: از آنجایی که برای ایجاد پوشش گیاهی و نهال کاری به آب نیاز داریم و تأمین آب در مواردی غیرممکن است ناگزیر به روش‌های دیگر روی آورده‌ایم ازجمله، براساس یک طرح تحقیقاتی برای نخستین بار در دشت سگزی اصفهان، پخش ریگ و استفاده از «سربارهای» صنایع فولاد در دستور کار قرار گرفت و این روش به‌عنوان یکی از روش‌های تثبیت ماسه‌های روان و گردوغبار به‌عنوان پایلوت در 8هکتار اجرا شد تا درصورت موفقیت در برخی نقاط دیگر نیز عملیاتی شود.
ایران؛ رکوردار نشست زمین در جهان با 140برابر شرایط بحرانی
محمد درویش از منتقدان جدی محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور همزمان با روز جهانی بیابان‌زدایی به همشهری گفت: بیش از 30سال است که در حوزه بیابان فعالیت می‌کنم و تقریبا همه بیابان‌ها و کویرهای کشور را به ضرورت کار و علاقه از نزدیک دیده‌ام ضمن آنکه به انواع و اقسام روش‌های تخریب سرزمین و بیابان‌زایی اشراف دارم، با این پیشینه اعلام می‌کنم نرخ بیابان‌زایی در ایران به‌شدت افزایش داشته است. سال68 هنگامی که من وارد مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور شدم دریاچه ارومیه، تالاب بختگان، کمجان، کافتر وگاوخونی هنوز دچار بحران نشده بود و وضعیت تالاب‌های سه گانه هامون و جازموریان بسیار مطلوبتر از امروز بود. تالاب گمیشان در گلستان 1.5کیلومتر از دریا عقب نشینی نکرده و خلیج گرگان هم به کانون فرسایش بادی تبدیل نشده بود. عمق تالاب انزلی از 14متر به 4دهم امروز کاهش نیافته بود. تالاب‌های سه‌گانه آلما گل، آجیگل و آلاگل با نشاط و سرزنده بودند اما اکنون این تالاب‌ها و بسیاری از تالاب‌های دیگر خشک و به کانون فرسایش بادی تبدیل شده‌اند.
دبیر سیاست محیط‌زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری، افزود: علاوه بر خشک شدن ده‌ها تالاب و رودخانه و شکل‌گیری کانون‌های جدید گردوغبار، ما طی سال‌های اخیر یک میلیون و 800هزار اصله بلوط را در جنگل‌های زاگرسی از دست داده‌ایم 4میلیون اصله شمشاد نیز در جنگل‌های هیرکانی نابود شده است. علاوه براین، 2بار رکورد نشست زمین را شکسته‌ایم؛ نخست در سال2010 در جنوب تهران که میزان نشست زمین به 36سانتی‌متر در شهریار رسید، بار دوم هم در سال 2015نشست زمین به میزان 54سانتی‌متر دراستان فارس اتفاق افتاد که این میزان 140برابر شرایط بحرانی اعلام شده از سوی اتحادیه اروپا (شرایط بحرانی نشست زمین از نظر این اتحادیه 4میلی‌متر درسال اعلام شده است) بود. این فعال محیط زیست در ادامه گفت: بی‌توجهی به بحران‌های محیط‌زیست ازجمله بیابان‌زایی سبب شده تا تهران نیز در دام نشست زمین گرفتار شود تا آنجا که تولیت آستان عبدالعظیم(ع) اعلام کرده گنبد این بقعه متبرکه کج شده است. این درحالی است که از 10سال پیش همواره نسبت به نشست زمین در تهران هشدار داده شده، حالا بسیاری از شهروندان ساکن شهرری می‌گویند درِ خانه‌هایشان بسته نمی‌شود و این همه ناشی از نشست زمین است.
به گفته این پژوهشگر حوزه بیابان، در یک دهه اخیر سطح آب در منطقه 22بیش از 17متر پایین رفته با وجود این، قرار است دراین منطقه یک میلیون شهروند ساکن شوند. بزرگ‌ترین مرکز تجاری هم در همین منطقه در حال ساخت است. این سیاست‌ها در تضاد با سیاست‌هایی است که می‌تواند باعث کاهش بحران‌های محیط‌زیست شود. مسئولان ما فقط اظهار نگرانی می‌کنند اما هیچ تغییری در رفتارهایشان دیده نمی‌شود. جالب است بدانید امسال بیست‌وچهارمین سالی است که درایران روز مهار بیابان‌زایی برگزار می‌شود و ما جزو 5 کشور نخستی بودیم که به کنوانسیون جهانی مهار بیابان‌زایی پیوستیم. ما برنامه اقدام ملی برای مهار بیابان‌زایی داریم که ریاست آن را وزیر جهادکشاورزی برعهده دارد اما از آقای وزیر بپرسید چندبار از زمان تصدی وزارتخانه کمیته مقابله با بیابان‌زایی را تشکیل داده است؟
چه باید کرد؟
درویش درباره چگونگی مهار بیابان‌زایی هم گفت: ما نمی‌توانیم یک شبه بحران‌هایی را که طی چند دهه اخیر در کشور ایجاد شده برطرف کنیم اما حداقل می‌توانیم کاری بکنیم که مردم باور کنند این بحران‌ها جدی است تا در زمینه مهار بیابان‌زایی مشارکت کنند. برای دستیابی به این هدف مدیران باید از خودشان شروع کنند. وقتی نشست زمین دامنگیر تهران شده است چرا باید همچنان از چمن که یک گیاه آب بر است برای فضای سبز استفاده شود؟ چرا از گونه‌های درختی کم‌آب‌بر برای ایجاد فضای سبز در تهران و سایر کلانشهر استفاده نمی‌کنیم؟ درست است که پدیده تغییر اقلیم اتفاق افتاده اما شهرهای ایران به‌دلیل استفاده از وسایل گرمایشی و سرمایشی و نیز استفاده گسترده از وسایل حمل ونقل شخصی تبدیل به جزیره گرمایی شده و مدت‌هاست که بیابان‌زایی کلانشهرها را تهدید می‌کند در چنین شرایطی چرا نباید سازمان محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها از خودشان شروع کنند؟ چرا سرویس‌های اداره را با هدف کاهش استفاده از خودروی شخصی دوباره راه‌اندازی نمی‌کنند؟ چرا مدیران از مترو استفاده نمی‌کنند تا سایر شهروندان هم به استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی ترغیب شوند؟ چرا در کشور ما که جمعیت آن برابر با جمعیت ترکیه است باید مصرف بنزین 88میلیون لیتر در روز و 11برابر مصرف بنزین در ترکیه باشد؟ آیا زمان آن نرسیده که با تغییر رفتارهای فردی، با این بحران‌ها مقابله کنیم؟
ضرورت تغییر نگاه مسئولان برای مهار بیابان‌زایی
مدیرملی ستاد مقابله با گردوغبار کشور دیروز با بیان اینکه کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی هرساله شعاری را برای روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی انتخاب و اعلام می‌کند، گفت: امسال شعار «سرزمین ارزشمند است و برای حفظ و احیای آن باید سرمایه‌گذاری کنیم» برای این روز انتخاب شده است. به گزارش ایسنا، علی‌محمد طهماسبی‌بیرگانی با اشاره به اینکه در ایران حجم بیابان‌زایی بیشتر از بیابان‌زدایی است، تصریح کرد: در کشور ما ابتدا مقابله با بیابان‌زایی بیشتر جنبه مقابله با هجوم ماسه‌های روان را داشت اما به‌تدریج که کنوانسیون مقابله با بیان‌زایی شکل گرفت، کنترل عوامل کاهش‌دهنده توان تولید سرزمین مورد توجه قرار گرفت. وی با بیان اینکه باید نوع نگاه مسئولان و برنامه‌ریزان به پتانسیل‌های سرزمین و توان تولید سرزمین اصلاح شده و تغییر کند، تأکید کرد: در این زمینه باید روی اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه تمرکز و از عوامل تخریب سرزمین جلوگیری و پیشگیری کنیم. در این میان لازم است نوع نگاه بهره‌برداران و آحاد جامعه نیز تغییر کند. مردم باید از خودشان شروع کنند و به این ترتیب بتوانند با برداشتن گام‌های کوچک، گام بزرگ‌تری در حوزه بیابان‌زدایی و جلوگیری از تخریب سرزمین بردارند. طهماسبی گفت: مسئولان تمام وزارتخانه‌ها و تصمیم‌گیران کشور باید ضمن تغییر نوع نگاه به توان سرزمین، بدانند که چه کارهایی نباید در این حوزه انجام دهند. موضوع آب نیز بسیار جدی است و باید صرفه‌جویی را با جدیت در دستور کار قرار دهیم و برای بهره‌برداری از منابع آب روش‌های نوینی را انتخاب کنیم تا پتانسیل‌های موجود را از دست ندهیم.