آیا پردرآمد‌ها باید یارانه دریافتی را پس بدهند؟
اگر پر درآمد هستید و طی ۹ سال اخیر یارانه نقدی دریافت کرده‌اید، آیا ممکن است مشمول جریمه شوید و دولت از شما بخواهد پنج میلیون پولی را که گرفتید پس بدهید؟
به دنبال حذف تعدادی دیگر از شهروندان از فهرست دریافت یارانه نقدی در مهر امسال، مشخص شد که دولت این بار مصمم است سیاست قطع یارانه دهک‌های بالای درآمدی را با جدیت پیش ببرد. هر چند، چند سالی است مباحث مختلفی درباره قطع یارانه نقدی مطرح می‌شود و در مواردی دولت خیز‌هایی برای قطع یارانه تعدادی از خانوار‌ها برداشته، اما الزام قانونی برای قطع یارانه ثروتمندان این بحث‌ها را جدی‌تر کرد.
حدود شش ماه از سال جاری گذشته بود که مسئولان دولتی بالاخره برنامه عملی خود برای قطع یارانه دهک‌های بالای درآمدی را اعلام کردند. آنطور که محمد شریعتمداری (وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی) در روز‌های پایانی تابستان اعلام کرد، قرار است به مرور یارانه سه دهک بالای درآمدی قطع شود. در مرحله اول و در جریان واریز یارانه شهریور امسال، یارانه حدود ۲۰۰ هزار خانوار یعنی نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر قطع شد. چند روز پیش و همزمان با واریز یکصد و چهارمین مرحله یارانه‌ها مشخص شد که قطع یارانه‌ها ادامه دارد. این بار نیز یارانه بیش از ۱۰۰ هزار خانوار یعنی حدود ۴۰۰ هزار نفر قطع شد.حسین میرزایی (سخنگوی ستاد حذف یارانه) در تازه‌ترین اظهارات خود درباره قطع یارانه‌ها عنوان کرده است: با احتساب ۴۰۰ هزار نفر حذف شده از جمع یارانه بگیران در مهر ماه مجموعا بیش از یک میلیون نفر از صف دریافت یارانه نقدی کنار گذاشته شده‌اند. تاکنون ۹ درصد از حذف شدگان به روند حذف خود معترض بوده‌اند، اما ۸۰ درصد دلایل مطرح شده آنها از سوی ستاد پذیرفته نشده است. تاکنون ۲۰ درصد دلایل معترضان به حذف یارانه نقدی رد نشده است و باید در مورد ادله آنها همچون ورشکستی، بیماری صعب العلاج و... راستی آزمایی مجدد صورت گیرد.
پس گرفتن یارانه پرداختی؛ یک گام به جلو
مباحث مربوط به یارانه را اظهار‌نظر‌ها، طرح‌ها و تحلیل‌های مختلف داغ می‌کند. این فقط موضوع قطع یارانه‌ها نیست که مورد توجه افکار عمومی قرار دارد. حالا که مسلم شده قرار است یارانه دهک‌های بالای درآمدی که بر اساس برخی محاسبه‌ها تعداد‌شان به حدود ۲۰ میلیون نفر هم می‌رسد قطع شود، مردم می‌پرسند معیار‌ها برای اینکه فردی را جزء پردرآمد‌ها قرار دهیم چیست؟ موضوع دیگری که به آن پرداخته می‌شود این است که درآمد حاصل از قطع یارانه دهک‌های بالای درآمدی کجا قرار است خرج شود؟ مسئولان به این دو سوال جواب‌های نصفه نیمه‌ای داده‌اند. آنها درباره معیار‌های قطع یارانه به تراکنش‌های بانکی و دارایی‌هایی مانند خانه و خودرو اشاره می‌کنند. در این بین به نظر می‌رسد تراکنش بانکی بیش از همه مورد توجه بوده است. درباره اینکه درآمد حاصل از یارانه‌ها قرار است کجا خرج شود هم اخیرا عنوان شده که این درآمد‌ها قرار است به معلولان اختصاص یابد. اول مهر رسانه‌ها به نقل از وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از موافقت معاون اول رئیس جمهوری با اختصاص یارانه‌های حذفی به جامعه معلولان کشور خبر دادند. آن زمان سهیل معینی (مدیرعامل انجمن باور) در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایلنا گفت: پیشنهاد اختصاص درآمد حاصل از حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی به معلولان از جانب خود ما در جلسه کمیته نظارت بر اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان مطرح شد و مورد موافقت وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و معاون اول رئیس جمهور قرار گرفت.
باید معیار‌های قطع یارانه‌ها کاملا مشخص باشد. معیار‌هایی مانند تراکنش‌های بانکی و دارایی‌هایی مثل خودرو و ملک می‌تواند مشخص کند که چه کسی به یارانه نیاز دارد و چه کسی مستحق دریافت آن نیستهر چند مباحث درباره دو موضوع مطرح شده همچنان ادامه دارد، در روز‌های اخیر مطالبی هم در این باره طرح شده که نه تنها باید یارانه ثروتمندان قطع شود که آنها باید یارانه دریافتی را پس بدهند؛ این یعنی فردی که ثروتمند است و در سال‌های اخیر یارانه گرفته حالا پنج میلیون تومان به دولت بدهکار است. آیا اجرای چنین طرحی امکان‌پذیر است؟
باز پس گرفتن یارانه ممکن نیست
۲۳ مهر سال جاری سخنگوی ستاد حذف یارانه در جواب این سوال که برخی افراد که به یارانه ثروتمندان معترض هستند، عنوان می‌کنند باید مکانیزمی وجود داشته باشد که کسانی که بی‌دلیل به حذف یارانه نقدی اعتراض می‌کنند، جریمه شوند. آیا چنین مکانیزمی وجود دارد؟ اظهار داشت: قانون این موضوع را در نظر گرفته است. در ماده ۱۰ قانون هدفمند کردن یارانه‌ها آمده است که دریافت کمک‌ها و یارانه‌های موضوع مواد ۷ و ۸ این قانون، منوط به ارائه اطلاعات صحیح است. در صورت احراز عدم صحت اطلاعات ارائه شده، دولت مکلف است ضمن جلوگیری از ادامه پرداخت، در خصوص استرداد وجوه پرداختی اقدامات قانونی لازم را به عمل آورد.
به نظر می‌رسد این ذهنیت که ممکن است یارانه پرداخت شده باز پس گرفته شود از همین اظهارنظر آمده است. اشاره میرزایی البته به اتفاقاتی است که در یکی دو ماه اخیر در زمینه یارانه‌ها رخ داده. با این همه قبلا در سال ۹۳ هم که دولت از افراد غیر نیازمند درخواست کرد که از دریافت یارانه انصراف دهند، بحث‌هایی درباره جریمه دریافت یارانه مطرح شد. آن زمان علی طیب‌نیا (وزیر وقت امور اقتصادی و دارایی) گفت: دولت طبق تبصره ۲۰ قانون بودجه ۹۳ مکلف است افراد نیازمند متقاضی را از طریق ثبت نام مشخص کند و این حکم قانونی مشخص کرده است کسانی که نیاز به یارانه نقدی ندارند اگر ثبت نام کنند، جریمه شوند.
آلبرت بغزیان (اقتصاددان و استاد دانشگاه) درباره امکان باز پس‌گیری یارانه‌های پرداختی به خبرنگار ایلنا می‌گوید: چنین چیزی ممکن نیست، چرا که از اول که پرداخت یارانه نقدی به همه آغاز شده این بحث مطرح نبوده که فردی که نیازمند نیست در صورت دریافت یارانه مشمول جریمه می‌شود.
او با بیان اینکه در این شکی نیست که دادن یارانه به تمامی اقشار اشتباه بوده و پرداخت یارانه به صورت یکسان نیز عادلانه نیست، عنوان می‌کند: با این همه کسی نگفته بود اگر یارانه بگیرید و بعدا مشخص شود نیاز به آن نداشته‌اید باید جریمه بدهید. کار اشتباه را خود دولت با پرداخت یارانه نقدی یکسان به همه اقشار صورت داده است.
این اقتصاددان با اشاره به اتفاقات سال ۹۳ و درخواست دولت برای انصراف داوطلبانه از دریافت یارانه، می‌گوید: انتظار می‌رفت آن زمان موضوع جریمه افرادی که نیاز به یارانه ندارند، اما انصراف نداده‌اند پیگیری شود، اما عملا این اتفاق نیفتاد.
او با بیان اینکه اکنون که قرار شده است بالاخره یارانه دهک‌های بالای درآمدی قطع شود، باید به دنبال اجرای درست طرح بود، تصریح می‌کند: باید معیار‌های قطع یارانه‌ها کاملا مشخص باشد. معیار‌هایی مانند تراکنش‌های بانکی و دارایی‌هایی مثل خودرو و ملک می‌تواند مشخص کند که چه کسی به یارانه نیاز دارد و چه کسی مستحق دریافت آن نیست.
بغزیان ادامه می‌دهد: فردی که ماشین ۳۰۰ میلیونی دارد نیازی به دریافت یارانه نقدی ندارد. چرا باید با این رویکرد که بگذاریم فرد از ماشین لوکس لذت ببرد و یارانه هم بگیرد، طرحی را که در راستای کمک به اقشار کم درآمد است به انحراف بکشانیم؟
با احتساب ۴۰۰ هزار نفر حذف شده از جمع یارانه بگیران در مهر ماه مجموعا بیش از یک میلیون نفر از صف دریافت یارانه نقدی کنار گذاشته شده‌اند. تا کنون ۹ درصد از حذف شدگان به روند حذف خود معترض بودهانداو درباره اعتراضاتی که به قطع یارانه‌ها از طرف برخی شهروندان مطرح می‌شود، عنوان می‌کند: در مواردی به این اعتراض شده که یارانه سرپرست خانوار به دلیل اینکه فرزندش که تحت سرپرستی اوست فلان دارایی را دارد قطع شده است. یا ممکن است فردی به واسطه ازدواج از دسته پردرآمد‌ها به کم درآمد‌ها آمده باشد و بر عکس. این موارد را باید بررسی و اگر اشتباهی صورت گرفته جبران کرد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه نباید با ایراد‌های بنی‌اسرائیلی کار شروع شده را ناتمام گذاشت، می‌گوید: وقتی نمی‌خواهند یارانه را قطع کنند مدام ایراد می‌گیرند. شناسایی پردرآمد‌ها و قطع یارانه آنها کار سختی نیست و اگر عزم و اراده لازم وجود داشته باشد به راحتی امکان‌پذیر است.
حاشیه‌سازی برای یک اصلاح
در حدود ۹ سالی که از آغاز طرح پرداخت یارانه نقدی به شهروندان ایرانی می‌گذرد، تحلیل‌های زیادی درباره این طرح صورت گرفته است. برآیند این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که پرداخت یارانه نقدی به شکل فعلی اقدامی غلط است و باید پرداخت یارانه‌ها واقعا هدفمند شود. دولت بالاخره تصمیم گرفته است قطع یارانه پردرآمد‌ها را کلید بزند. در این مسیر سنگ‌اندازی‌ها و مانع‌تراشی‌هایی هست و برخی با حاشیه‌سازی سعی می‌کنند اقدام دولت را ضد مردمی جلوه دهند. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد هدفمند کردن واقعی یارانه‌ها مردمی‌ترین کاری است که می‌شود صورت داد. اینکه عنوان شود یارانه پرداختی به ثروتمندان پس گرفته می‌شود یک آدرس غلط برای این است که این خواسته دولت را که اطلاعات درست بدهید به حاشیه ببرد. چنین چیزی نه مطرح شده و نه شدنی است، اما در ادامه و اگر افراد با درج اطلاعات غلط سعی داشته باشند یارانه نقدی دریافت کنند، حتما می‌توان برخورد کرد و جریمه گرفت.